49 Pediatria

Becik – rodzaj okrycia wypełnionego puchem, ociepliną lub cienką gąbką, którym przykrywa i otula się niemowlę. Klasyczny, używany niegdyś becik miał kształt długiego prostokąta. Dziecko kładło się na jednej połówce, druga służyła za przykrycie. Całość związywało się troczkami przyszytymi do boków. Część przy główce niemowlęcia często była obszyta falbanką.

Błonica – choroba zakaźna, najczęściej występująca u dzieci, wywoływana przez maczugowiec błonicy. Głównym czynnikiem chorobotwórczym jest wytwarzany przez niektóre szczepy tych bakterii jad: toksyna błonicza.

Celiakia, choroba trzewna, enteropatia z nadwrażliwości na gluten – choroba glutenozależna o charakterze autoimmunologicznym, uwarunkowana odpowiedzią immunologiczną organizmu wywołaną przez gluten i związane z nim prolaminy, występująca u osób genetycznie predysponowanych. Charakteryzuje się obecnością objawów klinicznych zależnych od glutenu, obecnością w surowicy przeciwciał specyficznych dla choroby trzewnej, HLA-DQ2 i/lub DQ8.

Choroba Heinego-Medina – wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez wirusa polio, przenoszona drogą fekalno-oralną. Nazwa tej choroby wywodzi się od nazwisk dwóch uczonych, którzy tę chorobę opisali: Jakob Heine i Karl Oskar Medin. Aby rozpoznać polio, należy wyizolować i zidentyfikować wirusa, czy jest to szczep dziki, czy to zakażenie poszczepienne wirusem po rewersji do pełnej wirulencji.

Choroba Hersa, glikogenoza typu VI, GSD VI – rzadka choroba genetyczna, dziedziczona w sposób autosomalny recesywny spowodowana brakiem fosforylazy glikogenowej (wątrobowej). Niedobór ten prowadzi do nadmiernego odkładania glikogenu w wątrobie.

Choroba Kaszina-Beka – nabyta choroba, występująca endemicznie w Chinach, Tybecie i Syberii. Objawy choroby pojawiają się około 5. roku życia. W przebiegu choroby dochodzi do zniszczenia stawów, co wywołuje nawracające i przeważnie obustronne bóle stawów, ograniczenie ich ruchomości oraz obrzęk.

Choroba Kawasakiego – ostra choroba zapalna małych i średnich naczyń o nieznanej etiologii. W przebiegu choroby Kawasakiego obserwuje się przede wszystkim zapalenie dużych naczyń wieńcowych z ich następowym poszerzeniem, tworzeniem zmian tętniakowatych i niedokrwienie mięśnia sercowego. Chorują głównie dzieci poniżej 5. roku życia, częściej chłopcy. Zachorowania występują sezonowo, częściej w okresach wiosennym i jesiennym. Chorobę jako pierwszy opisał japoński pediatra Tomisaku Kawasaki u pięćdziesięciu pacjentów w pracy z 1967 roku.

Choroba lokomocyjna – schorzenie wywołane podczas poruszania się dowolnymi środkami transportu. Przyczyną jest brak zgodności bodźców, sygnałów wzrokowych i błędnika, odbieranych przez mózg. Podczas jazdy wzrok nie odbiera zmiany otoczenia, jednak błędnik, jako narząd równowagi, odnotowuje zmiany położenia ciała, dlatego mózg odbiera sprzeczne sygnały. Reaguje jednak na inne siły powstające podczas jazdy co w efekcie skutkuje brakiem zgodności tych bodźców z określoną sytuacją. Podczas płynięcia statkiem objawy najczęściej występują pod pokładem, kiedy wzrok nie odbiera bodźców, które mózg interpretowałby jako kołysanie przy jednoczesnych długotrwałych bodźcach z błędnika wykrywającego zmienne przeciążenia wywołane kołysaniem – tu również występuje niezgodność bodźców dostarczanych przez zmysł wzroku i równowagi powodujące tę chorobę. Sprzeczność sygnałów autonomiczny system nerwowy interpretuje jako objawy zatrucia, stąd wywołuje wymioty, by oczyścić organizm z domniemanej toksyny. Choroba zwykle ustępuje wkrótce po zakończeniu podróży i nie daje powikłań, jednak w ciężkich przypadkach może dojść do wycieńczenia.

