47 Rzeźba

Rzeźbiarstwo – jedna z dziedzin zaliczanych do sztuk plastycznych. Od malarstwa i grafiki odróżnia ją trójwymiarowość.

Agata Agatowska – polska rzeźbiarka

Akrolit – starożytny posąg kultowy wykonany z różnorodnych materiałów.

Akuaba – drewniane lalki o specyficznych głowach w kształcie dysku. Są jednym z najpopularniejszych i najczęściej reprodukowanych dzieł sztuki z Afryki.

Bozzetto – projekt rzeźbiarski, powstający zazwyczaj na bazie projektu rysunkowego. Wykonywany jest w małej skali z wykorzystaniem miękkich i nietrwałych materiałów takich jak glina, wosk czy gips. Bozzetto często tworzone było przez osobę inną niż wykonawca właściwej rzeźby, stąd nierzadko posiadało wartość artystyczną większą od wynikowego dzieła. Dawniej tym mianem określano każdy szkic, obecnie określenie to stosuje się jedynie w przypadku rzeźby.

Carhenge – replika angielskiego Stonehenge znajdująca się w pobliżu miasteczka Alliance w Nebrasce na High Plains (USA). Wykonana jest z amerykańskich samochodów pomalowanych sprayem na szaro. Została skonstruowana przez Jima Reindersa w 1987.

Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku – narodowa instytucja kultury prowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Ceroplastyka – sztuka modelowania i rzeźbienia w wosku, wykorzystywana głównie w rzeźbie portretowej i wotywnej.

Dorodango – stara japońska sztuka wyrabiania charakterystycznych kul z mieszaniny wody i różnych sypkich substancji, polegająca na żmudnym formowaniu błota w kształt kuli i nakładaniu coraz drobniejszych, suchych warstw surowca dzięki czemu po wypolerowaniu w końcowej fazie można otrzymać delikatną, gładką kulę o wysokim połysku przypominającą marmur lub kulę bilardową.

Festiwal Śniegu w Sapporo – wystawa i konkurs rzeźb ze śniegu i lodu, odbywające się rokrocznie od 1950 roku w Sapporo w Japonii, zwykle w drugim tygodniu lutego.

Figura serpentinata – w sztukach plastycznych układ postaci charakteryzujący się silnym, czasem wręcz nienaturalnym, skręceniem ciała, mający na celu nadanie jej lekkości i dynamiki. Taka forma upowszechniła się w manieryzmie włoskim. Do przykładowych dzieł wykorzystujących taki schemat należą rzeźby Jeana de Boulogne (Giambologni). Spiralny układ ciała swoją genezą sięga antyku, głównie sztuki starożytnej Grecji, był również chętnie stosowany w baroku.

Galion, inaczej aflaston – charakterystyczna ozdoba dziobowa stosowana na dużych żaglowcach z minionych wieków, w postaci okazałej kunsztownej rzeźby umieszczonej przed forkasztelem, u szczytu stewy dziobowej. Była to rzeźba drewniana, często polichromowana. Zwykle przedstawiała postać ludzką, zwierzęcą lub fikcyjne stworzenie alegoryczne, i nawiązywała do nazwy jednostki.

Gelede właśc. Gẹ̀lẹ̀dé – ceremonia Jorubów ku czci pramatki Iyà Nlà i w uznaniu roli kobiet w społeczności, łącząca śpiew i rytualny taniec z użyciem kolorowych, rzeźbionych masek, wykonywana corocznie po zakończeniu żniw a także podczas wydarzeń ważnych dla lokalnej społeczności.

Gliptyka – sztuka rzeźbienia i rytowania reliefów w kamieniach szlachetnych i półszlachetnych oraz wykonywanie niewielkich rzeźb i bibelotów; obrobione tak kamienie noszą nazwę gemm.

Groty Elefanty – zespół siedmiu wykutych w skale świątyń na indyjskiej wyspie Elefancie na Morzu Arabskim.

Grupa – w rzeźbie figuralnej kompozycja dwu- lub kilkupostaciowa, w przeciwieństwie do jednoosobowego posągu.

Józef Hulka – rzeźbiarz, twórca szopek i masek obrzędowych. Jego prace znajdują się w wielu muzeach etnograficznych i regionalnych w Polsce.

In the name of God - projekt ukazujący rzeźbę brzemiennej nastolatki rozpoczęty przez Jensa Galschiøta. Projekt zainaugurowany został jako protest przeciwko surowym regułom konserwatywnych Kościołów dotyczącym seksualności.

