WProtestantyzm, a przede wszystkim luteranizm, od XVI w. do lat 70. XX w. stanowił jeden z ważnych czynników, wyróżniających Mazury od sąsiednich regionów i krajów. Protestantyzm przyczynił się do zachowania polskości tego regionu przez wprowadzenie nakazu używania języków narodowych do kultu i oświaty.
WDiecezja mazurska – diecezja Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Diecezja liczy 15 parafii oraz 27 filiałów obsługiwanych przez 15 duchownych i 3591 wiernych. Aktualnie siedzibą władz diecezjalnych jest Kętrzyn.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Działdowie – ewangelicko-augsburska parafia w Działdowie, należąca do diecezji mazurskiej. Została utworzona w XVI wieku. Mieści się przy ulicy Jagiełły. Posiada kościół filialny w Lidzbarku Welskim.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Giżycku – parafia luterańska w Giżycku, należąca do diecezji mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Została utworzona w XVI wieku. Mieści się przy placu Gunwaldzkim. W 2017 liczyła 300 wiernych.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Kętrzynie – Ewangelicko-Augsburska parafia w Kętrzynie, należąca do diecezji mazurskiej. Została utworzona w XVI wieku. Mieści się przy ulicy Zjazdowej.
WEmil Leyk – inżynier budownictwa, działacz społeczności ewangelicko– augsburskiej na Mazurach, polski aktywista narodowy,
WBogumił Leyk, znany także jako Gottlieb Leyk – polski działacz narodowy na Mazurach, kaznodzieja ewangelicki związany z ruchem gromadkarskim.
WFryderyk Leyk lub Lejk ps. Mirosław Różyński, Grom – mazurski działacz ludowy, publicysta, poeta.
WKościół ewangelicko-augsburski w Łęgutach – świątynia luterańska znajdująca się we wsi Łęguty, w województwie warmińsko-mazurskim w gminie Gietrzwałd, należąca do Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Ostródzie.
WHieronim Malecki (znany także jako Hieronymus Maeletius i Hieronimus Meletius – polski pastor i teolog luterański, wydawca, tłumacz i drukarz, jeden z twórców literackiej polszczyzny, zasłużony dla oświaty w języku polskim na Mazurach. W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego.
WJan Malecki, także: Jan z Sącza, Jan Malec(z)ki-Sandecki, Joannes Sandecensis, Joannes Sandecius, Malecius, Maletuus, Maeletius, Menecius, w jęz. niem.: Johannes Maletius, krypt.: J. S., Jan S., – polski teolog luterański, poeta, tłumacz, drukarz, wydawca i redaktor. Pionier oświaty w języku polskim na Mazurach.
WJanusz Marcin Michał Małłek – polski historyk, specjalizujący się w historii powszechnej i Polski od XVI do XVIII wieku.
WKarol Małłek – działacz mazurski, pisarz, folklorysta, publicysta i nauczyciel. Pochodził z rodziny polskiej.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Mikołajkach – parafia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Mikołajkach, należąca do diecezji mazurskiej. Została utworzona w XVI wieku. Mieści się przy Placu Kościelnym. W 2017 liczyła około 200 wiernych. Należy do niej również zbór filialny w Ukcie z tamtejszym kościołem Apostoła Piotra.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Mrągowie – Ewangelicko-Augsburska parafia w Mrągowie, należąca do diecezji mazurskiej. Mieści się przy ulicy Kościelnej. W 2017 liczyła 306 wiernych.
WMuzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach – pierwsze w Polsce muzeum poświęcone w całości historii reformacji polskiej, ze szczególnym uwzględnieniem Mazur.
WKościół Ewangelicko-Augsburski świętego Krzyża – luterański kościół parafialny należący do diecezji mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Jest jednym z rejestrowanych zabytków miasta.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Nidzicy – Ewangelicko-Augsburska parafia w Nidzicy, należąca do diecezji mazurskiej. Została utworzona w XVI wieku. Mieści się przy ulicy Zamkowej.
WNowy Testament w przekładzie Stanisława Murzynowskiego, także Nowy Testament królewiecki – protestancki przekład Nowego Testamentu na język polski, zainicjowany przez luteranów. Było to pierwsze polskie tłumaczenie Nowego Testamentu, jednocześnie pierwszy NT wydany drukiem i pierwszy polski przekład ksiąg biblijnych dokonany na podstawie języków oryginalnych. Pełny przekład Nowego Testamentu ukazał się w roku 1553.
WOkręg mazurski – jeden z dziewięciu okręgów Kościoła Chrześcijan Baptystów w RP liczący 9 zborów i 2 placówki. Przedstawicielem okręgu jest pastor Andrzej Seweryn.
WOkręg północny – jeden z siedmiu okręgów Kościoła Zielonoświątkowego w RP, obejmujący województwa: podlaskie i warmińsko-mazurskie. Okręg został utworzony na synodzie w 2000 roku. Okręg liczy 25 zborów. Prezbiterem okręgowym okręgu północnego jest pastor Wojciech Trybek.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Olsztynie – Ewangelicko-Augsburska parafia w Olsztynie, należąca do diecezji mazurskiej. Mieści się przy ulicy Stare Miasto 1. Nabożeństwa odbywają się w każdą niedzielę o godzinie 10:30. Proboszczem parafii w Olsztynie od roku 1997 jest bp Rudolf Bażanowski - jednocześnie Zwierzchnik Diecezji Mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.
WKaplica Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Olsztynku – znajduje się przy ul. Mrongowiusza 19 w Olsztynku. Kaplica została wybudowana w 1939 roku i jest własnością Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Olsztynie, należącej do Diecezji Mazurskiej. Proboszczem tejże parafii jest bp Rudolf Bażanowski, który jest także Zwierzchnikiem Diecezji Mazurskiej. Opieką duszpasterską na terenie Gminy Olsztynek zajmuje się wikariusz.
WKościół ewangelicki w Ostródzie – budowla neogotycka przy ul. Sienkiewicza, obecnie własność Kościoła ewangelicko-metodystycznego, współużytkowany przez parafię ewangelicko-augsburską.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Ostródzie – luterańska parafia w Ostródzie, należąca do diecezji mazurskiej. Siedziba parafii mieści się przy ulicy Olsztyńskiej w gmachu dawnego sądu. Posiada kościoły filialne w Łęgutach i Pasłęku oraz kaplice w Iławie i Morągu. W 2016 parafia liczyła około 300 wiernych.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Pasymiu – luterańska parafia w Pasymiu, należąca do diecezji mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Została utworzona w XVI wieku. Mieści się przy ulicy Jedności Słowiańskiej. Posiada kościół filialny w Dźwierzutach.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Piszu – luterańska parafia w Piszu, należąca do diecezji mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Mieści się przy placu Ignacego Daszyńskiego.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Rynie – parafia ewangelicko-augsburska w Rynie, należąca do diecezji mazurskiej. Została utworzona w XVI wieku. Mieści się przy ulicy Partyzantów.
WParafia Ewangelicko-Augsburska w Szczytnie – Ewangelicko-Augsburska parafia w Szczytnie, należąca do diecezji mazurskiej. Mieści się przy ulicy Warszawskiej. W 2012 liczyła około 200 wiernych.