36 Historia Warszawy w czasie II wojny światowej

Akcja Panienka – zamach przeprowadzony w okupowanej przez Niemców Warszawie 4 marca 1944 przez oddział Kedywu Armii Krajowej, na dowódcę posterunku niemieckiej Bahnschutzpolizei na dworcu Warszawa Zachodnia Karla Schmalza. W wyniku akcji Polacy zlikwidowali pięciu Niemców, nie ponosząc strat w ludziach. Dowódcą akcji był Kazimierz Jakubowski ps. „Kazik”.

Akcja pod Arsenałem – akcja zbrojna Grup Szturmowych Szarych Szeregów o kryptonimie „Meksyk II” przeprowadzona 26 marca 1943 w pobliżu Arsenału u zbiegu ulic: Bielańskiej, Długiej i Nalewki w Warszawie. W jej wyniku uwolniono podharcmistrza Jana Bytnara „Rudego” oraz 20 innych więźniów przewożonych po przesłuchaniach z siedziby Gestapo w alei J. Ch. Szucha 25 do więzienia Pawiak przy ul. Dzielnej 24/26.

Badanie nad głodem w warszawskim getcie – było naukową analizą podjętą przez żydowskich lekarzy więzionych w warszawskim getcie w 1942 r. Naziści, chcąc zagłodzić getto w ciągu miesięcy, zaplanowali dzienne spożycie kalorii więźniów nie większe niż 180 kalorii, czyli mniej niż 1/10 zalecanej wartości kalorycznej zdrowego człowieka przy równoczesnym wstrzymaniu dostępu do szczepionek i lekarstw, które byłyby niezbędne do zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób w gęsto zaludnionym getcie. Doprowadziło to do rozwoju dobrze prosperującego czarnego rynku, który dostarczał około 80% żywności w getcie oraz powstania sieci 250 jadłodajni prowadzonych przez Joint oraz ŻTOS, które w szczytowym momencie wydawały dziesiątki tysięcy posiłków dziennie.

Bunkier „Krysia” – podziemny schron przy ul. Grójeckiej w Warszawie, w którym w okresie okupacji niemieckiej ukrywało się kilkadziesiąt osób narodowości żydowskiej.

Akcja Bürkl – udany zamach na gestapowca Franza Bürkla, przeprowadzony w Warszawie 7 września 1943 przez żołnierzy harcerskiego oddziału „Agat”.

Akcja „C” – akcja przeprowadzona w maju i czerwcu 1943 roku w Warszawie, zarządzona przez Kierownictwo Walki Podziemnej i wykonana siłami Armii Krajowej. Jej celem była likwidacja agentów, konfidentów oraz współpracowników okupanta.

Dystrykt warszawski, – jednostka administracyjna Generalnego Gubernatorstwa od 26 października 1939 do 16 stycznia 1945.

Dywizja Forteczna Warszawa – niemiecka improwizowana dywizja z okresu II wojny światowej pod dowództwem generała porucznika Friedricha Webera. Jedna z niemieckich dywizji fortecznych, podporządkowana XXXXVI Korpusowi Armijnemu ze składu 9 Armii ..

Dzielnica policyjna w Warszawie (1939–1945) – nazwa nadana w czasach okupacji niemieckiej fragmentowi warszawskiej dzielnicy Śródmieście Południowe, gdzie ulokowane były najważniejsze placówki niemieckiej policji i służb bezpieczeństwa na terenie miasta. Był to jeden z dwóch rejonów Warszawy posiadających status Nur für Deutsche.

Dzielnica rządowa w Warszawie (1939–1945) – nazwa nadana w czasach okupacji niemieckiej fragmentowi warszawskiej dzielnicy Śródmieście Północne, gdzie ulokowane zostały siedziby niemieckich władz partyjnych, administracyjnych i wojskowych. Był to jeden z dwóch rejonów Warszawy posiadających status Nur für Deutsche.

