34 Kotły lodowcowe polskich Tatr

Bańdzioch lub Mięguszowiecki Kocioł – kocioł lodowcowy położony na wysokości ok. 1700-2040 m n.p.m., u podnóża Mięguszowieckich Szczytów.

Kocioł Czarnego Stawu Gąsienicowego – kocioł lodowcowy w Dolinie Gąsienicowej w polskich Tatrach Wysokich. Znajduje się w środkowej części jej odnogi zwanej Doliną Czarną Gąsienicową, powyżej Lasu Gąsienicowego, a poniżej Kotła Zmarzłego Stawu. W typowy dla kotłów lodowcowych sposób z trzech stron otoczony jest mniej lub bardziej stromymi skalnymi ścianami. Jego obramowanie tworzą:od zachodu – Grań Kościelców na odcinku od Małego Kościelca po Kościelec od południa – wschodnia grzęda Kościelca, dolna część południowo-zachodniej grzędy Zadniego Granatu i północna ściana Granatów od wschodu – północna grań Skrajnego Granatu

Czarnostawiański Kocioł – cyrk lodowcowy w górnej części Doliny Rybiego Potoku w Tatrach Polskich. Na jego dnie znajduje się Czarny Staw.

Czerwony Kocioł – cyrk lodowcowy w dolinie Pańszczyca w polskich Tatrach Wysokich. Na jego dnie znajduje się Czerwony Staw Pańszczycki oraz dwa okresowe stawki. Nazwę cyrkowi nadał Władysław Cywiński w 2013 r. Północne i zachodnie obramowanie kotła tworzy ściana Żółtej Turni oraz jej północne i wschodnie ramię. Od południa nad kotłem wznosi się grzęda Małej Kopki. Jej zbocza opadające do Czerwonego Kotła to Wyżnie Zielone. Nazwa ludowego pochodzenia – dawniej dolina Pańszczycy była wypasana.

Dudowa Kotlina, Dudowy Kocioł – polodowcowy kocioł na zachodnich zboczach Doliny Starorobociańskiej w Tatrach Zachodnich. Znajduje się w górnej części doliny, na północno-wschodnich stokach Kończystego Wierchu, tworząc tzw. dolinę wiszącą. Od strony Doliny Starorobociańskiej jej zbocza podcięte są stromymi Dudowymi Turniami ze żlebami Mała Szczerba i Wielka Szczerba. Dno Dudowej Kotliny znajduje się na wysokości ok. 1675 m n.p.m. Jest nierówne, znajduje się na nim kilka niewielkich moren. W zagłębieniach między tymi morenami znajdują się Dudowe Stawki. Dudowy Kocioł to trawiasty teren, który dawniej był wypasany. Po zaprzestaniu wypasu stopniowo zarasta kosodrzewiną. Powyżej niego w południowym kierunku znajdują się upłazki nazwane przez juhasów Cielęcymi Tańcami.

Dziurawe – kocioł lodowcowy w Dolinie Chochołowskiej Wyżniej w Tatrach Zachodnich. Z trzech stron otaczają go ściany o wysokości 300-500 m. Są to ściany Wołowca, Łopaty, Czerwonego Wierchu i grani głównej Tatr Zachodnich z Dziurawą Przełęczą. Dno kotła zawalone jest głazami, morenowymi blokami i w dużym stopniu zarośnięte kosodrzewiną. Od północy kocioł podcięty jest progiem skalnym, z którego wypływają źródłowe cieki Wyżniego Chochołowskiego Potoku. W progu tym znajduje się porośnięta kosodrzewiną Kopa.

Goryczkowy Kocioł – cyrk lodowcowy w najwyższej części Doliny Goryczkowej pod Zakosy. Z trzech stron otaczają go: północny grzbiet Kasprowego Wierchu, odcinek grani głównej Tatr Zachodnich od Kasprowego Wierchu przez Goryczkową Przełęcz nad Zakosy po Pośredni Goryczkowy Wierch i jego północny grzbiet.

Jarząbcza Rówień – położone na wysokości ok. 1530–1600 m n.p.m. dno kotła lodowcowego górnej części Doliny Jarząbczej. Jest to zawalona rumowiskiem kamiennym i zarośnięta kosodrzewiną rówień otoczona z trzech stron stokami Czerwonego Wierchu, Łopaty, Jarząbczego Wierchu i Kończystego Wierchu. Z Czerwonego Wierchu opadają do niej żleby Dwojaki i Trojaki, wznoszące się od północy ściany grani głównej Tatr Zachodnich noszą nazwę Koryciska i Niskie Turnie. Dawniej Jarząbcza Rówień i jej okolice były terenem wypasowym Hali Jarząbczej.