Kamea – rodzaj gemmy, szlachetny lub półszlachetny kamień ozdobiony reliefem ciętym wypukło. Do wyrobu kamei najchętniej używano kamienia składającego się z dwóch różnobarwnych warstw – onyksu, sardonyksu, karneolu. Ponieważ dwubarwne kamienie są nader rzadkie, kamee często składano z dwóch kamieni, a w Mezopotamii wykorzystywano kość słoniową, glinę i wosk. Jako materiał wykorzystywano również skorupy muszli i koral.

Kanefora – motyw dekoracyjny w malarstwie albo podpora architektoniczna w rzeźbie, przedstawiająca postać kobiety lub dziewczyny niosącej na głowie lub ramionach kosz (kalatos) z kwiatami bądź owocami.

Kariatyda – podpora architektoniczna w kształcie postaci kobiecej, dźwigającej na głowie (podtrzymującej) element architektoniczny budowli: belkowanie, gzyms, balkon lub nadwieszoną kondygnację budynku, spełniająca funkcję kolumny.

Kawalet – stół rzeźbiarski, zazwyczaj trójnożny, wyposażony w obrotowy blat, dzięki czemu rzeźbiarz może obracać rzeźbę podczas pracy i dokładnie kontrolować efekty światłocieniowe oraz stan jej wykończenia. Wysoki od 100 do 140 cm, z regulowaną wysokością blatu, zazwyczaj okrągłego, spotykane są również blaty wielokątne i kwadratowe. Służy do tworzenia modeli w miekkich materiałach, np. w glinie. Są również kawalety niskie (20–50 cm) o blatach znacznie szerszych, najczęściej kwadratowych o boku od 80 do nawet 400 cm. Służą one do realizacji większych modeli, np. figur w skali naturalnej bądź pomników. Mają formę niskiego, szerokiego stołu, bez regulowanej wysokości. Te większe wykonywane są zazwyczaj do konkretnej realizacji, te mniejsze służą często w uczelniach artystycznych do realizacji studium figury ludzkiej.

Khajuraho – miejscowość w Indiach w stanie Madhya Pradesh, nad rzeką Khudar, słynąca z zespołu hinduistycznych świątyń wzniesionych między IX a XII w. przez władców z dynastii Ćandelów.

Kontrapost − w sztukach plastycznych sposób ustawienia postaci tak, iż cały ciężar jej ciała opiera się na jednej nodze, podczas gdy druga jest odciążona i lekko wspiera się na ziemi. Ten układ nóg równoważony jest przez wygięcie tułowia i rąk - barki są pochylone przeciwnie w stosunku do bioder, co w połączeniu z pochyleniem głowy sprawia, że kręgosłup postaci tworzy kształt litery "S". Jedna z rąk zwykle jest spuszczona, a druga coś dzierży.

Kwadryga – antyczny rzymski wóz dwukołowy, zaprzężony w cztery konie znajdujące się obok siebie. Powożona z pozycji stojącej, używana była głównie do wyścigów oraz jako wóz służący podczas pochodów triumfalnych w trakcie różnych uroczystości.

Maszkaron lub maskaron – rzeźbiarski motyw dekoracyjny w postaci stylizowanej głowy ludzkiej lub fantastycznej postaci, stosowany w rzeźbie architektonicznej i rzemiośle artystycznym.

Międzynarodowe Triennale Rzeźby w Poznaniu – największa i najważniejsza cykliczna wystawa rzeźby współczesnej w Polsce i jeden z ważniejszych przeglądów światowych tendencji i poszukiwań rzeźbiarskich w Europie.

Jako model określa się w rzeźbiarstwie projekt plastyczny, tzw. bozzetto, który jest wykonany z materiału łatwego do obróbki: gliny, wosku, gipsu, rzadziej z drewna. Na podstawie modelu można wykonać odlew rzeźby, używając trwalszego materiału. Materiałami używanymi do wykonywania późniejszych oryginałów są: brąz, miedź, żelazo, aluminium, cyna, gips i marmur.

My Inner Beast – zbiorcza nazwa jednotonowych, czarnych rzeźb z betonu stworzonych przez duńskiego rzeźbiarza Jensa Galschiøta. W listopadzie 1993 roku dwadzieścia rzeźb zostało rozlokowanych w dwudziestu miastach Europy bez pozwolenia władz.

