29 Algologia

Agar, agar-agar (E406) – substancja żelująca pochodzenia roślinnego, której głównym składnikiem jest trudno przyswajalny przez człowieka cukier galaktoza. Agar-agar w zimnej wodzie pęcznieje, natomiast dobrze rozpuszcza się w wodzie o temperaturze ok. 90–100 °C, a zestala się, tworząc rodzaj żelu w 40–50 °C. Zestalony żel roztapia się po ponownym podgrzaniu do 90–100 °C. Zjawisko to jest przykładem histerezy przemiany fazowej ciało stałe-ciecz. Odmianą agaru o słabszych własnościach żelujących jest agaroid.

Algicydy, środki glonobójcze, środki algobójcze – substancje chemiczne stosowane do zwalczania glonów. Pestycydy czasem zaliczane do herbicydów.

Auksospora – stadium rozwojowe okrzemek.

Cyjanella – jednokomórkowa sinica żyjąca wewnątrz ciała innego organizmu jako endosymbiont. Gospodarzem są protisty, grzyby lub rośliny. Taki symbiotyczny układ (organizm) określany jest jako endocyjanoza. Przykładami endosymbiozy sinic są współżycie sinicy z rodzaju Calothrix z zielenicą z rodzaju Enteromorpha, Richelia intracellularis z okrzemką Rhizosolenia i in. W niektórych przypadkach symbiotyczne sinice nie są wyróżniane własną nazwą, zwłaszcza gdy pozostają w całkowitej zależności od gospodarza, razem z nim się rozmnażają i nie są w stanie żyć samodzielnie. Tak jest w przypadku sinic współżyjących z należącym do grupy Rhizaria amebokształtnym pierwotniakiem z rodzaju Paulinella, podobnych do sinic z rodzaju Synechococcus. Jako chloroplasty traktowane są również sinice współżyjące z glonami z typu glaukofitów – Skujapelta nuda występująca u Glaucocystis czy Cyanocyta u Cyaonophora paradoxa. Niegdyś glaukofitami określano wszystkie takie symbiotyczne układy "glonów bezzieleniowych" i sinic, przyznając, że takie kryterium wyróżnia grupę sztuczną, obecnie nazwą tą określa się grupę pierwotnych roślin liczącą kilkanaście znanych gatunków, będącą siostrzaną linią dla krasnorostów i zielenic. Endosymbioza sinic u glaukofitów jest uznawana za konserwatywny model ewolucji chloroplastów wyróżniający się m.in. zachowaniem typowej dla sinic peptydoglikanowej błony, która zapewne występowała u przodków chloroplastów, ale u innych grup zanikła. Jest to też przykład pokazujący, że granica między uznaniem za endosymbiotyczny organizm a za autonomiczne organellum jest arbitralna.

Czerwony śnieg – zakwit śniegu powodowany przez glony o czerwonej barwie. W Stanach Zjednoczonych nazywany jest również śniegiem arbuzowym, ponieważ nie tylko ma barwę miąższu arbuza, ale może również wydzielać delikatną arbuzową woń ujawniającą się podczas jego zgniatania. Czerwony kolor nadaje astaksantyna, barwnik karotenoidowy znajdujący się w ciele glonów poza chloroplastami, a służący ochronie przed silnym, szczególnie w górach, na odbijającej światło powierzchni śniegu, promieniowaniem ultrafioletowym.

Fikobiliny – chromofory występujące u sinic oraz w chloroplastach glaukocystofitów, krasnorostów i kryptomonad. Fikobiliny, jako jedyne barwniki fotosyntetyczne są rozpuszczalne w wodzie, w połączeniu z odpowiednimi białkami tworzą struktury antenowe zwane fikobilisomami, które przekazują energię pochłoniętych fotonów na cząsteczki chlorofili fotoukładu II.

Fikocyjanina – niebieski barwnik, występujący u krasnorostów, kryptofitów i sinic. Ma właściwości fluorescencyjne i antyoksydacyjne. Barwnik jest kompleksem chromoforu nazywanego fikocyjanobiliną i białka. Fikocyjanina wchodzi w skład fikobilisomów.

Fikoerytryna – czerwony barwnik, występujący u krasnorostów, kryptofitów i sinic. Barwnik jest kompleksem chromoforu nazywanego fikoerytrobiliną i białka. Fikoerytryna wchodzi w skład fikobilisomów.

Fitobentos – zespół organizmów tradycyjnie zaliczanych do roślin związanych z dnem zbiornika wodnego lub cieku i strefą przydenną (bentalem). Część bentosu. Czasem zakres ten jest ograniczany ze względu na rozmiar organizmów, tj. większe rośliny nie są określane jako fitobentos, lecz jako makrofity. Według innych klasyfikacji makrofity związane z dnem również należą do bentosu. Drobne glony przyczepione do podłoża określane są z kolei jako mikrofitobentos (peryfiton), przy czym niektórzy autorzy rozgraniczają zespoły bentosu i peryfitonu, do pierwszej kategorii zaliczając wyłącznie organizmy zasiedlające dno, a do drugiej organizmy osiadłe na przedmiotach ponad dnem, gdyż warunki w tych dwóch strefach różnią się. Do fitobentosu należą organizmy zaliczane według współczesnej taksonomii do różnych królestw biologicznych – oprócz glonów zaliczanych obecnie do roślin, takich jak drobne zielenice czy krasnorosty, również glony zaliczane do protistów, jak okrzemki, a także do bakterii, czyli sinice. Inni przedstawiciele tych grup mogą wchodzić w skład fitoplanktonu, a nawet te same organizmy mogą w zależności od warunków trafiać do planktonu (tychoplankton).

