45 Dawne państwa niemieckie

Altmark – najstarsza część Marchii Brandenburskiej położona na lewym, zachodnim brzegu Łaby powyżej Hamburga na północy i poniżej Magdeburga na południu; północna część Saksonii-Anhalt.

Wielkie Księstwo Badenii to historyczne państwo w południowo-zachodnich Niemczech, na prawym brzegu Renu. Istniało pomiędzy 1806 a 1918 rokiem.

Bawarska Republika Rad – powołana w drodze rewolucji 13 kwietnia 1919 republika socjalistyczna na terenie Bawarii, podczas rewolucji listopadowej 1918/1919.

Księstwo Brunszwiku – państwo istniejące w latach 1815–1918.

Cesarstwo Niemieckie, Rzesza Niemiecka – niemieckie państwo narodowe założone w 1871 przez Ottona von Bismarcka. Po upadku określane także jako Druga Rzesza.

Królestwo Hanoweru – państwo historyczne w Europie, na terenie dzisiejszych północno-zachodnich Niemiec. Królestwo Hanoweru zostało ustanowione w październiku 1814 roku na kongresie wiedeńskim, wraz z odzyskaniem przez Jerzego III z dynastii hanowerskiej po upadku Napoleona terenów Księstwa Hanoweru. Królestwo Hanoweru uległo likwidacji na skutek jego aneksji przez Królestwo Prus podczas wojny siedmiotygodniowej w 1866 roku.

Wielkie Księstwo Hesji – państwo niemieckie powstałe w 1806 roku po likwidacji Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Ludwik I był landgrafem Hesji-Darmstadt w latach 1790–1806, a następnie wielkim księciem Hesji-Darmstadt od 1806 do swej śmierci w 1830 roku.

Hohenzollern-Hechingen – państwo istniejące w latach 1576–1850 na terenie dzisiejszych Niemiec.

Hohenzollern-Sigmaringen – państwo istniejące w latach 1576–1850 na terenie dzisiejszych Niemiec.

Królestwo Bawarii – państwo istniejące w latach 1806–1918, głównie na terenie współczesnego landu Bawaria.

Królestwo Prus – państwo powstałe przez podniesienie Księstwa Pruskiego do rangi królestwa w 1701 r. Powstałe państwo objęło także pozostałe domeny dynastii Hohenzollernów. W 1806 r., po rozwiązaniu Świętego Cesarstwa Rzymskiego jego władcy utracili uprawnienia księcia elektora Rzeszy. W latach 1815–1866 państwo członkowskie Związku Niemieckiego, w latach 1866–1871 Związku Północnoniemieckiego, w latach 1871–1918 Cesarstwa Niemieckiego. Król Prus był jednocześnie cesarzem niemieckim, a Prusy w Cesarstwie miały pozycję hegemoniczną. Terytorium Królestwa Prus obejmowało dwie trzecie całego obszaru Cesarstwa Niemieckiego.

Królestwo Wirtembergii – w latach 1806–1918 państwo na południowym zachodzie dzisiejszych Niemiec. Powstało 1 stycznia jako suwerenne królestwo staraniem Napoleona Bonaparte z księstwa Wirtembergii. Początkowy obszar, określany jako Stara Wirtembergia został na krótko przedtem mocno rozszerzony na wschód i południe w wyniku mediatyzacji i pokoju w Preszburgu. W efekcie obszar Wirtembergii prawie się podwoił.

Księstwo Anhalt, Księstwo Anhaltu - księstwo niemieckie powstałe w wyniku zjednoczenia ziem księstwa dynastii askańskiej, z przeobrażonego księstwa Anhaltu-Dessau, po połączeniu z księstwem Anhaltu-Bernburga w 1863 roku. Stolicą księstwa było miasto Dessau. W latach 1863-1866 państwo Związku Niemieckiego. W latach 1866–1871 państwo Związku Północnoniemieckiego, a od 1871 roku kraj Cesarstwa Niemieckiego.

Księstwo Leyen – państwo istniejące w Niemczech w okresie wojen napoleońskich, w latach 1806–1814, będące enklawą Wielkiego Księstwa Badenii.

Marchia Elektorska – niegdyś główna część Marchii Brandenburskiej, stanowiąca jądro późniejszego państwa pruskiego. Dzieliła się na Starą Marchię z miastem Stendal, Marchię Bliższą z miastem Perleberg, Marchię Średnią lub Marchię Środkową z miastem Brandenburg, Berlin; Marchię Wkrzańską z miastem Prenzlau (Przęcław) oraz posiadłości Beeskow i Storkow (Mark).

Hrabstwo Lippe, od 1789 Księstwo Lippe – historyczne państwo w dzisiejszych Niemczech. Kraj Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Od 1815 roku państwo Związku Niemieckiego. Od 1871 kraj Cesarstwa Niemieckiego.

Ludowa Republika Hesji – historyczny kraj związkowy Niemiec, ze stolicą w Darmstadt.