Ciemiączko – nieskostniałe spojenie łączące kości czaszki u noworodków i niemowląt, wypełnione błoną łącznotkankową. U człowieka po urodzeniu wyróżnia się:ciemiączko przednie – romboidalna luka między kośćmi czaszki noworodka, o wymiarach od 2 x 2 cm do 3 x 5 cm, położona w linii środkowej, na skrzyżowaniu szwu wieńcowego, szwu strzałkowego i szwu czołowego pomiędzy kośćmi czołowymi a kośćmi ciemieniowymi. Zarasta między 9. a 18. miesiącem życia dziecka. ciemiączko tylne trójkątna luka między kośćmi czaszki o najdłuższym wymiarze ok. 1 cm, położona w linii środkowej, na skrzyżowaniu szwu strzałkowego i szwu węgłowego, pomiędzy kością potyliczną a kośćmi ciemieniowymi. Zarasta do 4 miesiąca życia. ciemiączka boczne, w okolicy dołka skroniowego, czasem występują u wcześniaków, zarastają najczęściej jeszcze w życiu płodowym.

Ciemieniucha − częsta przypadłość występująca u niemowląt wkrótce po urodzeniu, w postaci nadmiernego złuszczania się owłosionej skóry głowy. Mogą też tworzyć się żółtawe łuski; miejsca te nie swędzą.

Dojrzewanie, adolescencja – okres życia między dzieciństwem a dorosłością, charakteryzujący się przeobrażeniami w budowie i wyglądzie ciała, psychice – kształtowaniu osobowości, postawach wobec własnej i innych płci, pełnieniu roli społecznej.

Kiła wrodzona – zakażenie krętkiem Treponema pallidum może nastąpić w każdym okresie ciąży, ale zmiany charakterystyczne dla kiły wrodzonej obserwuje się w przypadku zakażenia po 4 miesiącu ciąży, gdy zaczyna rozwijać się układ odpornościowy płodu. Wynika z tego, że patogeneza kiły wrodzonej zależna jest bardziej od odpowiedzi immunologicznej gospodarza niż od bezpośredniego szkodliwego wpływu T. pallidum. Ryzyko zakażenia płodu przez matkę chorą na kiłę wczesną wynosi 75–95% i zmniejsza się do około 35% jeżeli choroba trwa ponad 2 lata. Niewielkie ryzyko infekcji płodu dotyczy matek chorych na kiłę późną i utajoną. Natomiast zastosowanie odpowiedniego leczenia u matek przed 16 tygodniem ciąży powinno zapobiec zakażeniu płodu. Brak leczenia kiły u ciężarnej w 40% przypadków doprowadzi do śmierci płodu, wcześniactwa, śmierci w okresie okołonoworodkowym lub rozwinięcia się objawów kiły wrodzonej. Przeprowadzone badania retrospektywne ujawniły, że u matek chorujących na kiłę ponad 2 lata 21% ciąż zakończyło się poronieniem lub urodzeniem martwego noworodka, 13% urodzeniem dziecka, która zmarło w pierwszych 2 miesiącach życia, 43% urodzeniem noworodka z cechami kiły wrodzonej a 23% urodzeniem zdrowego dziecka. Jak z powyższych danych wynika, najczęściej spotykaną sytuacją jest noworodek bez klinicznych cech choroby, ale z dodatnimi testami w kierunku kiły. W chwili obecnej uważa się, że wykonywanie testów w kierunku kiły we wczesnej ciąży jest uzasadnione ekonomicznie i zalecane wśród rutynowych badań w przebiegu ciąży. W grupach wysokiego ryzyka badania przesiewowe powinny być powtórzone także w III trymestrze ciąży jak i przy porodzie.