Getto w Falenicy – getto dla ludności żydowskiej, utworzone przez Niemców w Falenicy.

Getto w Rembertowie – getto dla ludności żydowskiej, utworzone przez okupantów niemieckich w podwarszawskiej miejscowości Rembertów.

„Gęsiówka” – zwyczajowa nazwa kompleksu więziennego mieszczącego się w Koszarach Wołyńskich przy zbiegu ulic Gęsiej i Zamenhofa w Warszawie. W latach niemieckiej okupacji oraz w okresie stalinowskim nazwą tą określano różne obiekty więzienne i obozowe mieszczące się w rejonie ul. Gęsiej, w tym obóz koncentracyjny KL Warschau.

Akcja Góral – jedna z najważniejszych akcji zbrojnych polskiego podziemia w czasie okupacji niemieckiej. Została przeprowadzona 12 sierpnia 1943 roku w centrum Warszawy przy ulicy Senatorskiej przez oddział dyspozycyjny Kedywu KG AK – „Motor”, który uprowadził samochód bankowy z pieniędzmi o wartości prawie 105 milionów okupacyjnych złotych.

Hotel Polski – hotel otwarty w 1808 r. w pałacu Witosławskiego przy ulicy Długiej 29 w Warszawie, funkcjonował do wybuchu powstania warszawskiego.

Akcja Kutschera – udany zamach żołnierzy oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej AK „Pegaz” na dowódcę SS i Policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa Franza Kutscherę, dokonany 1 lutego 1944 w Alejach Ujazdowskich w Warszawie.

Powiat Warschau-Land, niem. Landkreis Warschau, pol. powiat ziemski warszawski – jednostka administracyjna samorządu terytorialnego dystryktu warszawskiego w Generalnym Gubernatorstwie.

Obóz przy ul. Skaryszewskiej – obóz przejściowy dla osób aresztowanych w łapankach, utworzony 7 lutego 1941 w budynku szkoły powszechnej nr 91 i IV Miejskiego Gimnazjum i Liceum Męskiego im. gen. Jakuba Jasińskiego ul. Skaryszewskiej 8 w Warszawie. Był miejscem tymczasowego osadzenia przed wywiezieniem na roboty przymusowe do Niemiec.

Obrona drukarni "Szańca" – przeprowadzona 17 czerwca 1942 roku obrona należącej do ruchu oporu drukarni pisma "Szaniec".

Pawiak – nieistniejące więzienie przy ul. Dzielnej 24/26 w Warszawie wzniesione w latach 1830–1835 według projektu Henryka Marconiego między ulicami Dzielną, Pawią i Więzienną.

Plan Pabsta – plan urbanistyczny dla miasta Warszawy z czasów II wojny światowej, będący obok innych projektów elementem polityki niemieckiej w stosunku do stolicy Polski w latach 1939–1945.Zwykle nazwą „plan Pabsta” określa się plan autorstwa niemieckich architektów Huberta Großa i Ottona Nurnbergera z 1940, wykonany na polecenie Hansa Franka pod kierunkiem Friedricha Pabsta. Przewidywał on zburzenie większości zabudowy Warszawy i zamienienia jej w prowincjonalne miasto, służące Niemcom w charakterze ogromnego węzła komunikacyjnego i ośrodka w którym zamieszkiwałaby niemiecka elita i grupa polityczna, licząca ok. 40 000 ludzi, zarządzająca podbitymi przez III Rzeszę terenami na wschodzie.Nazwa „plan Pabsta” odnosi się również do projektu autorstwa Friedricha Pabsta z 1942, przewidującego zburzenie Starego Miasta w Warszawie, przebudowę placu Zamkowego – m.in. wybudowania Hali Ludowej w miejscu Zamku Królewskiego w Warszawie, który miał zostać zburzony z polecenia Adolfa Hitlera oraz Pomnika Germanii w miejscu rozebranej Kolumny Zygmunta.