Marchia Brandenburska, Margrabstwo Brandenburgii – marchia Świętego Cesarstwa Rzymskiego stworzona około 1157 roku przez Albrechta Niedźwiedzia na terenach podbitych Słowian połabskich w tym plemion Obodrzytów i Związku wieleckiego. Od 1356 elektorat Rzeszy – Elektorat Brandenburgii. Od 1618 roku połączony unią personalną z księstwem pruskim (Brandenburgia-Prusy), od 1701 główna część składowa Królestwa Prus.

Marchia Wkrzańska – obecnie kraina w Brandenburgii (Niemcy), a dawniej marchia leżąca na południowy zachód od Szczecina – w przeszłości wydzielona z Kurmarchii.

Niemiecka Republika Demokratyczna – nieistniejące już państwo niemieckie powstałe 7 października 1949 roku na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej będące częścią bloku wschodniego. Likwidacja NRD nastąpiła 3 października 1990 roku, gdy powstałe w miejsce NRD landy przystąpiły do RFN tworząc zjednoczone Niemcy.

Nowa Marchia – prowincja Marchii Brandenburskiej, powstała w wyniku ekspansji margrabiów z domu askańskiego w XIII i XIV w. na ziemie Ziemi Lubuskiej oraz pogranicza zachodniopomorsko-wielkopolskiego. W tym okresie jej granicę na południu określała linia dolnej Warty i Noteci, na zachodzie Odra do okolic Widuchowej, na wschodzie bieg rzeki Drawy, na północy zaś wbijała się klinem w ziemie środkowego Pomorza obejmując ziemię świdwińską. Nazwa „Nowa Marchia” ukształtowała się dopiero pod koniec XIV w., wcześniej tereny pogranicza pomorsko-wielkopolskiego określane były jako terra trans Oderam, czy marchia transoderana.

Państwo wschodniofrankijskie – jedno z trzech państw powstałych na mocy traktatu z Verdun (843). Jego królem został Ludwik II Niemiecki. Na terenie tego państwa wykształcało się przez wieki państwo niemieckie. Państwo wschodniofrankijskie określane od XI wieku mianem regnum teutonicorum, było poprzednikiem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Do początku XII wieku nazywało się oficjalnie Regnum Francorum Orientalium, czyli Królestwo Wschodnich Franków.

Republika Cisreńska (1797–1802) – satelicka republika Francji, utworzona 28 sierpnia 1797 po zachodniej stronie Renu, istniejąca do 28 sierpnia 1802.

Republika Świętnieńska, Wolne Państwo Świętno – proklamowane w styczniu 1919 we wsi Schwenten w pobliżu Wolsztyna państwo, o formalnie i międzynarodowo uznanej niepodległości; państwo to zostało uznane przez Naczelną Radę Ludową w Poznaniu, reprezentującą Polaków w zaborze pruskim oraz Komisję Aliancką. Przetrwało siedem miesięcy.

Republika Weimarska – potoczna nazwa państwa niemieckiego, istniejącego w latach 1918–1933, powstała w wyniku rewolucji listopadowej w 1918 r.. Było to państwo federalne, demokratyczne, z mieszaną prezydencko-parlamentarną formą rządów ze stolicą w Berlinie. Nazwa republiki pochodzi od miasta Weimar, w którym obradowało zgromadzenie narodowe, uchwalające konstytucję. Na powstanie republiki bezpośredni wpływ miała klęska Cesarstwa Niemieckiego w I wojnie światowej. Faktycznym końcem republiki był wydany 28 lutego 1933 przez prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga po pożarze Reichstagu dekret „O ochronie narodu i państwa”, który na tydzień przed przedterminowymi wyborami do Reichstagu zawieszał „czasowo” podstawowe prawa obywatelskie zawarte w konstytucji weimarskiej. Od publikacji tego dekretu, sukcesywnie przedłużanego w następnych latach aż po rok 1945, Niemcy stały się „państwem stanu wyjątkowego” – III Rzeszą. Ustawa o pełnomocnictwach z 23 marca 1933, przyjęta przez Reichstag większością konstytucyjną, pozwalała rządowi Rzeszy na wydawanie ustaw bez względu na brzmienie Konstytucji i bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody Reichstagu. Ograniczenia były czysto formalne i wkrótce zlekceważone. Radę Rzeszy rozwiązano 14 lutego 1933 wkrótce po ustawie z 30 stycznia 1933 o przejęciu suwerenności krajów przez Rzeszę, latem tego roku połączono urzędy prezydenta i kanclerza. Konstytucja weimarska nie została jednak formalnie uchylona do 1945.

Księstwo Reuss, linii młodszej, także Księstwo Reuss-Gera – mały kraj niemiecki, we wschodniej części dzisiejszej Turyngii. Stolicą księstwa było Gera. W latach 1806-1815 kraj Związku Reńskiego, a od 1815 roku państwo Związku Niemieckiego. Od 1871 roku kraj Cesarstwa Niemieckiego.

