42 Bizancjum

Andronik Asen Zaccaria – genueński baron Arkadii w latach 1388–1401 w Księstwie Achai.

Bartolommeo Zaccaria – genueński władca Markizatu Bodonitzy w latach 1327-1334.

Benedykt II Zaccaria – genueński władca Chios w latach 1314-1325.

Benedykt Zaccaria, wł. Benedetto Zaccaria – genueński żeglarz, podróżnik, kupiec, polityk i admirał, władca Chios w latach 1304-1307.

Cesarstwo wschodniorzymskie, później Cesarstwo Bizantyńskie – termin historiograficzny, używany od XIX wieku na określenie greckojęzycznego, średniowiecznego cesarstwa rzymskiego ze stolicą w Konstantynopolu. Używane zamiennie określenie cesarstwo wschodniorzymskie jest bardziej popularne w odniesieniu do okresu poprzedzającego upadek cesarstwa zachodniorzymskiego. Ze względu na dominację greckiej kultury, języka oraz ludności, Bizancjum było w wielu ówczesnych krajach Europy Zachodniej nazywane „Cesarstwem Greków”, podczas gdy formalnie, było to nadal Cesarstwo Rzymskie, a jego cesarze kontynuowali nieprzerwaną sukcesję cesarzy rzymskich. Świat islamu znał Bizancjum pod nazwą Rûm. Greckie słowo ρωμιοσύνη – rzymskość, dla Greków do dziś oznacza greckość. Dlatego nazywanie mieszkańców Cesarstwa przez krzyżowców „Grekami” mogło być dla nich obraźliwe. Zaś pod koniec istnienia Bizancjum określenie „Hellen” przestało oznaczać poganina, a Bizantyńczycy używali go podkreślając dumę ze swej starożytnej greckiej przeszłości. Historycy nie są zgodni co do dokładnej daty rozpoczęcia bizantyńskiego okresu historii Rzymu. Wielu uważa za pierwszego „cesarza bizantyńskiego” Konstantyna I, który w 330 przeniósł stolicę cesarstwa z Nikomedii do Konstantynopola. Miasto Rzym przestało być stolicą już za rządów Dioklecjana (284-305).

Bizancjum, obecnie Stambuł – starożytne miasto leżące nad cieśniną Bosfor, łączącą morze Marmara z Morzem Czarnym, nad zatoką Złoty Róg. Powstałe jako kolonia grecka w VII wieku p.n.e. W 324 roku cesarz rzymski Konstantyn I Wielki zdecydował o przemianowaniu miasta na Nowy Rzym później zwanym Konstantynopol, a w 330 roku przeniósł do niego stolicę swojego państwa.

Wojna bizantyńsko-sasanidzka z lat 602–628 – ostatnia i najbardziej wyniszczająca z serii wojen bizantyńsko-sasanidzkich toczonych między Cesarstwem Bizantyńskim i imperium perskich Sasanidów.

Centurion I Zaccaria – genueński baron Chalandritsy i Veligosti na Peloponezie w Księstwie Achai.

Centurion II Zaccaria – genueński książę Achai w latach 1404-1430.

Cesarstwo Łacińskie, właściwie Imperium Romaniae – państwo, utworzone przez krzyżowców podczas IV wyprawy krzyżowej, po zdobyciu Konstantynopola. Istniało w latach 1204–1261. Po upadku jego tereny wróciły do Cesarstwa Bizantyjskiego.

Cesarstwo Nicejskie – stosowana w historiografii nazwa państwa założonego w 1204 roku przez Teodora Laskarysa i jego popleczników na terenie Azji Mniejszej. Państwo to było jednym z państw spadkobierców cesarstwa bizantyńskiego, które upadło po zdobyciu przez siły IV krucjaty Konstantynopola i powstaniu tam łacińskiej monarchii. Trzeba jednak zaznaczyć, iż określenie „nicejskie”, jak i samo „założenie państwa” są używane tylko umownie, podobnie jak określenie „bizantyńskie” czy „założenie” Cesarstwa Bizantyńskiego przez Konstantyna.

Despotat Morei – państwo greckie istniejące w latach 1308–1460.

IV wyprawa krzyżowa – wyprawa wojenna, wszczęta w roku 1202. Jej celem było wsparcie zbrojne państw łacińskich na Bliskim Wschodzie, jednak zakończyła się zdobyciem i złupieniem Konstantynopola w 1204 r., a następnie utworzeniem Cesarstwa Łacińskiego, które przetrwało do roku 1261.

Królestwo Tesaloniki – jedno z państw założonych przez krzyżowców po rozbiciu Cesarstwa Bizantyjskiego przez IV krucjatę w 1204 r. Jego twórcą był markiz Montferratu, Bonifacy I. Państwo przestało istnieć krótko po jego śmierci, podbite przez despotę Teodora z Epiru.