Kocioł Kasprowy – górne piętro Doliny Zielonej Gąsienicowej w polskich Tatrach.

Kocioł Morskiego Oka – duży kocioł lodowcowy w Dolinie Rybiego Potoku w polskich Tatrach Wysokich. Znajduje się w nim największe jezioro Tatr Polskich i w ogóle całych Tatr – Morskie Oko. Od północnej strony kocioł zamknięty jest morenowym wałem, który jest jedną z najbardziej typowych moren czołowych w Tatrach. Stoi na niej Schronisko PTTK nad Morskim Okiem. Z pozostałych trzech stron kocioł otaczają szczyty górskie. Obramowanie kotła Morskiego Oka tworzą:północna grań Rysów na odcinku od Żabiej Czuby po Rysy grań główna Tatr Wysokich na odcinku od Rysów po Szpiglasowy Wierch północno-wschodnia grań Szpiglasowego Wierchu po Opalony Wierch.

Kocioł pod Rysami – kocioł polodowcowy leżący na poziomie ok. 1950–2300 m, utworzony u wylotu żlebu opadającego z wierzchołka Rysów na polską – północno-zachodnią stronę Tatr. Jest najwyższym piętrem Doliny Rybiego Potoku. Jego ograniczenie tworzą:od północy – Bula pod Rysami i górna część jej zachodniej grzędy; od północnego wschodu – zachodnia grzęda Niżnich Rysów; od wschodu – ścianki opadające z Niżnich Rysów i z grani łączącej je z Rysami; od południowego wschodu – Grzęda Rysów; od zachodu – piarżysto-trawiasta wypukłość.

Kościelcowy Kocioł – duży kocioł lodowcowy na wschodnich zboczach masywu Kościelca w polskich Tatrach Wysokich. Znajduje się na wysokości około 1800-1900 m u podnóży północno-wschodniej ściany Zadniego Kościelca i wschodniej ściany Kościelca. Od wschodniej strony kocioł opada stromym progiem do Czarnego Stawu. Próg ten jest głęboko przecięty kamienisto-piarżystym żlebem, tak, że tworzy dwie oddzielne ściany. Żleb jest lawiniasty.

Dolinka Kozia – niewielka dolina znajdująca się w górnym piętrze Doliny Czarnej Gąsienicowej, między ścianami Zadniego Granatu, Czarnych Ścian i Koziego Wierchu, a powyżej kotła Zmarzłego Stawu]. Opada do niego średnio stromym progiem o wysokości około 150 m. Z otaczających ją ścian do Dolinki Koziej dwie wybitne wklęsłe formacje skalne: Rysa Zaruskiego i Żleb Kulczyńskiego

Litworowy Kocioł – cyrk lodowcowy w najwyższej części Doliny Litworowej w polskich Tatrach Zachodnich. Od zachodniej strony otoczony jest Kozim Grzbietem z Machajówką, od wschodniej Czerwonym Grzbietem, od południowej odcinkiem grani głównej Tatr od Małołączniaka przez Litworową Przełęcz po zwornik Koziego Grzbietu znajdujący się kilkadziesiąt metrów na wschód od szczytu Krzesanicy. Od północnej strony kocioł zatamowany jest moreną czołową biegnącą od Machajówki po Litworowy Grzbiet. Morena ta jest o około 60 m wyższa od dna kotła. Najbardziej strome zbocza ma Litworowy Kocioł od strony Koziego Grzbietu. Natomiast zbocza Czerwonego Grzbietu są trawiaste i niezbyt strome. Dawniej były wypasane, wchodziły w skład Hali Upłaz. Wśród skałek znajduje się w nich wlot do Jaskini Lodowej Litworowej. Litworowy Kocioł znajduje się na podłożu skał dolomitowo-wapiennych, w których występują zjawiska krasowe. Skutkiem tych zjawisk dno Kotła Litworowego jest suche, gdyż woda spływa podziemnymi przepływami. Efektem zjawisk krasowych jest też występowanie w Dolinie Litworowej skomplikowanego systemu jaskiń.

