22 Zespoły organizmów wodnych

Ceratofilidy, ceratofyllidy – jedna z form życiowych makrofitów (pleustofitów). Rośliny unoszące się wolno w toni wodnej, zwykle stosunkowo duże. W lecie podpływają ku powierzchni wody, wówczas też mogą wytwarzać wystające nad powierzchnię kwiaty. Jesienią opadają w pobliże dna, gdzie zimują w postaci pączków przetrwalnych lub turionów. Do ceratofilidów należą rogatek, niektóre gatunki pływaczy itp. Według niektórych badaczy – także rzęsa trójrowkowa, która jednak nie posiada niektórych ww. cech i według niektórych zaliczana jest do lemnidów czy riccielidów. Z kolei zdolność rogatka do w miarę trwałego przyczepiania się do podłoża sprawia, że bywa on zaliczany nie do roślin pleustonowych, lecz zanurzonych (elodeidów), zwłaszcza w mniej rozbudowanych systemach klasyfikacji form życiowych hydrofitów. Takie rośliny bywają nazywane pleustofitami fakultatywnymi.

Elodeidy – forma życiowa hydrofitów. Są to rośliny zakorzenione w podłożu, mające długie i ulistnione łodygi, ale bez specjalnych liści pływających. Do roślin tych należą np. gatunki z rodzajów moczarka (Elodea), rupia (Ruppia), wywłócznik (Myriophyllum), okrężnica (Hottonia). W wąskim ujęciu do elodeidów zalicza się wyłącznie rośliny o liściach niepodzielonych i ułożonych okółkowo, co obejmuje przedstawicieli rodzajów egeria, moczarka, nadwodnik i przęstka, podczas gdy podobne makrofity o liściach podzielonych są wyodrębniane jako myriofylidy.

Fitobentos – zespół organizmów tradycyjnie zaliczanych do roślin związanych z dnem zbiornika wodnego lub cieku i strefą przydenną (bentalem). Część bentosu. Czasem zakres ten jest ograniczany ze względu na rozmiar organizmów, tj. większe rośliny nie są określane jako fitobentos, lecz jako makrofity. Według innych klasyfikacji makrofity związane z dnem również należą do bentosu. Drobne glony przyczepione do podłoża określane są z kolei jako mikrofitobentos (peryfiton), przy czym niektórzy autorzy rozgraniczają zespoły bentosu i peryfitonu, do pierwszej kategorii zaliczając wyłącznie organizmy zasiedlające dno, a do drugiej organizmy osiadłe na przedmiotach ponad dnem, gdyż warunki w tych dwóch strefach różnią się. Do fitobentosu należą organizmy zaliczane według współczesnej taksonomii do różnych królestw biologicznych – oprócz glonów zaliczanych obecnie do roślin, takich jak drobne zielenice czy krasnorosty, również glony zaliczane do protistów, jak okrzemki, a także do bakterii, czyli sinice. Inni przedstawiciele tych grup mogą wchodzić w skład fitoplanktonu, a nawet te same organizmy mogą w zależności od warunków trafiać do planktonu (tychoplankton).

Fitoplankton – mikroskopijne organizmy roślinne oraz sinice, żyjące w wodzie, nie posiadające zdolności ruchu lub tylko w znacznie ograniczonym zakresie.

Helofity, rośliny błotnopączkowe, geofity bagienne, rośliny błotne – rośliny związane ze środowiskiem błotnym.

Hydrofity, rośliny wodne, rośliny wodnopączkowe – rośliny wodne, których pączki odnawiające zimują w wodzie. Według klasyfikacji Raunkiæra są jedną z grup kryptofitów, czyli roślin skrytopączkowych.

Izoetydy, isoetidy – jedna z form życiowych makrofitów zanurzonych. Izoetydy są zakotwiczone w dnie (ryzofity) przy pomocy dużych korzeni. Osiągają stosunkowo niewielkie rozmiary. Liście, najczęściej wąskie, tworzą rozetę i są w stanie przetrwać zimę. Do izoetydów należą zarówno rośliny nasienne, jak i widłaki, a forma ta wyewoluowała niezależnie u co najmniej pięciu rodzin roślin z postaci lądowych lub ziemno-wodnych.