Księstwo Achai, znane również jako Księstwo Morei – jedno z państw feudalnych założonych na ziemiach Cesarstwa Bizantyjskiego w wyniku następstw IV krucjaty w 1204 r. Księstwo Achai istniało w latach 1205–1432. Przez długi czas było jednym z najsilniejszych państw łacińskich w Grecji i słynęło z wysoko rozwiniętej kultury rycerskiej. W 1432 ziemie księstwa powróciły do Cesarstwa Bizantyjskiego.

Książęta Achai panowali w Księstwie Achai – jednym z państw feudalnych założonych na ziemiach Cesarstwa Bizantyjskiego w wyniku następstw IV krucjaty w 1204 r.

Księstwo Aten – księstwo feudalne istniejące w latach 1205–1460. Powstało po zdobyciu Bizancjum przez krzyżowców. Było lennem Królestwa Tesaloniki, obejmowało Attykę i Beocję w środkowej Grecji i północno-wschodnią część półwyspu peloponeskiego.

Księstwo Chios – państwo feudalne, istniejące w latach 1304-1325.

Księstwo Neopatrii znane także jako Księstwo Neopatras – jedno z państw założonych przez łacinników na terenie Grecji w okresie znanym jako Frangokratia, zapoczątkowanym przez zdobycie Konstantynopola przez siły IV wyprawy krzyżowej. Księstwo znajdowało się w środkowej części Grecji, były to głównie ziemie leżące wokół miasta Neai Patrai, współczesnego Ipati. Miasto to leży w dolinie rzeki Spercheios, na zachód od Lamii.

Łacinnicy – termin używany w Bizancjum w okresie średniowiecza dla określenia chrześcijan zachodnich (katolików), podległych papieżowi rzymskiemu. Określenie łacinnicy było używane zamiennie z terminem Frankowie.

Maria Zaccaria – genueńska księżna Achai w latach 1402-1404.

Martino Zaccaria – trzeci genueński władca Chios w latach 1314-1329.

Masakra łacinników – pogrom osób wyznających rzymski katolicyzm, pochodzących z zachodniej Europy, dokonana przez Greków wyznania prawosławnego. Miała miejsce w maju 1182 roku w Konstantynopolu. Ofiarą padli głównie duchowni i kupcy, którzy byli powszechnie znienawidzeni przez mieszkańców Konstantynopola. Liczbę łacinników w stolicy cesarstwa szacuje się na od 20 000 do 60 000. Wielu zginęło, inni zostali zmuszeni do ucieczki, lub sprzedani jako niewolnicy Turkom. Największe straty poniosły społeczności genueńska i pizańska.

Moskwa – Trzeci Rzym – koncepcja historiozoficzna stworzona przez mnicha Filoteusza z Pskowa przypuszczalnie pod koniec XV wieku, głosząca, że pierwszy Rzym upadł na skutek herezji, drugi Rzym – Konstantynopol – na skutek zdrady prawdziwej wiary, trzecim Rzymem jest Moskwa, a czwartego już nie będzie. Najstarszym zachowanym dokumentem, w którym teoria trzech Rzymów została zaprezentowana jest list Filoteusza do księcia Wasyla III z roku 1510.

Najazdy muzułmańskich władców i awanturników na tereny Włoch zaczęły się już w VII wieku. Ataki nasiliły się, kiedy Arabowie opanowali znaczną część Afryki Północnej. Przez długi czas muzułmanie, nazywani Saracenami, najeżdżali Półwysep Apeniński, Sycylię, Sardynię i pomniejsze wyspy. Udawało im się nawet opanować część tych terenów i rządzić nimi przez dłuższy czas. Saraceni na kilka wieków wpisali się w miejscowy krajobraz polityczny, byli liczącą się siłą i często brali udział w wewnętrznych sprawach Italii, utrzymując stosunki dyplomatyczne, handlując czy prowadząc wojny. Jednak z czasem to chrześcijanie uzyskali przewagę i zaczęli powoli wypierać muzułmańskich władców. W 915 roku sojusz miast południa, papiestwa i Bizancjum pokonał Saracenów w bitwie nad rzeką Garigliano. Zwycięstwo to zakończyło okres dominacji muzułmańskiej. W krótkim czasie Saraceni zostali wyparci z Półwyspu Apenińskiego. Ich władza przetrwała dłużej na Sycylii i Malcie, gdzie jednak pod koniec XI wieku zostali pokonani przez Normanów.

Ogień grecki – łatwopalna mieszanina, uważana za pierwowzór napalmu. Ogień grecki zwany jest też ogniem bizantyjskim. Zapewne znany był w starożytności, a udoskonalony w Bizancjum.