Mułowy Kocioł – cyrk lodowcowy w najwyższej części Doliny Mułowej w polskich Tatrach Zachodnich. Od wschodniej strony otoczony jest Kozim Grzbietem z Machajówką, od zachodniej Twardym Grzbietem, od południowej ścianami Krzesanicy i Ciemniaka. Od północnej strony zatamowany jest wałem morenowym zwanym Moreną, o wysokości kilkunastu metrów. Morena biegnie od wschodniej, podciętej skałkami grzędy Twardej Kopy do Machajowej Czuby poniżej Machajówki.

Mylna Kotlinka – najwyższe piętro Doliny Zielonej Gąsienicowej w polskich Tatrach Wysokich. Jest to kocioł lodowcowy usytuowany poniżej Grani Kościelców i wschodniej grani Świnicy, tworzących jego wschodnie i południowe obramowanie. Od północnej strony opada do Zadniego Koła.

Nadspady – niewielka dolinka zawieszona znajdująca się około 150 m powyżej południowo-zachodniej części Kotła Morskiego Oka w polskich Tatrach Wysokich. Jest to kocioł lodowcowy o płaskim dnie. Od południowo-wschodniej strony ograniczenie Nadspadów tworzą podnóża Turni Zwornikowej, od południowo-zachodniej i zachodniej strony wznoszą się nad nią Mnichowe Baby i próg Doliny za Mnichem, od północno-zachodniej strony należące do Miedzianego stoki opadające z Mnichowej Płaśni. W kierunku wschodnim Nadspady opadają stromym progiem do Morskiego Oka. Pomiędzy Turnią Zwornikową a Mnichem opada do Nadspadów Mnichowy Żleb zasypujący je skalnym gruzowiskiem. Zagłębieniem pomiędzy Nadspadami a stokami Miedzianego spływa niewielki Mnichowy Potok, niżej zanikający w skalnym gruzowisku. Woda z tego potoku pojawia się znów niżej, wypływając na progu skalnym Nadspadów i tworząc wodospad Dwoista Siklawa spadający zaraz powyżej północno-zachodniego brzegu Morskiego Oka.

Niżnia Świstówka Małołącka lub po prostu Niżnia Świstówka – cyrk lodowcowy w Dolinie Małej Łąki w polskich Tatrach Zachodnich. Znajduje się na wysokości około 1450–1580 m n.p.m. w górnym odgałęzieniu tej doliny, pomiędzy ścianą Wielkiej Turni a Mnichowymi Turniami. Jest to dość obszerna dolinka. W jej górnej części znajduje się wysoki próg skalny zwany Przechodem, który oddziela ją od położonego ponad nią drugiego cyrku lodowcowego – Wyżniej Świstówki Małołąckiej.

Dolinka pod Kołem – mała dolinka w Tatrach Wysokich, stanowiąca górne piętro Doliny Pięciu Stawów Polskich, utworzona przez dwupoziomowy cyrk lodowcowy. Jej nazwa pochodzi od dużego upłazu zwanego Kołem znajdującego się u podnóży Świnicy.

Dolinka Pusta – niewielka boczna dolinka zawieszona będąca odnogą Doliny Pięciu Stawów Polskich w Tatrach Wysokich. Ma powierzchnię 0,4 km² i stanowi typowy kocioł polodowcowy.

Siwa Kotlinka – niewielka kotlina w Dolinie Pyszniańskiej w Tatrach Zachodnich. Znajduje się na wschodnich zboczach Ornaku, poniżej Siwej Przełęczy. Powstała na miejscu dawnego kotła lodowcowego. Położona jest na wysokości ok. 1718 m n.p.m. i porośnięta jest w większości niską murawą, wśród której widoczne są niewielkie kamieniska. Znajdują się na niej dwa niewielki Siwe Stawki. Kiedyś kotlinka należała do terenów pastwiskowych Hali Ornak. Niewypasana jest już od 1947 r., kiedy utworzono tutaj ścisły rezerwat przyrody. Pojawiające się kępy kosodrzewiny wskazują, że wkrótce cała kotlinka zarośnie kosodrzewiną i utworzą się tutaj typowe dla Tatr piętra roślinne.

Siwe Sady – część Doliny Pyszniańskiej w Tatrach Zachodnich. Nazwę utworzył Mariusz Zaruski w 1910 r. Miejsce to, obejmujące północne zbocza Liliowych Turni i część wschodnich zboczy Ornaku pod Siwą Przełęczą i Siwymi Turniami, znane jest głównie jako popularny teren zjazdowy narciarzy z I połowy XX w. W nieistniejącym już Schronisku na Pysznej urządzano na pożegnanie sezonu narciarskiego imprezę, podczas której wręczano nagrody dla juniorów, pań i seniorów w slalomie odbywanym w Siwych Sadach.