Krztusiec – ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, charakteryzująca się nawracającymi napadami uporczywego kaszlu, niekiedy z bezdechem i zaburzeniami oddechowymi. Jest wywoływana przez Gram-ujemną pałeczkę krztuśca. Przechorowanie krztuśca pozostawia długotrwałą odporność organizmu, ale powtórne zachorowanie jest możliwe.

Kwashiorkor – dotycząca najczęściej dzieci w ubogich krajach choroba powodowana tak niedoborem ilościowym, jak i jakościowym pożywienia. Niedobory żywieniowe zaburzają syntezę enzymów, niedostateczna podaż aminokwasów prowadzi do zmian funkcji, a potem również struktury narządów wewnętrznych, wtórnie – także do zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i układu odpornościowego, dochodzi do zakażeń, w tym na przykład rzadko spotykanego u osób prawidłowo żywionych raka wodnego.

Łóżko rodzinne, określane też jako współspanie – spanie jednego lub obojga rodziców razem z niemowlęciem lub małym dzieckiem, zamiast odkładania go do osobnego łóżeczka jest rozpowszechnione w wielu częściach świata. Istnieją różne poglądy na temat bezpieczeństwa spania z dzieckiem, w porównaniu do kładzenia go w osobnym łóżeczku.

Martwicze zapalenie jelit – najczęstsza choroba przewodu pokarmowego wymagająca interwencji chirurgicznej u noworodków, występuje przede wszystkim u wcześniaków, chociaż sporadycznie także u dzieci urodzonych o czasie. Jest to zwykle powikłanie niedotlenienia płodu, niedokrwienia albo czynników zakaźnych, nakładających się na niedojrzałość mechanizmów obronnych dziecka.

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, skrót MIZS,, inne nazwy: młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów, młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów, choroba Stilla – autoimmunologiczna, nieinfekcyjna, zapalna choroba stawów o nieznanej etiologii, rozpoczynająca się przed 16 rokiem życia. Należy ją rozpatrywać jako heterogenną grupę chorób, którą łączą przede wszystkim przewlekłe zapalenie stawów i wiek wystąpienia objawów. Schorzenie ma charakter przewlekły, a do jej rozpoznania, konieczne jest ustalenie czasu trwania powyżej 6 tygodni i wykluczenie innych przyczyn. U niektórych chorych MIZS wraz z wiekiem może przekształcić się w pełnoobjawowe zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa bądź w reumatoidalne zapalenie stawów. Jest najczęstszą reumatyczną chorobą dzieci i młodzieży, a jej częstość występowania w tej populacji ocenia się na 1-4 przypadków na 1000.

Moczenie nocne – zjawisko polegające na niekontrolowanym oddawaniu moczu, w ciągu dnia lub podczas snu, po 3. roku życia. Jest to problem popularny w wieku dziecięcym i w większości przypadków problem ten znika sam do 5. roku życia – w przeciwnym wypadku najlepszym okresem do podjęcia leczenia jest wiek 5–6 lat. Może towarzyszyć wadom rozwojowym dróg moczowych, rozszczepowi rdzenia kręgowego, czasem przewlekłej niewydolności nerek, może mieć też tło psychogenne.

Mukowiscydoza – wrodzona choroba uwarunkowana genetycznie polegająca na zaburzeniu wydzielania przez gruczoły zewnątrzwydzielnicze.

Nagminne zapalenie przyusznic, świnka – choroba wirusowa ludzi dotycząca głównie dzieci w wieku szkolnym, wywoływana przez wirus świnki, objawiająca się w około połowie przypadków bolesnym powiększeniem ślinianek przyusznych. Dzięki wprowadzeniu szczepień ochronnych zachorowalność i częstość powikłań w krajach rozwiniętych znacznie się zmniejszyły. Wbrew powszechnej opinii, na świnkę można zachorować więcej niż jeden raz w ciągu życia, jednak nie zdarza się to często.