Fitoplankton – mikroskopijne organizmy roślinne oraz sinice, żyjące w wodzie, nie posiadające zdolności ruchu lub tylko w znacznie ograniczonym zakresie.

Fotobiont – autotroficzny (samożywny) komponent u współżyjących z sobą organizmów, z których jeden jest samożywny, drugi cudzożywny. Tego rodzaju współżycie występuje u porostów. Fotobiontami są w nich glony. W 90% gatunków są to glony z grupy zielenic, nazywane glonami protokokkoidalnymi, w pozostałych 10% są to sinice. Cudzożywnym partnerem (mykobiontem) w porostach są grzyby. Współżycie glonów z grzybami u porostów ma różny stopień zaawansowania u różnych gatunków. Może być dość luźne, lub bardzo ścisłe, podczas którego strzępki grzyba wnikają do komórek glonów.

Karagen (CGN) − rodzaj polisacharydów ekstrahowanych z czerwonych wodorostów zawierających w swej strukturze liczne grupy siarczanowe. Stanowią surowiec spożywczy używany do wytwarzania galaret i żeli. W jego skład wchodzi przede wszystkim śluz, którego głównym składnikiem jest karagenina, a także inne polisacharydy i niewielkie ilości jodu oraz bromu. Karagen odznacza się dużą aktywnością biologiczną. Surowcem do produkcji karagenu jest chrząstnica kędzierzawa, krasnorost określany potocznie jako mech irlandzki.

Coccolithophyceae (Prymnesiophyceae) – klasa glonów z supergrupy Chromalveolata (Chromista).

Konbu – surowiec kulinarny uzyskiwany z kilku gatunków wodorostów z rzędu listownicowców, przede wszystkim listownicy japońskiej, a w mniejszym stopniu z Saccharina religiosa, Saccharina cichorioides, Alaria crassifolia i różnych gatunków Arthrothamnus. Wykorzystywany jest w kuchni japońskiej i innych krajów Dalekiego Wschodu.

Koniugacja – typ rozmnażania płciowego charakteryzujący sprzężnice. Jest to rodzaj syngamii, w której rolę gamet odgrywają całe protoplasty amebowato wypełzające w tym celu z obrębu ściany komórkowej. Zlanie się protoplastów-gamet odbywa się wewnątrz specjalnego kanału kopulacyjnego, na zewnątrz w galaretowatej otoczce lub po przepełznięciu jednej gamety do gametangium drugiej.

Kwas alginowy – organiczny związek chemiczny z grupy polisacharydów, kopolimer kwasu mannuronowego i kwasu guluronowego, połączonych wiązaniem β-1,4-glikozydowym. Kolejność i długość bloków może być różna. Możliwe są również wystąpienia pojedynczych cząsteczek zamiast całych bloków.

Laminaryna (laminaran) – polisacharyd występujący w komórkach brunatnic, pełni funkcję materiału zapasowego. Cząsteczka laminaryny jest rozgałęziona i składa się z cząsteczek glukozy połączonych wiązaniami glikozydowymi β(1→3) i β(1→6) w miejscu rozgałęzień. Stosunek wiązań wynosi 3:1.

Las wodorostów – typ siedliska morskiego, budowany przez wodorosty, rosnące w dużych zagęszczeniach w litoralu lub, w specyficznych warunkach, także w pelagialu. Występują w strefie klimatu umiarkowanego i polarnego. Tworzą jeden z najbardziej produktywnych ekosystemów na Ziemi, zamieszkiwany przez bogate i zróżnicowane zespoły organizmów – morski odpowiednik tropikalnych lasów deszczowych, w porównaniu do nich 2 do 10 razy bardziej produktywny i wydajny. Mają istotny wpływ na procesy zachodzące w akwenach przybrzeżnych mórz. Są ważne z punktu widzenia gospodarki człowieka, m.in. jako źródło pokarmu, ważnych surowców medycznych i przemysłowych, miejsca lęgowe dla ryb i bezkręgowców pozyskiwanych przez człowieka, ze względu na bogactwo gatunkowe i unikalne piękno są bardzo atrakcyjne turystycznie.