Skrajna Sucha Dolina Smreczyńska, nazywana też Spadami – lewoboczne odgałęzienie Doliny Tomanowej w polskich Tatrach Zachodnich. Jest to długa i wąska dolinka opadająca w północno-zachodnim kierunku z grani pomiędzy Smreczyńską Przełęczą a niższym, wschodnim wierzchołkiem Smreczyńskiego Wierchu. Od wschodniej strony ograniczona jest Pośrednim Smreczyńskim Grzbietem, za którym znajduje się Zadnia Sucha Dolina Smreczyńska, od zachodniej Skrajnym Smreczyńskim Grzbietem, za którym znajduje się Dolinka i Jaferowy Żleb.

Dolina Sucha Tomanowa – odgałęzienie Doliny Tomanowej w Tatrach Zachodnich, pomiędzy grzbietami Zadniego Smreczyńskiego Grzbietu oraz zboczami Tomanowego Wierchu Polskiego i Suchego Wierchu Tomanowego.

Szpiglasowa Kotlinka – niewielka kotlina w polskich Tatrach Wysokich. Ciągnie się od północnych stoków Szpiglasowego Wierchu po północno-wschodnie stoki Niżnego Kostura. Jest to dawny kocioł lodowcowy. Kotlinę tę stopniowo wypełnia osypujący się z grani gruz skalny Czerwonego Piargu. Od północnej strony Szpiglasową Kotlinkę ogranicza piarżysto-trawiasty grzbiet opadający do Wielkiego Stawu Polskiego stromymi ściankami pociętymi żlebkami.

Świnicka Kotlinka – niewielka kotlina w górnej części Doliny Gąsienicowej w Tatrach. Znajduje się w zachodniej części tej doliny, pod Świnicką Przełęczą, pomiędzy północno-zachodnimi ścianami Świnicy i wschodnimi ścianami Pośredniej Turni. Położona jest na wysokości ok. 1870–2057 m n.p.m. Z góry spada do niej żleb spod Świnickiej Przełęczy. Kotlinka to dawny kocioł lodowcowy, zawalony rumowiskiem głazów. Jest bezwodna i silnie zacieniona przez potężne ściany gór. Bardzo długo zalega w niej śnieg. Życie roślinne jest słabe, głównie rosną tu porosty, miejscami kępy situ skuciny. Z górnej części dolinki można dojrzeć Zadni Staw Gąsienicowy. Nad kotlinką górują stroma i potężna ściana Świnicy oraz zachodnie ściany Kościelca.

Świstówka Roztocka – niewielka tatrzańska dolina zawieszona między dwiema graniami odchodzącymi od Opalonego Wierchu: Opalonem i granią zakończoną Świstową Czubą. Jest boczną odnogą Doliny Roztoki, zawieszoną nad nią na wysokości ok. 1700–1750 m n.p.m. i opada ku niej urwistą ścianą o wysokości ok. 200 m. Ściana ta w opinii Walerego Eljasza-Radzikowskiego jest „najbardziej spadzistą w całych Tatrach”. Dawniej szlak turystyczny prowadził tuż powyżej tego urwiska, po stromym zboczu, na którym zwykle do lata leżał płat zlodzonego śniegu. Zdarzyło się tutaj kilkanaście śmiertelnych wypadków obsunięcia się, np. w 1956 spadło z tej ściany 3 narciarzy; 2 mężczyzn poniosło śmierć, kobieta przeżyła. W 1958 szlak poprowadzono inną trasą, wyżej. Zdarza się, że z dawnej ścieżki korzystają jeszcze nieświadomi niebezpieczeństwa turyści. W sylwestra 1994 r. zginęła tutaj 23-letnia turystka niemiecka.

Świstówka Waksmundzka – boczne, orograficznie lewe odgałęzienie Doliny Waksmundzkiej w polskich Tatrach Wysokich. Jest to tzw. dolina wisząca położona na wysokości ok. 1750–1800 m n.p.m. Używana dawniej nazwa Zbójnicka Dolinka jest błędna. Pochodzi ona stąd, że przypadkowy góral zapytany przez kartografa, nie mogąc sobie przypomnieć nazwy, na poczekaniu ją wymyślił.

