27 Twierdza Warszawa

Twierdza Warszawa – zespół fortów i innych budowli fortyfikacyjnych wzniesionych przez władze Imperium Rosyjskiego wokół Warszawy w XIX wieku, określenie obowiązujące w okresie od 1879 do 1913 roku.

Fort Cze – fort pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa, wzniesiony w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Fort nazwany przez żołnierzy Imperium Rosyjskiego Fortem Cz od nazwy Czerniaków, na niemieckich mapach nazwany w transkrypcji Tsche. W 1921 nazwany fortem Legionów Dąbrowskiego, w 1928 przemianowany na fort Piłsudskiego. Z uwagi na swą nazwę bywa mylony z Fortem Legionów.

Fort I („Bielany“) – jeden z fortów Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach 80. XIX wieku na terenie obecnej dzielnicy Bielany.

Fort II („Wawrzyszew“) – jeden z fortów Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach 80. XIX wieku.

Fort IIA – jeden z fortów Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Poprzednim w kolejności jest Fort II „Wawrzyszew”, zaś następnym Fort III „Blizne”.

Fort III („Blizne”) – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Poprzednim w kolejności jest wysunięty przed linię Fort IIA „Babice”, zaś następnym Fort IV „Chrzanów”.

Fort IV („Chrzanów”) – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Poprzednim w kolejności jest Fort III „Blizne”, zaś następnym Fort V „Włochy”.

Fort IX – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach 80. XIX wieku. Zlokalizowany jest na Sadybie, w warszawskiej dzielnicy Mokotów.

Fort M („Mokotów”) – fort pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa, wzniesiony w latach 80. XIX wieku, znajdujący się przy ul. Racławickiej 99.

Fort „P” – „Parysów”, od 1921 r. fort Bema – fort pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa, zbudowany w latach 1886–1890.

Fort Sokolnickiego – jeden z fortów Cytadeli Warszawskiej. Znajduje się w parku im. Stefana Żeromskiego w dzielnicy Żoliborz.

Fort Szcza – jeden z fortów pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa, położony w Warszawie w dzielnicy Ochota, w rejonie dawnej wsi Szczęśliwice. Został wzniesiony w latach 80. XIX wieku. Znajduje się w kwartale ulic Śmigłowca, Drawskiej, Zadumanej i Alej Jerozolimskich.

Fort Szcza-M ("Rakowiec") (Щ-М) – punkt oporu pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa, wzniesiony w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku.

Fort Śliwickiego (Jasińskiego) – jeden z fortów Cytadeli Warszawskiej znajdujący się przy ul. Jagiellońskiej 49a w Warszawie.

Fort V ("Włochy") – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Poprzednim w kolejności jest Fort IV "Chrzanów", zaś następnym - Fort VI "Okęcie".

Fort VI („Okęcie”) – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Poprzednim w kolejności jest Fort V „Włochy”, zaś następnym - Fort VII „Zbarż”.

Fort VII ("Zbarż") – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa położony w dzielnicy Włochy na osiedlu Zbarż pomiędzy ulicami: Wirażową, Żwirki i Wigury, Winiarską i Benetta o powierzchni 29,7 ha. Fort został wybudowany w latach 1883–1908. Poprzednim w kolejności jest Fort VI "Okęcie", zaś następnym Fort VIII "Służew".

Fort VIIA („Służewiec”) – punkt oporu zewnętrznego pierścienia Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach 90. XIX w. Znajduje się na terenie osiedla Służewiec Południowy na warszawskim Mokotowie.

Fort VIII („Służew”) – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa znajdujący się przy ul. Nowoursynowskiej w Warszawie, w dzielnicy Ursynów, w rejonie dawnej wsi Służew.

Fort W („Wola”), Форт В – nieistniejący fort pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Znajdował się w obecnej dzielnicy Wola w Warszawie.

Fort W-Szcza, także fort Odolany – punkt oporu pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa w Imperium Rosyjskim, wybudowany w latach 80. XIX wieku w rejonie obecnych ulic Gniewkowskiej i Potrzebnej w dzielnicy Wola w Warszawie.

Fort Wawer – jeden z fortów Twierdzy Warszawa, wzniesiony w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku na prawym brzegu Wisły, na terenie osiedla Wawer. Obecnie na jego obszarze zlokalizowany jest park im. Matki Mojej.

Fort X – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach 80. XIX wieku.

Fort XI – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach 80. XIX wieku, obecnie nieistniejący.

Fort XII ("Antoninów") – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Zniszczony jak większość fortów prawobrzeżnej Warszawy na mocy rozkazu z 1909 roku. Obecnie to teren częściowo zalesiony, a w drugiej części zajęty przez rozgałęzione bocznice kolejowe. Jeszcze w 1945 istniała oryginalna droga dojazdowa do fortu, dziś już nieistniejąca.

Górki Grochowskie – dawna wieś, która znajdowała się między wsiami Gocław i Grochów I, obecnie część Pragi-Południe w Warszawie. Należała najpierw do gminy Wawer, a w 1916 roku została włączona do Warszawy w ramach rozszerzania miasta. Na jej obszarze położony był Fort XI carskiej twierdzy Warszawa.

Fosa Wolicka – zbiornik wodny położony wzdłuż ulicy Wolickiej pomiędzy Jeziorkiem Czerniakowskim a Łachą Siekierkowską, w lewobrzeżnej warszawskiej dzielnicy Mokotów.