Non finito - jest to technika rzeźbiarska, polegająca na celowym niedokończeniu dzieła w całości lub poszczególnych partiach, w celu uzyskania określonego przez danego artystę efektu. Tego rodzaju sposób tworzenia rzeźby zapoczątkował Michał Anioł.

Park Grūtas – istniejąca od 2001 plenerowa prywatna ekspozycja pomników polityków radzieckich oraz przedmiotów związanych z historią tego kraju, w szczególności Litewskiej SRR. Twórcą i właścicielem parku jest przedsiębiorca Viliumas Malinauskas. Park położony jest w pobliżu miasta Druskieniki, na terenie Dzukijskiego Parku Narodowego, nieopodal miejscowości Grūtas.

Park Vigelanda – park w Oslo, będący częścią Frognerparken. Park jest dziełem norweskiego rzeźbiarza Gustava Vigelanda i jego pracowników. Składa się z 212 rzeźb z kamienia i brązu przedstawiających łącznie prawie 600 postaci.

Plastyka z kości słoniowej – jedna z odmian rzeźby i rzemiosła artystycznego polegająca na wykonywaniu wyrobów z kości słoniowej, za pomocą ostrych narzędzi umożliwiających skomplikowaną obróbkę materiału.

Polska rzeźba ludowa – historycznie najstarsza dziedzina sztuki ludowej rozwijająca się na ziemiach polskich wśród niższych warstw społeczeństwa od końca średniowiecza do połowy XX wieku.

Popiersie – w rzeźbie i malarstwie portretowym półpostać, przedstawienie modelu w ujęciu do ramion.

Posąg – pełnofigurowa rzeźba przedstawiająca człowieka, rzadziej zwierzę. Ustawiana na postumencie, czasem w niszy.

Poza sansovinowska – w rzeźbie przedstawienie zmarłego w pozycji leżącej na boku, z korpusem podpartym na przedramieniu oraz ugiętą nogą w kolanie. Jest to typ przedstawienia stworzony przez włoskiego rzeźbiarza Andreę Sansovina.

Forma występująca w małej architekturze rzymskiej - cembrowina studni znajdującej się w obrębie atrium rzymskiego domu. Ze względu na sakralny charakter przypisywany wodzie, zachowała się znaczna ilość zabytków o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej.

Relief (płaskorzeźba) – kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła. Dzieło uzyskuje się poprzez rzeźbienie, kucie lub odlewanie. Pomimo że płaskorzeźby powstawały jako dekoracja architektoniczna, to często stanowią odrębne, pełnowartościowe dzieło sztuki.

Rzeźba abstrakcyjna – rzeźba skomponowana według zasad abstrakcjonizmu, z eliminacją form lub przedmiotów obserwowanych w naturze. Na ogół jest to figura lub bryła geometryczna stanowiąca wizualną projekcję wewnętrznych doznań artysty.

Rzeźba plenerowa – wolnostojące dzieło rzeźbiarskie, mające cechy dzieła sztuki, pełniące funkcje ozdobne.

Sheela na Gig – rodzaj maszkaronu przedstawiającego kobietę z szeroko rozwartym sromem. Najczęściej spotykane są na wspornikach, kapitelach, nad otworami drzwiowymi i obiektów sakralnych (kościoły) oraz budynkach cywilnych.

Tondo to w sztuce obraz bądź płaskorzeźba w kształcie koła. Najczęstszym motywem tond były sceny religijne, często przedstawienia Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus.

Tors – rzeźba przedstawiająca tułów człowieka bez rąk, nóg, a czasem również bez głowy.

Tyi Wara, Chiwara, Tia Wara – tradycyjny taniec wykonywany przez ludy Bamana i Maninka zamieszkujące środkowo-zachodnią część Mali.

Wiola – rodzaj świdra stosowanego w rzeźbiarstwie do szczegółowej obróbki kamienia.

Wydział Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie – jeden z siedmiu wydziałów Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Jego siedziba znajduje się w głównym budynku akademii, przy Placu Matejki 13 w Krakowie. Powstał w 1922 r., wcześniej istniały kursy rzeźby. Po latach okupacji w 1949 roku Wydział Rzeźby się reaktywował. Na wydziale uczyli: Xawery Dunikowski, Jacek Puget, Jerzy Bandura, Wanda Ślędzińska, Jarosław Heger, Marian Konieczny, Stefan Borzęcki.