34 Historia Chorwacji

Historia Chorwacji – obejmuje dzieje państwa i narodu chorwackiego od VI do XXI wieku. W starożytności tereny obecnej Chorwacji były zamieszkane przez plemiona iliryjskie i zostały podbite przez cesarstwo rzymskie. Następnie były częścią Bizancjum i osiedlili się tu Słowianie. Po krótkim okresie istnienia niezależnego królestwa, Chorwacja została przyłączona do Węgier, a od XVI w. pod panowaniem Habsburgów. W XIX rozbudziła się w Chorwatach świadomość narodowa. W XX w. Chorwacja weszła w skład Jugosławii. Po rozpadzie tego kraju i wojnie domowej Chorwacja stała się niepodległym państwem będącym republiką parlamentarną i członkiem Unii Europejskiej.

Biała Chorwacja – terytorium historyczne o dyskusyjnym położeniu, znajdujące się w Europie Środkowej. Najczęściej utożsamiane z Małopolską.

Chorwackie Siły Obrony – paramilitarna formacja związana z nacjonalistyczną Chorwacką Partią Praw. Jednostka sformowana została 22 stycznia 1991 roku a swą działalność zakończyła 16 kwietnia 1993 roku i w pierwszym etapie wojny o niepodległość Chorwacji wielokrotnie brała udział w walkach wspierając regularne siły wojskowe. Przez kilka miesięcy walczyła również w Bośni. Formacja budziła kontrowersje ze względu na ideologię oraz nawiązania do Niezależnego Państwa Chorwackiego (NDH).

Diecezja Panonii – w Cesarstwie Rzymskim jednostka administracyjna ze stolicą w Sirmium, część prefektury Italii, a następnie prefektury Ilirii, po 379 ponownie podporządkowana Italii, jako diecezja Ilirii. Dzieliła się na prowincje.

Fran Krsto Frankopan - chorwacki szlachcic z rodziny Frankopanów, poeta i polityk.

Gadczanie – jedno z plemion południowosłowiańskich zamieszkujących żupę Gacka. Obok Obodrytów naddunajskich i Morawian bałkańskich plemię wchodzące w skład ludności przyszłej Chorwacji i Serbii. Jak podaje "Annales Regni Francorum": Erant ibi et aliarum nationum legati, Abodritorum videlicet ac Bornae, ducis Guduscanorum, et Timocianorum, qui nuper a Bulgarorum societate desciverant et ad nostros se contulerant, simul et Liudewiti, dusci Pannoniae inferioris - wyzwolili się spod zwierzchnictwa Bułgarów, jednak zdanie nie precyzuje, którego z wymienionych plemion to miało dotyczyć. Podlegali Bornie, dux Guduscanorum.

Jugoslawizm – ruch kulturalno-polityczny istniejący od XIX w., mający na celu zjednoczenie Słowian południowych.

Kostajnica – miasto nad rzeką Uną po raz pierwszy wzmiankowane w 1240 roku. W 1788 roku z rąk cesarza Józefa II miasto otrzymało status wolnego miasta królewskiego.

Królestwo Chorwacji, także Królestwo Chorwatów – średniowieczne królestwo, które obejmowało obszar dzisiejszej Chorwacji i Bośni i Hercegowiny na Bałkanach.

Królestwo Dalmacji – istniejący w latach 1815-1918 kraj koronny Cesarstwa Austrii, obejmujący obszar Dalmacji.

Królestwo Slawonii – prowincja Monarchii habsburskiej w XVIII i XIX stuleciu, a od 1867 jako jeden z krajów koronnych św. Stefana. W skład prowincji wchodziły północne części regionów Slawonii i Sremu. Południowa część tego regionu wchodziła w skład tzw. Pogranicza Wojskowego.

Królestwo Węgier – Królestwo Węgier znajdujące się pod rządami Habsburgów jako królów Węgier. Wchodziło w skład Monarchii Habsburgów.

Majsan – chorwacki transporter opancerzony z okresu wojny o niepodległość Chorwacji.

Operacja "Little Flower" – zatrzymanie serbskiego zbrodniarza wojennego Slavka Dokmanovicia, dokonane 27 czerwca 1997 przez operatorów JW 2305 (GROM). Było to pierwsze pojmanie jednego ze sprawców czystek etnicznych podczas wojen w b. Jugosławii.

Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów – krótkotrwały organizm państwowy utworzony w południowych partiach Austro-Węgier tuż przed zakończeniem I wojny światowej na terenach zamieszkanych przez Chorwatów, Serbów i Słoweńców. Serbowie, do których odnosi się nazwa kraju, to mieszkańcy Bośni, Slawonii i Dalmacji, nie zaś mieszkańcy Serbii, Czarnogóry i Wojwodiny.

Polski kontyngent policyjny – wydzielona jednostka polskiej Policji, przeznaczona do udziału w akcji poza terytorium RP zgodnie z uchwałą Rady Ministrów, rozporządzeniem ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub decyzją Komendanta Głównego Policji.

Polski Kontyngent Wojskowy w Chorwacji – wydzielony komponent Sił Zbrojnych RP, przeznaczony do udziału w ONZ-owskich siłach pokojowych na terytorium byłej Jugosławii, głównie w Chorwacji, w latach 1992–1995. W szczytowym okresie liczył on prawie 1200 żołnierzy, co czyni go trzecim co do wielkości polskim kontyngentem wojskowym w historii. Jednostka Wojskowa 1135.

Powstanie chłopskie w Chorwacji – antyfeudalne powstanie chłopów pod wodzą Matiji Gubeca w 1573 w Chorwacji.