Niemowlę – dziecko od urodzenia do końca pierwszego roku życia. Wyodrębnienie to w psychologii rozwojowej dokonywane ze względu na szczególną wagę rozwoju małego dziecka w tym okresie. Wyodrębnienie okresu niemowlęctwa jest ważne także z uwagi na mnogość i intensywność przemian zachodzących w organizmie dziecka w tym czasie. Pierwszy miesiąc życia dziecka jest okresem noworodkowym.

Noszenie niemowlęcia – praktyka noszenia niemowlęcia w chustach lub nosidełkach z tkaniny. Powoduje to wzajemną dotykową stymulację między matką a dzieckiem i zwiększa dostęp niemowlęcia do piersi.

Odra – jedna z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych wieku dziecięcego wywoływana przez należący do rodziny paramyksowirusów wirus odry. Zidentyfikowano 21 szczepów wirusa.

Odruch Moro, inaczej zwany odruchem obejmowania – odruch występujący w odpowiedzi na gwałtowną zmianę położenia ciała noworodka, nagły hałas, ostry dźwięk. Noworodek reaguje energicznym wyprostowaniem kończyn górnych i dolnych, wygięciem pleców w łuk i odchyleniem głowy do tyłu, po czym zaciska pięści, a odrzuconymi wcześniej na boki rękami wykonuje powolny ruch objęcia klatki piersiowej.

Orchidometr, orchidometr Pradera – przyrząd służący do pośredniego pomiaru objętości jąder.

Choroba Osgooda-Schlattera – aseptyczne zapalenie guzowatości kości piszczelowej, zapalenie guzowatości k. piszczelowej. Choroba należąca do grupy chorób urazowych rosnącego kośćca.

Plamki Koplika – charakterystyczne dla odry małe, białe plamki z czerwoną obwódką na błonie śluzowej policzków na wysokości dolnych zębów przedtrzonowych i trzonowych. Odnotowywano je także w zakażeniach parwowirusem B19 i echowirusami. Składają się z wysięku surowiczego, w obrazie histologicznym można stwierdzić obecność licznych komórek olbrzymich.

Płonica − ostra choroba zakaźna głównie wieku dziecięcego wywołana przez bakterię Streptococcus pyogenes – paciorkowca grupy A. Występuje jako powikłanie paciorkowcowego zapalenia gardła.

Polskie Towarzystwo Pediatryczne, PTP – polskie towarzystwo naukowe założone w 1908 r.

Prosaki – naskórkowe lub podnaskórkowe cysty zastoinowe powstałe w następstwie nadmiernego rogowacenia ujść mieszków włosowych z retencją mas łojowo-rogowych. Objawiają się jako drobne grudki średnicy 1–2 mm, barwy białej lub białożółtej, perłowo opalizujące. Charakterystyczne są dla okresu noworodkowego i samoistnie ustępują w miarę dojrzewania gruczołów łojowych, ale mogą pojawić się w każdym wieku. Lokalizują się przede wszystkim na czole, policzkach, nosie, na prąciu.

Przerostowe zwężenie odźwiernika – wrodzone zaburzenie rozwojowe polegające na różnego stopnia zwężeniu odźwiernika, prowadzącym nierzadko do całkowitej niedrożności. Istotą zaburzenia jest wrodzona nieprawidłowość strukturalna mięśniówki gładkiej odźwiernika.

Przetrwały przewód tętniczy – wada wrodzona serca, współistniejąca z innymi wadami serca albo izolowana.

Zespół Reye’a – niebezpieczna choroba dotykająca zwykle dzieci, która powoduje patologiczne zmiany w wielu narządach, głównie w mózgu i wątrobie. Częstotliwość jego występowania w latach 80. i 90. XX w. wynosiła ok. 1 przypadek na milion.