Pułk Policji Warschau – jeden z pułków policyjnych Ordnungspolizei na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Robinsonowie warszawscy – przydomek nadany ludziom, którzy po kapitulacji powstania warszawskiego zdecydowali się pozostać w stolicy i ukrywali się przed Niemcami w jej ruinach, często aż do momentu wkroczenia do Warszawy oddziałów Armii Czerwonej i ludowego Wojska Polskiego 17 stycznia 1945 w wyniku operacji warszawskiej. Najsłynniejszym spośród „robinsonów” był Władysław Szpilman.

Rozbicie oddziału „Osa”-„Kosa 30” – aresztowanie przez Gestapo kilkudziesięciu żołnierzy Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych zgromadzonych 5 czerwca 1943 roku z okazji ślubu kolegi w warszawskim kościele św. Aleksandra. 12 lipca 1943 roku aresztowano także szefa sztabu „Osy”-„Kosy 30” por. Mieczysława Kudelskiego ps. „Wiktor”, który podjął próbę odtworzenia oddziału. Wydarzenia te zmusiły dowództwo Armii Krajowej do jego rozwiązania.

Akcja „Stamm”, znana także jako Specjalna Operacja Bojowa „Stamm” – nieudany zamach żołnierzy oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej AK „Pegaz” na Waltera Stamma, kierownika Wydziału IV w urzędzie Komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski, przeprowadzony 6 maja 1944 w alei J. Ch. Szucha w Warszawie.

Szarża pod Wólką Węglową – jedna z kilku polskich szarż kawaleryjskich podczas kampanii wrześniowej. Była to ostatnia szarża w dziejach jazdy polskiej wykonana z udziałem całego pułku kawalerii.

Szczekaczka – potoczne, pogardliwe określenie megafonu ulicznego wykorzystywanego przez niemieckie władze okupacyjne do przekazywania informacji dla ludności polskiej w czasie II wojny światowej.

Szubienica na Woli – miejsce straceń wykonanych przez Niemców w odwecie za Akcję Wieniec, zlokalizowane w Warszawie na Woli przy ul. Mszczonowskiej.

Walki o Warszawę – walki toczone w dniach 16–17 stycznia 1945 roku o Warszawę, podczas II wojny światowej w czasie operacji wiślańsko-odrzańskiej.

Wielka Akcja – akcja likwidacyjna getta warszawskiego połączona z masową eksterminacją jego mieszkańców przeprowadzona od 22 lipca do 21 września 1942. Była częścią akcji „Reinhardt”.

Akcja Wilanów – akcja bojowo-represyjna Oddziału Specjalnego "Osjan" oraz batalionu Zośka i kompanii wydzielonej Agat, przeprowadzona 26 września 1943 r. w podwarszawskim (wówczas) Wilanowie i Kępie Latoszkowej.

Zamach Gwardii Ludowej na kolumnę SA – zamach przeprowadzony 15 lipca 1943 na rogu Alei Ujazdowskich i ulicy Wilczej w Warszawie.

Zamach na kasyno przy alei Szucha – akcja Polskich Socjalistów przeprowadzona 19 maja 1942 w okupowanej Warszawie. Była skierowana przeciwko środowiskom kolaborującym z Niemcami i nierespektującym zasad moralności obywatelskiej.

Zamachy Gwardii Ludowej na Café Club – dwa zamachy na kawiarnię Café Club w Warszawie przeprowadzone przez członków Gwardii Ludowej w 1942 i Związku Walki Młodych w 1943 w odwecie za masowe egzekucje więźniów Pawiaka. W ich wyniku rannych zostało kilku Niemców.

Zamachy Gwardii Ludowej na kina dla Niemców – seria zamachów bombowych wykonanych w Warszawie przez Gwardię Ludową w odwecie za gigantyczną akcję łapankową na terenie Warszawy 15 stycznia 1943.

Zburzenie Warszawy – operacja planowego wyburzania i palenia Warszawy prowadzona przez Niemców po upadku powstania warszawskiego.