Las wodorostów – typ siedliska morskiego, budowany przez wodorosty, rosnące w dużych zagęszczeniach w litoralu lub, w specyficznych warunkach, także w pelagialu. Występują w strefie klimatu umiarkowanego i polarnego. Tworzą jeden z najbardziej produktywnych ekosystemów na Ziemi, zamieszkiwany przez bogate i zróżnicowane zespoły organizmów – morski odpowiednik tropikalnych lasów deszczowych, w porównaniu do nich 2 do 10 razy bardziej produktywny i wydajny. Mają istotny wpływ na procesy zachodzące w akwenach przybrzeżnych mórz. Są ważne z punktu widzenia gospodarki człowieka, m.in. jako źródło pokarmu, ważnych surowców medycznych i przemysłowych, miejsca lęgowe dla ryb i bezkręgowców pozyskiwanych przez człowieka, ze względu na bogactwo gatunkowe i unikalne piękno są bardzo atrakcyjne turystycznie.

Lemnidy – jedna z form życiowych makrofitów (pleustofitów). Rośliny unoszące się wolno na powierzchni wody. W wąskim ujęciu zaliczane są tu wyłącznie drobne rośliny pleustonowe ze zredukowanym pędem, którego górna część przystosowana jest do środowiska powietrznego, a dolna do wodnego. W szerokim ujęciu są to wszystkie rośliny wodne unoszące się na powierzchni wody (akropleustofity), mimo że czasem unoszą się tuż pod nią albo nawet przejściowo zakotwiczają. W takim ujęciu są to, oprócz typowych lemnidów, wolffielidy, czyli rośliny unoszące się pod powierzchnią wody, bez przystosowań do środowiska powietrznego, ale znoszące kontakt z powierzchnią wody i okresowe wynurzenie i hydrocharidy, tj. rośliny trochę większe od rzęs, pływające przynajmniej przez jakiś okres po powierzchni wody. Nie są natomiast zaliczane rośliny unoszące się w toni wodnej, ale wypływające na powierzchnię tylko wyjątkowo.

Makrofity (makrofitobentos) – wodne rośliny kwiatowe, mchy, wątrobowce i duże glony. Wyjątkowo do makrofitów zalicza się widoczne gołym okiem glony nieco mniejszych rozmiarów, głównie glony nitkowate, jak skrętnica, wstężnica, czy nawet nitkowate sinice.

Makroglony, makroalgi – określenie glonów widocznych gołym okiem, w większości potocznie nazywanych wodorostami. Są to glony stosunkowo duże, wielokomórkowe. Mają plechy o różnej morfologii – glony nitkowate, skorupiaste, tworzące maty, a także przypominające pokrojem wodne rośliny naczyniowe lub liście. Część makroglonów jest jednocześnie uznawana za makrofity. Stan biocenoz makroglonów i tzw. traw morskich jest jednym z elementów biologicznych wykorzystywanych do oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego przybrzeżnych wód morskich wskazywanych w Ramowej Dyrektywie Wodnej (w polskim systemie monitoringu wód jest to element „makroglony i okrytozalążkowe” odpowiadający elementowi „fitobentos” badanemu w wodach słodkich, podczas gdy ocena stanu makroglonów słodkowodnych wchodzi w skład wskaźników makrofitowych. Niektóre makroglony mogą tworzyć zbiorowiska roślinne klasyfikowane zgodnie z zasadami fitosocjologii dotyczącej roślin naczyniowych, np. ramienice tworzą łąki ramienicowe. Morskie makroglony tworzą zbiorowiska określane jako lasy wodorostów.

Makrozoobentos, makrofauna bentosowa – zgrupowanie makrobezkręgowców bentosowych, a więc zwierząt zaliczanych do bentosu o stosunkowo dużych rozmiarach. Często w jego określeniu pomija się człon podkreślający aspekt zwierzęcy i jako synonimu używa nazwy makrobentos, choć formalnie termin makrobentos odnosi się także do roślin, obejmując też makroflorę.

Mejobentos – zespół organizmów zwierzęcych bentosowych związanych z dnem środowisk wodnych, zarówno śródlądowych zbiorników wodnych, jak i cieków oraz środowisk morskich. Do mejobentosu zalicza się: nicienie, wirki, wrotki, brzuchorzęski, małżoraczki, niektóre skorupiaki, oraz formy młodociane skąposzczetów i larw owadów.

