27 Wojsko I Rzeczypospolitej

Wojsko polskie w latach 1576–1648 – siły zbrojne I Rzeczypospolitej za panowania Stefana Batorego, Zygmunta III i Władysława IV.

Wojsko I Rzeczypospolitej – siły zbrojne Rzeczypospolitej dowodzone przez dwóch hetmanów wielkich, koronnego i litewskiego, oraz dwóch hetmanów polnych.

Struktura organizacyjna wojska I Rzeczypospolitej 21 września 1626 r., w przeddzień bitwy pod Gniewem rozpoczynającej wojnę polsko-szwedzką 1626-1629.

Wojsko Księstwa Kurlandii i Semigalii – siły zbrojne Księstwa Kurlandii i Semigalii 1562-1795, księstwa lennego Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze stolicą w Mitawie, powstałego po sekularyzowaniu inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego w 1561 roku.

Wojsko polskie w latach 1700–1764 – siły zbrojne I Rzeczypospolitej w okresie panowania Augusta II Mocnego, Stanisława Leszczyńskiego i Augusta III Sasa.

Wojsko polskie w latach 1764–1788 – siły zbrojne I Rzeczypospolitej za panowania ostatniego władcy Rzeczypospolitej Obojga Narodów króla Stanisława II Augusta

Wojsko polskie w okresie odrodzenia – siły zbrojne I Rzeczypospolitej w latach 1454–1576.

Wojsko polskie w okresie Sejmu Wielkiego – siły zbrojne I Rzeczypospolitej w latach 1788–1792.

Chorągiew – podstawowa jednostka organizacyjno-taktyczna jazdy rycerskiej o różnej liczebności w dawnej Polsce istniejąca od XIV do XVIII wieku.

Dragoni – żołnierze formacji zwanej dragonią, utworzonej we Francji przez Henryka IV w końcu XVI wieku. Walczyli pieszo, a poruszali się konno. Używali zarówno broni palnej, jak i białej. Od XVIII w. regimenty dragonii coraz częściej walczyły również konno. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów byli żołnierzami autoramentu cudzoziemskiego.

Gwardia koronna – oddziały gwardii w armii koronnej Rzeczypospolitej w XVIII w. Zadaniem gwardii koronnej była ochrona osoby króla oraz jego siedzib, a także czuwanie nad bezpieczeństwem obrad trybunałów: Trybunału Koronnego w Piotrkowie i w Lublinie oraz Trybunału Skarbowego Radomskiego.

Kapela janczarska – rodzaj orkiestry wojskowej w dawnej Rzeczypospolitej. Pod wpływem kontaktów i wojen z Turcją, w XVII wieku pojawiły się kapele wojskowe, popularne od czasów Jana III Sobieskiego, królowie polscy utrzymywali zespół muzyków grających na instrumentach tureckich. W skład kapeli janczarskiej wchodziły instrumenty melodyczne podwójnostroikowe: surmy, szałamaje i małe flety, oraz rozbudowana grupa instrumentów perkusyjnych złożona z kotłów, talerzy i bębnów podłużnych (tarabanów).

Kozacy zaporoscy, kozacy niżowi – społeczność zorganizowana na sposób wojskowy, której początki sięgają XV w. i związane są z południowo-wschodnimi kresami Wielkiego Księstwa Litewskiego. Centrum Kozaczyzny znajdowało się na Zaporożu, nizinnym, stepowym kraju położonym w dolnym biegu Dniepru za, ciągnącym się na długości 80 km, odcinkiem skalnych przeszkód rzecznych. Kozacy odegrali ogromną rolę w dziejach całej Europy wschodniej, zwłaszcza zaś Ukrainy, Polski i Rosji. Szczyt rozwoju ich organizacji przypada na wiek XVII, gdy przez pewien czas stanowili samodzielny czynnik polityczny. Kozaczyznę zaporoską zlikwidowała w latach 1775–1780 caryca Katarzyna II. Dzisiejsza Ukraina dzieje Kozaków uznaje za integralną część własnej historii i jedno z najważniejszych źródeł tożsamości narodowej.

Mundur wojska I Rzeczypospolitej – charakterystyczny jednolity dla danej formacji wojskowej ubiór żołnierza schyłku Wojska I Rzeczypospolitej.

Piechota polska w czasach saskich – rodzaj wojsk armii koronnej w latach 1717–1763.

Pocztowy – członek pocztu, był żołnierzem służącym w wojsku autoramentu narodowego zwykle pochodzenia chłopskiego. Służył u szlachcica-towarzysza, który był właścicielem pocztu. Liczba pocztowych w chorągwiach "poważnego znaku", takich jak husaria lub pancerni, była znacznie większa od liczby towarzyszy.

Rajtar – obraz olejny autorstwa polskiego malarza Piotra Michałowskiego namalowany na płótnie po roku 1840. Obraz został nabyty przez Muzeum Narodowe w Warszawie w 1946.

Regiment – krótka, walcowata laska pozbawiona głowicy, będąca znakiem naczelnego dowódcy.

Regimentarz – w Rzeczypospolitej XVII–XVIII w. zastępca hetmana lub mianowany przez hetmana, króla albo sejm dowódca wydzielonej grupy wojsk, sprawujący swe funkcje okresowo, kiedy hetmani nie mogli wykonywać swoich obowiązków. W XVII w. regimentarzem nazywano także dowódcę pospolitego ruszenia podczas nieobecności właściwego kasztelana czy wojewody. Dowódców wojsk konfederackich nazywano regimentarzami generalnymi.

Wojsko I Rzeczypospolitej pod Wiedniem (1683) – struktura organizacyjna komputu armii koronnej na wyprawę wiedeńską 1683 w czasie wojny przeciwko wojskom tureckim

Struktura organizacyjna wojska I Rzeczypospolitej w połowie września 1633 r., w czasie trwania wojny smoleńskiej z Rosją.

Struktura organizacyjna wojska I Rzeczypospolitej w 1792 r., w czasie wojny w obronie Konstytucji 3 Maja.

Towarzysz był szlachcicem służącym w wojsku autoramentu narodowego. Do służby stawał wraz z pocztem składającym się zwykle z chłopów.

Towarzysz przytomny – w wojsku polskim XVIII wieku towarzysz pełniący służbę osobiście.

Wojsko komputowe – rodzaj wojsk w Polsce w XVII i XVIII wieku. W zależności od potrzeby tworzono oddziały zarówno w autoramencie narodowym, jak i cudzoziemskim.

Wojsko zaciężne – zawodowe oddziały wojskowe pozostające od końca XV wieku na żołdzie Rzeczypospolitej. Formowane w drodze zaciągu przez rotmistrzów królewskich, którzy dokonywali zaciągu żołnierzy na podstawie wydanych przez monarchę tzw. listów przypowiednich. Wojska zaciężne były specyficznym rodzajem wojsk najemnych. Uzbrojeniem zaczepnym były berdysze, topory, halabardy, czy miecze dwuręczne. Natomiast uzbrojeniem ochronnym hełm otwarty typu łebka lub bascinet, kolczuga, zbroja płytowa. Jazda zaciężna była zazwyczaj uzbrojona podobnie co piesza, z tą różnicą, że posiadała kopie oraz zbroje końskie, tzw. ladry. Formacje te były na ogół doskonale wyszkolone i zdyscyplinowane.

Zaciąg towarzyski – system werbunku, stosowany w Polsce w wojskach narodowego autoramentu.