Rozszczep wargi i podniebienia są to wady rozwojowe powstające we wczesnym okresie embriogenezy związane z nieprawidłowym rozwojem twarzoczaszki. Rozszczepem nazywamy szczelinę lub przerwę powstałą na skutek niepołączenia się struktur formujących wargę (rozszczep wargi tzw. zajęcza warga lub podniebienie (rozszczep podniebienia tzw. wilcza paszcza. Wady te mogą współistnieć lub występować niezależnie. Mogą także towarzyszyć innym zaburzeniom rozwojowym, czy genetycznym. Nieprawidłowości te, występujące średnio z częstością 1 na 400 żywo urodzonych w Polsce, należą do najczęstszych wad rozwojowych u ludzi, stanowiąc przeszło 15% wszystkich wrodzonych deformacji. Wady te mogą manifestować się nie w pełni np. niecałkowitym rozszczepem wargi lub dotykać innych struktur np. wyrostka zębodołowego kości szczękowej, czy też języczka.

Różyczka, także odra niemiecka – choroba zakaźna wywoływana przez wirus różyczki, występująca wyłącznie u człowieka. Klasyczne objawy obejmują krótkotrwałą wysypkę plamisto-grudkową i powiększenie węzłów chłonnych. Wysypka pojawia się od 14 do 17 dni po zakażeniu i zazwyczaj trwa 3 dni. Początkowo obejmuje tylko głowę, stopniowo jednak przechodzi na klatkę piersiową i kończyny górne i dolne. Oprócz tego wystąpić może gorączka, ból gardła i osłabienie, a osób dorosłych często obecny jest też ból i zapalenie stawów. Czasem stwierdza się zapalenie spojówek, zapalenie jąder bądź ich bolesność. Objawy są zazwyczaj łagodne i u ponad 50% zakażonych infekcja może przebiegać bezobjawowo. Powikłania różyczki nie są częste, a prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest większe u dorosłych niż u dzieci. Powikłania obejmują nieprawidłowe krwawienia, obrzęk jąder, zapalenie nerwów oraz zapalenie mózgu.

Rumień nagły – choroba zakaźna dzieci, głównie w wieku do 2 lat, wywołana przez wirus HHV-6 oraz HHV-7. Gorączkę trzydniową po raz pierwszy opisano w 1910 roku, jej przyczynę znaleziono w 1988 roku. Chorują na nią dzieci między 6 a 24 miesiącem życia. Okres wylęgania wynosi od 7 do 17 dni.

Skala Apgar – skala używana w medycynie w celu określenia stanu noworodka zaraz po porodzie: w 1., 3., 5. i 10. minucie życia. Skala została zaprezentowana w 1952 roku na międzynarodowym spotkaniu anestezjologów przez prof. Uniwersytetu Columbia Virginię Apgar, a następnie (1953) opublikowana na łamach „Current researches in anesthesia & analgesia”. Akronim powstał zaś 10 lat później. Dziecko minimalnie może dostać 0, a maksymalnie 10 punktów.

Stetoskop, inna nazwa to fonendoskop – przyrząd diagnostyczny stosowany w medycynie, służący do osłuchiwania pacjenta, głównie jego klatki piersiowej, serca i jamy brzusznej.

Telarche – termin określający rozpoczęcie dojrzewania gruczołów piersiowych u dziewcząt w trakcie dojrzewania płciowego. Stopień rozwoju gruczołów sutkowych określa pięciostopniowa skala Tannera dla sutka (M – łac. mamma - sutek).M1 - stadium dziecięce; otoczka brodawki sutkowej płaska, blada M2 - stadium "pączka"; otoczka brodawki i brodawka poszerzona i uwypuklona M3 - otoczka brodawki i brodawka uwypuklone, pojawia się wzgórek tkanki tłuszczowej pod brodawką i otoczką M4 - otoczka brodawki i brodawka uwypuklone, powstaje wtórny wzgórek ponad wzgórkiem z tkanki tłuszczowej M5 - stadium dojrzałe; zanik wzgórka wtórnego, brodawka sutkowa silnie pigmentowana, wysunięta; pierś zaokrąglona, zbudowana z tkanki tłuszczowej i gruczołowej