Metafiton – zbiorowisko mikroskopijnych organizmów występujących pośród widocznych gołym okiem skupisk nitkowatych glonów. Makroskopowe glony pleustonowe i luźno związane z nimi organizmy metafitonowe (epifityczne) tworzą skupienia przypominające strukturą watę. Zwykle występuje w litoralu jezior. Organizmu tego zespołu mogą rozwijać się bardzo intensywnie, wywołując zakwity. Maty metafitonu mogą powstawać w strefie przydennej, jako element bentosu, po czym na skutek wytwarzania pęcherzyków tlenu na drodze fotosyntezy, unoszone są ku powierzchni wody. Gatunki metafitonowych glonów często mogą występować również jako element bentosu lub planktonu. Ich skład zależy od nasłonecznienia, a więc w różnych warstwach maty występują różne gatunki. Okrzemki z rodzajów Cymbella i Encyonema preferują lepsze warunki świetlne, podczas gdy z rodzajów Gomphonema, Cocconeis i Fragilaria preferują mniej oświetlone warstwy. Skład gatunkowy i lokalizacja związane są również z dostępnością biogenów. Maty glonów nitkowatych, zatrzymując część promieniowania ultrafioletowego, ułatwiają przetrwanie w wodzie organizmom bardziej na nie wrażliwym, w tym bakteriom kałowym.

Mykobiont – cudzożywny komponent u współżyjących z sobą organizmów, z których jeden jest samożywny, drugi cudzożywny (fotobiont). Tego rodzaju współżycie występuje u porostów. Fotobiontami są w nich glony, mykobiontami grzyby. W 98% gatunków są to workowce, w pozostałych 2% podstawczaki lub grzyby niedoskonałe. Współżycie glonów z grzybami u porostów ma różny stopień zaawansowania u różnych gatunków. Może być dość luźne, lub bardzo ścisłe, podczas którego strzępki grzyba wnikają do komórek glonów.

Nori – japońska nazwa określająca różne gatunki jadalnych wodorostów, najczęściej z rodzaju Porphyra z gromady krasnorostów,

Paramylon – polisacharyd występujący jako substancja zapasowa w komórkach euglenin. Jest polimerem złożonym z reszt glukozy połączonych wiązaniem β 1-3 glikozydowym. Kształt ziaren jest silnie zróżnicowany u poszczególnych gatunków i może być wykorzystywany do określenia przynależności taksonomicznej euglenin. W syntezę polisacharydu zaangażowane są zarówno chloroplasty, jak i mitochondria, a ziarna powstają w systemie błon pomiędzy tymi organellami.

Plecha heteromeryczna – plecha o budowie warstwowanej. Taką budowę plechy posiada większość porostów. W tej grupie występują wszystkie znane typy morfologiczne plech.

Plecha homeomeryczna – niezróżnicowana plecha u porostów. Na przekroju mikroskopowym jest jednowarstwowa – tworzące ją strzępki grzyba są mniej więcej równomiernie na całej grubości plechy wymieszane z komórkami glona. Wśród plech homeomerycznych są plechy o budowie listkowatej, skorupiastej, proszkowatej, zarówno drobne rozmiarami, jak i plechy znacznych rozmiarów. W tego typu plechach symbiotycznym glonem jest najczęściej sinica.

Szantransja – nitkowaty sporofit niektórych krasnorostów. Ze względu na znaczną odmienność od gametofitów, przez wiele lat szantransje były uznawane za odrębne taksony. Wyróżniano rodzaj Chantransia DC. 1801 z licznymi gatunkami, które na skutek kolejnych odkryć uznano za formy rozwojowe gatunków z różnych rodzajów, m.in. Lemanea, Batrachospermum czy Audouinella. We współczesnej systematyce nazwa Chantransia jest uznana za synonim pierwszego z wyżej wymienionych rodzajów. Różnice morfologiczne między stadium szantransji a stadium nominatywnym danego gatunku potrafią być bardzo duże. Ponadto zdarza się, że w pewnych siedliskach, gdzie stwierdzono jedno stadium, nie stwierdzono drugiego. Szantransje w akwariach zwykle uznawane są za element niepożądany.

Toksyny sinicowe – substancje produkowane przez sinice, które działają toksycznie w przypadku kąpieli w wodzie albo wypicia wody, spożycia ryb lub innych organizmów wodnych je zawierających.

Zakwit – w środowisku lądowym powierzchniowa, natomiast w środowisku wodnym objętościowa zmiana zabarwienia spowodowana masowym rozwojem mikroskopijnych, nierozpoznawalnych gołym okiem organizmów żywych.

Zoochlorella – zielony, jednokomórkowy glon żyjący wewnątrz ciała zwierzęcia lub pierwotniaka „zwierzęcego”. Endosymbiontem najczęściej jest zielenica, gospodarzem są orzęski, gąbki, parzydełkowce, a także płazińce. Jednym z rodzajów glonów tworzących zoochlorelle jest Chlorella. Gatunki gospodarzy często noszą gatunkową nazwę viridis – Convoluta viridis, Amoeba viridis (ameba), Hydra viridis (stułbia).

Zooksantelle (zooxanthellae) – jednokomórkowe, fotosyntetyzujące glony o żółtej lub brązowej barwie np. bruzdnice endosymbiotyczne, żyją w symbiozie z promienicami, koralowcami, niektórymi małżami (przydaczniowate), ślimakami tyłoskrzelnymi i innymi organizmami. Dostarczają im produkty syntezy w zamian za dostęp do światła.