Paleolog Zaccaria – genueński władca Chios w latach 1307–1314.

Podboje arabskie – podboje dokonane przez Arabów od momentu założenia kalifatu w roku 632 aż do jego rozpadu w drugiej połowie VIII i IX wieku.

Triarchia Negroponte to nazwa feudalnego państwa istniejącego na Eubei, powstałego po podziale ziem Cesarstwa Bizantyjskiego przez siły IV wyprawy krzyżowej. Nazwa wywodzi się od podziału ziem na wyspie na trzy baronie (terzieri), którego dokonały spokrewnione ze sobą rody, wywodzące się z Lombardii. Wyspa szybko znalazła się w weneckiej strefie wpływów i około 1390 roku, stała się regularną kolonią Republiki jako Królestwo Negroponte.

Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego miał miejsce w XV stuleciu i był wielowiekowym procesem w wyniku którego ponadtysiącletnie Cesarstwo Wschodniorzymskie przestało istnieć.

Wojna Bizantyjczyków z Ostrogotami trwała w latach 535-562. Zakończyła się ona porażką Ostrogotów oraz likwidacją ich państwa na terenie Italii.

Wojna bizantyńsko-genueńska – konflikt toczony w latach 1348–1349 o kontrolę celną nad Bosforem, wynikły z powodu obniżenia przez Bizancjum opłat celnych w tym regionie. Po zniszczeniu floty bizantyjskiej walki zakończyły się podpisaniem pokoju na warunkach korzystnych dla cesarstwa.

Wojna Cesarstwa Bizantyńskiego z Wandalami – wojna toczona w latach 533-534 między Cesarstwem Bizantyńskim a plemiennym państwem Wandalów, która zakończyła się upadkiem wandalskiego królestwa.

Wojna domowa w Bizancjum (1321–1328) – konflikt pomiędzy cesarzem Andronikiem II Starszym (1282-1328) a jego wnukiem Andronikiem III Młodszym (1328-1341).

Wojna iberyjska – nazwa konfliktu rozgrywającego się w latach 526 a 532 między Wschodnim Cesarstwem Rzymskim a Persją, rządzonym przez Sasanidów. Źródłem konfliktu była rywalizacja obydwu państw, zwłaszcza w rejonie Zakaukazia.

Wojna lazycka, wojna kolchidzka, znana także jako wielka wojna o Egrisi miała miejsce w latach 541–562. Stronami walczącymi było Imperium Bizantyjskie i Sasanidzka Persja, kwestią sporną: kontrola nad Lazyką, królestwem leżącym w zachodniej części współczesnej Gruzji. Działania wojenne ciągnęły się przez ponad 20 lat ze zmiennym szczęściem dla obydwu stron. Wojna lazycka była częścią większych walk, toczących się nie tylko na terenie Zakaukazia, ale także w Mezopotamii i Syrii. Ostatecznie podpisano pokój na mocy którego wracano do stanu sprzed wojny. Najważniejszymi źródłami dotyczącymi konfliktu są prace Prokopiusza z Cezarei i Agatiasza Scholastyka.

Wojna rzymsko-sasanidzka 421–422 – wojna stoczona w latach 421–422 między cesarstwem wschodniorzymskim a Sasanidami.

Wojny Bizancjum z Normanami – zbiorcza nazwa szeregu konfliktów między Normanami a Bizancjum, toczonych od około połowy XI wieku do 1185 roku, kiedy to ostatnia wielka wyprawa Normanów na terytorium Cesarstwa zakończyła się ich klęską. Mimo fiaska tej wyprawy, wynik wszystkich walk na przestrzeni ponad 150 lat był raczej korzystny dla Normanów. Udało im się zdobyć posiadłości bizantyjskie w południowej Italii, odbić Sycylię i Antiochię z rąk muzułmanów i zagrozić bałkańskim posiadłościom Cesarstwa Wschodniorzymskiego.

Wojny bułgarsko-łacińskie to nazwa serii konfliktów między Cesarstwem Bułgarskim a Cesarstwem Łacińskim, ustanowionym przez krzyżowców w czasie IV krucjaty w 1204 roku na terenie części Imperium Bizantyjskiego. Konflikty te miały miejsce od początków XIII wieku do drugiej połowy tegoż stulecia.

Wojny rzymsko-sasanidzkie – seria wojen między cesarstwem rzymskim i Imperium Sasanidów, trwających od III do VII wieku.

Zaccaria – szlachecka rodzina wywodząca się z Genui. Doszła do wielkiego majątku w XIV wieku eksploatując kopalnie ałunu w Azji Mniejszej.