Triada Hutchinsona – określenie charakterystycznych objawów kiły wrodzonej :zęby Hutchinsona - szeroko rozstawione, zagłębione górne siekacze i trzonowce w kształcie owoców morwy, czyli zęby z licznymi, ale słabo wykształconymi guzkami głuchota związana z uszkodzeniem nerwu słuchowego (surditas), zapalenie miąższowe rogówki prowadzące do bielma (leukoma)

Wgłobienie – patologiczny stan, w którym część jelita cienkiego wsuwa się teleskopowo w inną część jelita. Najczęstszym miejscem wgłobienia jest okolica kątnicy. Wgłobienie jest jedną z najczęstszych przyczyn ostrego brzucha u niemowląt.

Wodogłowie, wodomózgowie, hydrocefalia — zwiększenie objętości płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu, które przeważnie powoduje wzrost ciśnienia śródczaszkowego. U osób starszych wodogłowie może wywoływać bóle głowy, podwójne widzenie, zaburzenia równowagi, nietrzymanie moczu, zmiany osobowości i upośledzenie umysłowe. U niemowląt wodogłowie powoduje powiększanie się obwodu głowy, uwypuklenie i poszerzenie ciemiączek, poszerzenie szwów czaszkowych i opóźnienie rozwoju dziecka. Inne objawy mogą obejmować wymioty, senność, napady padaczkowe oraz objaw zachodzącego słońca.

Wrodzony niedorozwój uda – wada wrodzona, niemająca podłoża genetycznego, o charakterze deformacji; polega na zniekształceniu kości udowej oraz będącym tego następstwem zaburzeniu funkcji wraz z narastającym w miarę wzrastania skróceniu kończyny dolnej. Wada zwykle występuje jednostronnie, natomiast w 15% przypadków występuje dwustronnie.

Zapalenie pępka – zakażenie rozwijające się w obrębie kikuta pępowiny u noworodków. Objawia się silnym zaczerwienieniem, wydzieliną ropną z nieprzyjemnym zapachem, obrzękiem oraz lokalną tkliwością. W krajach rozwiniętych jest chorobą rzadko spotykaną dzięki sprawnemu systemowi opieki sanitarnej; na terenach uboższych wciąż występuje często i może wiązać się z poważnymi komplikacjami. Zbliżone objawy sporadycznie bywały stwierdzane u osób dorosłych.

Zatoka moczowo-płciowa – narząd okresu embrionalnego powstający w 6 tygodniu życia płodowego z kloaki i po 12. tygodniu przekształcający się w pęcherz moczowy, cewkę moczową oraz zależnie od płci przedsionek pochwy u kobiet i gruczoł krokowy u mężczyzn.

Ząbkowanie – proces wyrzynania się zębów mlecznych u dzieci.

Zespół Arnolda-Chiariego – malformacja mózgowia polegająca na przemieszczeniu struktur tyłomózgowia do kanału kręgowego. Może współistnieć z przepukliną oponowo-rdzeniową.

Zespół hemolityczno-mocznicowy – grupa wielonarządowych chorób hematologicznych, które łączy obecność ostrego uszkodzenia nerek, niskiego miana płytek krwi i hemolizy krwinek czerwonych prowadzącej do anemii. Wstępne objawy z reguły obejmują krwawą biegunkę, gorączkę, wymioty i ogólne osłabienie. Na HUS chorują głównie niemowlęta i małe dzieci, ale u dorosłych przebieg choroby jest z reguły dużo cięższy. Powikłaniami mogą być kłopoty neurologiczne i niewydolność serca.

Zespół sercowo-twarzowo-skórny – genetycznie uwarunkowany zespół wad wrodzonych dziedziczony autosomalnie dominująco. Charakteryzuje się niedoborem wzrostu, typowymi cechami dysmorficznymi w twarzy, wadami serca, zmianami skórnymi oraz niepełnosprawnością intelektualną.