Powstanie w Rakovicy – zakończone niepowodzeniem zbrojne powstanie przeciwko władzy Austro-Węgier w Chorwacji w październiku 1871, na którego czele stał Eugen Kvaternik.

Prowincje Iliryjskie – ziemie na północnym i wschodnim wybrzeżu Morza Adriatyckiego, wchodzące w skład Francji za rządów Napoleona. Obejmowały obszar 55 tys. km², zamieszkany przez 1,5 mln ludności.

Regencja Carnaro – państwo, proklamowane 8 września 1920.

Republika Raguzy – wolna republika kupiecka istniejąca w latach 1358–1809, o ustroju arystokratycznym, pod zwierzchnością kolejno: Wenecji, Węgier i Turcji. Rozciągała się od Kleku na północnym zachodzie do Zatoki Kotorskiej na południu, ze stolicą w Raguzie.

Rozpad Jugosławii – proces zapoczątkowany w 1980 roku śmiercią przywódcy Jugosławii Josipa Broza Tity, w wyniku którego stopniowo od 1991 roku doszło do rozpadu Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii i w konsekwencji do jednego z najbardziej krwawych i kosztownych konfliktów zbrojnych na świecie od czasu zakończenia II wojny światowej.

Schiavoni, staropol. Sklawończyk, Schiavonin – włoski etnonim słowiańskiej grupy etnicznej, pochodzący z okresu Republiki Weneckiej dla określenia ludności zamieszkującej obszar Dalmacji i Istrii oraz historycznej Slawonii między Dunajem, Drawą i Sawą będącej we władaniu dożów w dzisiejszej Słowenii i Chorwacji. Jeszcze w roku 1561 sklawińska prowincja dzieliła się na Chorwację, Bośnię, Serbię, Dalmację, Liburnię, Istrię i Karyntię.

Socjalistyczna Republika Chorwacji – oficjalna nazwa Chorwacji wchodzącej w skład Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii.

Królestwo Chorwacji i Slawonii – autonomiczne królestwo istniejące w latach 1868-1918; obok Królestwa Węgier i miasta Rijeki jeden z krajów Korony św. Stefana. Formalna nazwa królestwa to Trójjedyne Królestwo Chorwacji, Slawonii i Dalmacji. Mimo tej nazwy, Królestwo Dalmacji pozostało oddzielnym krajem koronnym Cesarstwa Austriackiego. W Chorwacji i Slawonii jeszcze przez kilka lat istniały wydzielone obszary, nie będące pod bezpośrednią administracją Zagrzebia.

Trpimirowicze − narodowa dynastia chorwacka, która rządziła tym krajem, z przerwami, w latach 845-1091.

Ugoda węgiersko-chorwacka z 1868 była dokumentem ustanawiającym autonomię Chorwacji-Slawonii w Krajach Korony Świętego Stefana. Obowiązywała do 1918, kiedy to po rozpadzie monarchii Habsburgów Chorwacja weszła w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

Uskokowie – chrześcijańscy zbiegowie, którzy „uskoczyli” w XVI i XVII wieku z terenów Bośni i Serbii przed wojskami tureckimi i schronili się blisko wybrzeża Adriatyku w niedostępnych górach Welebitu. Uskokowie pełnili rolę pogranicznej ludności o charakterze wojskowym, która walczyła z Turkami także w trakcie pokoju. W tym względzie pełnili podobną rolę jak Kozacy w Rzeczypospolitej i podobnie jak Kozacy pływali na niewielkich i ruchliwych łodziach. Uskokowie brali udział w licznych wojnach Habsburgów z Turkami, wspierali także Wenecjan i Hiszpanów – walczyli m.in. w bitwie pod Lepanto (1571).

Wojna w Chorwacji – tocząca się w latach 1991–1995 wojna domowa pomiędzy armią chorwacką i Armią Republiki Serbskiej Krajiny, która była wspierana przez Jugosłowiańską Armię Ludową (JNA). Do walk pomiędzy armią jugosłowiańską a jednostkami chorwackimi doszło również na południu kraju – od października 1991 do maja 1992 trwała blokada i ostrzał Dubrownika przez JNA. Określana bywa także jako agresja Serbii i Czarnogóry na Chorwację.

Wolne Miasto Fiume lub Wolne Miasto Rijeka – twór państwowy, istniejący w latach 1920–1924 na pograniczu Włoch i Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

Wschodnia Slawonia, Baranja i Zachodni Srem – istniejąca w latach 1995–1998 autonomiczna republika serbska w Chorwacji.

XV Korpus Górski, niem. XV. Gebirgskorps – jeden z niemieckich korpusów armijnych, utworzony w sierpniu 1943 roku z dowództwa wojsk niemieckich w Chorwacji. Podporządkowany najpierw 2. Armii Pancernej, w 1945 Grupie Armii E.

Helena Zrinska, chorw. Jelena Zrinska, węg. Ilona Zrínyi – szlachcianka chorwacka, ostatni potomek chorwackiego magnackiego rodu Zrińskich, jedna z najsłynniejszych kobiet w historii Węgier. Była mocno zaangażowana w działalność patriotyczną. Jej ojciec i wuj zostali straceni w 1671 r. za udział w spisku magnatów chorwackich i węgierskich przeciwko Habsburgom. Późniejszy drugi mąż, Emeryk Thököly walczył z Habsburgami stając w 1672 r. na czele jednego z powstań kuruców, a wychowany przez nią w duchu patriotyzmu syn, Franciszek II Rakoczy, w latach 1703-1711 stał na czele ostatniego wielkiego powstania antyhabsburskiego – tzw. powstania Rakoczego.