Metafiton – zbiorowisko mikroskopijnych organizmów występujących pośród widocznych gołym okiem skupisk nitkowatych glonów. Makroskopowe glony pleustonowe i luźno związane z nimi organizmy metafitonowe (epifityczne) tworzą skupienia przypominające strukturą watę. Zwykle występuje w litoralu jezior. Organizmu tego zespołu mogą rozwijać się bardzo intensywnie, wywołując zakwity. Maty metafitonu mogą powstawać w strefie przydennej, jako element bentosu, po czym na skutek wytwarzania pęcherzyków tlenu na drodze fotosyntezy, unoszone są ku powierzchni wody. Gatunki metafitonowych glonów często mogą występować również jako element bentosu lub planktonu. Ich skład zależy od nasłonecznienia, a więc w różnych warstwach maty występują różne gatunki. Okrzemki z rodzajów Cymbella i Encyonema preferują lepsze warunki świetlne, podczas gdy z rodzajów Gomphonema, Cocconeis i Fragilaria preferują mniej oświetlone warstwy. Skład gatunkowy i lokalizacja związane są również z dostępnością biogenów. Maty glonów nitkowatych, zatrzymując część promieniowania ultrafioletowego, ułatwiają przetrwanie w wodzie organizmom bardziej na nie wrażliwym, w tym bakteriom kałowym.

Neuston – zespół organizmów, których środowiskiem życia jest błonka powierzchniowa wody. Zalicza się do nich drobne organizmy, między innymi nartniki, poślizgi, pluskolcowate, larwy komarów, bakterie i wiele jednokomórkowych pierwotniaków, glony, oraz wrotki. Neuston występuje głównie w niewielkich zbiornikach wód stojących lub wolno płynących. W dużych jeziorach i rzekach może tworzyć się sporadycznie w zacisznych miejscach, gdyż w zbiornikach tych występują silne ruchy wód.

Nymfeidy (nimfeidy) – forma życiowa hydrofitów. Są to zakorzenione rośliny o łodydze prostej lub słabo rozgałęzionej i posiadające duże liście pływające. Pojęcie nymfeidów odnosi się do kategoryzacji form życiowych roślin opracowanej przez Den Hartoga i Segala w 1964 r. oraz Segala w 1970 r.

Owady wodne – grupa owadów wyróżniana ze względu na środowisko życia. Owady, które w części lub w całym cyklu życiowym przebywają w środowisku wodnym. Zaliczane są tu rzędy, które w całości związane są ze środowiskiem wodnym jak i poszczególne rodziny z rzędów, których przedstawiciele zasiedlają także środowiska lądowe, zarówno larwy jak i postacie dorosłe. Wśród owadów wodnych trafiają się także gatunki z grup zaliczanych do typowo lądowych, przykładowo ze środowiskiem wodnym związanych jest w Polsce 6 gatunków motyli. W wodzie żyją tylko ich gąsienice, z wyjątkiem Acentria ephemerella, którego bezskrzydła samica występuje pod wodą.

Peryfiton – zespoły drobnych organizmów zamieszkujących różnorakie podłoża znajdujące się w wodzie, ale niebędące dnem. Peryfiton bywa zaliczany do szeroko rozumianego bentosu.

Plankton – zespół organizmów unoszących się w wodzie.

Pleustofity – grupa makrofitów, rośliny wodne unoszące się na powierzchni wody lub w toni wodnej. Pleustofity stanowią roślinny składnik pleustonu. Rzadziej do pleustofitów zaliczane są większe glony.

Pleuston – organizmy pływające na lub pod powierzchnią wody, zazwyczaj rośliny wodne, czyli pleustofity, ale mogą to być także zwierzęta. Nadmiar pleustonu ogranicza dostęp światła i produkcję pierwotną w zbiorniku wodnym.

Zooplankton – plankton stworzony z organizmów zwierzęcych. W jego skład wchodzą przedstawiciele wielu grup zwierząt, np.: pierwotniaki, wrotki, skorupiaki, osłonice i larwy owadów. Zooplankton pełni ważną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów wodnych, jest składnikiem wielu sieci troficznych. Z jednej strony odżywia się fitoplanktonem i bakterioplanktonem, regulując liczebność tych grup, z drugiej strony stanowi bazę pokarmową ryb planktonożernych. Narybek większości gatunków ryb słodkowodnych odżywia się zooplanktonem.