Wielka Świstówka – wielki kocioł polodowcowy w Tatrach Zachodnich. Znajduje się na wysokości ok. 1350–1400 m n.p.m., w środkowej części Doliny Miętusiej, ponad Wantulami, a poniżej progów dwóch siostrzanych dolinek wiszących: Doliny Litworowej i Doliny Mułowej. Jest z trzech stron otoczony bardzo stromymi ścianami Kobylarzowej Kazalnicy, Ratusza Litworowego, wspólną ścianą Litworowego Progu, Ratusza Mułowego i Mułowego Progu oraz Twardej Galerii. Tylko od północno-zachodniej strony dna Wielkiej Świstówki w dolnej części Twardej Galerii występuje bardziej łagodne zbocze Dziurawego. Na dnie kotła, na wysokości 1348 m n.p.m. znajduje się wielki wapienny głaz (muton), a na nim krasowe wyżłobienia, najbardziej typowe w Tatrach.

Wyżni Czarnostawiański Kocioł – kocioł na północnej ścianie Wołowego Grzbietu w polskich Tatrach Wysokich. Jest typowym kotłem polodowcowym, od dołu poderwanym urwistym progiem lodowcowym. Śnieg zalega w nim długo. Prawe ograniczenie kotła tworzy północno-wschodnia grzęda Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego. Nad kotłem tworzą ją mieszanina trawiastych zboczy, żlebków i stromych ścianek. Od zachodniej i północnej strony ograniczenie kotła tworzą ściany Wołowego Grzbietu na odcinku od Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego po Wołowe Rogi. Lewe ograniczenie tworzy Filar Wołowego Grzbietu. Pomiędzy jego dolną część a próg kotła wcina się Mały Wołowy Żleb.

Wyżnia Świstówka Małołącka – najwyższe piętro Doliny Małej Łąki w polskich Tatrach Zachodnich. Znajduje się na wysokości około 1650–1850 m w górnym odgałęzieniu tej doliny, pod Małołącką Przełęczą. Wschodnie obramowanie tworzy północna grań Kopy Kondrackiej, południowe grań główna Tatr Zachodnich na odcinku od Kopy Kondrackiej po Małołączniak, zachodnie Czerwony Grzbiet Małołączniaka. Znajduje się w nim trawiasty Czerwony Upłaz oraz Kotliny.

Zadnia Sucha Dolina Smreczyńska, nazywana też Nadspadami – lewoboczne odgałęzienie Doliny Tomanowej w polskich Tatrach Zachodnich. Jest to długa i wąska dolinka opadająca w północno-zachodnim kierunku spod Smreczyńskiej Przełęczy do dna Doliny Tomanowej pomiędzy dwoma długimi bocznymi grzbietami odchodzącymi w północno-zachodnim kierunku od grani głównej Tatr Zachodnich. Od wschodniej strony doliny jest to Zadni Smreczyński Grzbiet, od zachodniej Pośredni Smreczyński Grzbiet. W górnej części, pod Smreczyńską Przełęczą znajduje się Zadni Smreczyński Upłaz, poniżej niego na stokach Pośredniego Smreczyńskiego Grzbietu znajdują się Zadnie Nadspady.

Kocioł Zmarzłego Stawu Gąsienicowego – kocioł lodowcowy w górnej części Doliny Gąsienicowej w polskich Tatrach Wysokich. Znajduje się w jej odnodze zwanej Doliną Czarną Gąsienicową, powyżej Kotła Czarnego Stawu. W typowy dla kotłów lodowcowych sposób z trzech stron otoczony jest mniej lub bardziej stromymi skalnymi ścianami. Jego obramowanie tworzą:od północno-zachodniej strony – Kościelcowa Grzęda od zachodniej strony – Grań Kościelców na odcinku od Zadniego Kościelca po Zawratową Turnię od południowej i wschodniej strony – wschodnia grań Świnicy od Zawratowej Turni przez Kozi Wierch po Zadni Granat od północno-wschodniej strony – południowo-zachodnia grzęda Zadniego Granatu

Żółty Kocioł – cyrk lodowcowy w dolinie Pańszczyca w polskich Tatrach Wysokich. Nazwę nadał mu Władysław Cywiński w 2013 r. Jest to suchy kocioł o dnie pokrytym głazami. Jego obramowanie od północy tworzy grzęda Małej Kopki, od południowego zachodu masyw Wierchu pod Fajki. Z Żółtej Przełęczy do Żółtego Kotła opada łatwy do przejścia żleb. Na jego dnie długo utrzymuje się śnieg.