Księstwo Reuss, linii starszej, także Księstwo Reuss-Greiz – mały kraj Świętego Cesarstwa Rzymskiego, we wschodniej części dzisiejszej Turyngii. Stolicą księstwa był Greiz. W latach 1806–1815 kraj Związku Reńskiego, a od 1815 roku państwo Związku Niemieckiego. Od 1871 roku kraj Cesarstwa Niemieckiego.

Hrabstwo Schwarzburg-Rudolstadt, od 1711 Księstwo Schwarzburg-Rudolstadt – mały kraj niemiecki, we wschodniej części dzisiejszej Turyngii, powstały z podziału, w 1599 roku, hrabstwa Schwarzburg. Rządzony był przez dynastię Schwarzburg. Do 1806 roku księstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W latach 1806-1815 kraj Związku Reńskiego, a od 1815 roku państwo Związku Niemieckiego. Od 1871 kraj Cesarstwa Niemieckiego. Od 1909 roku w unii personalnej z księstwem Schwarzburg-Sondershausen.

Hrabstwo Schwarzburg-Sondershausen, od 1697 Księstwo Schwarzburg-Sondershausen – mały kraj niemiecki, we wschodniej części dzisiejszej Turyngii, powstały z podziału, w 1599 roku, hrabstwa Schwarzburg. Rządzony był przez dynastię Schwarzburg. Do 1806 roku księstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W latach 1806-1815 kraj Związku Reńskiego, a od 1815 roku państwo Związku Niemieckiego. Od 1871 kraj Cesarstwa Niemieckiego. Od 1909 roku w unii personalnej z księstwem Schwarzburg-Rudolstadt.

Księstwo Saksonii-Altenburga – księstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego powstałe z podziału ziem linii ernestyńskiej dynastii Wettynów. W 1672 roku odziedziczone przez Saksonię-Gotha, tworzy Saksonię-Gotha-Altenburg. Przywrócone w 1826 roku w wyniku nowego podziału ziem dynastii Wettynów. Do 1866 kraj Związku Niemieckiego. Od 1866 roku państwo Związku Północnoniemieckiego, a po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku jedno z krajów Cesarstwa Niemieckiego. Stolicą księstwa było miasto Altenburg.

Księstwo Saksonii-Coburga-Gothy – księstwo powstałe z nowego podziału ziem linii ernestyńskiej dynastii Wettynów w 1826 roku. Państwo Związku Niemieckiego do 1866 roku. Od 1866 roku państwo Związku Północnoniemieckiego, a po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku jeden z krajów Cesarstwa Niemieckiego.

Księstwo Saksonii-Gothy-Altenburga – księstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego powstałe w wyniku zjednoczenie ziem linii ernestyńskiej dynastii Wettynów, a dokładnie księstw Saksonii-Gothy i Saksonii-Altenburga. W 1826 roku w wyniku nowego podziału ziem dynastii Wettynów zlikwidowane. Do 1806 kraj Związku Reńskiego. W latach 1815-1826 państwo Związku Niemieckiego. Stolicą księstwa było miasto Gotha.

Księstwo Saksonii-Meiningen – księstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego powstałe z podziału ziem linii ernestyńskiej dynastii Wettynów. Od 1826 roku włączono do niego księstwo Saksonii-Hildburghausen. Od 1866 roku państwo Związku Północnoniemieckiego, a po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku jedno z krajów Cesarstwa Niemieckiego. Stolicą księstwa było miasto Meiningen.

Księstwo Saksonii-Weimar-Eisenach, od 1815 Wielkie Księstwo Saksonii-Weimar-Eisenach – państwo niemieckie wywodzące się z księstwa Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego ernestyńskiej linii dynastii Wettynów, ze stolicą w Weimarze. Powstało w 1809 w wyniku połączenia przez księcia Karola Augusta księstw: Saksonii-Eisenach i Saksonii-Weimar.

Księstwo Saksonii-Lauenburga – księstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego powstałe w wyniku podziału ziem dynastii askańskiej. W latach 1814–1866 kraj Związku Niemieckiego. Od 1866 państwo Związku Północnoniemieckiego, a po zjednoczeniu Niemiec w 1871 jedno z krajów Cesarstwa Niemieckiego. Stolicą do 1619 był gród Lauenburg/Elbe; później Ratzeburg. Jego terytorium zawiera się w południowej części kraju związkowego Szlezwik-Holsztyn.

Królestwo Saksonii – historyczne państwo w Niemczech, istniejące od 1806 do 1918, ze stolicą w Dreźnie. W 1918 graniczyło z Prusami, Austrią, Bawarią, księstwami Reuss i Reuss, Saksonią-Weimar-Eisenach oraz Saksonią-Altenburg.

Księstwo Saksonii – początkowo ziemia osadnictwa saskiego podczas wczesnego średniowiecza, podporządkowana przez Karola Wielkiego w 772 roku za wojen saskich i ostatecznie włączona do imperium karolińskiego w 804 roku. Po złożeniu z tronu welfickiego Henryka Lwa w 1180 roku, tytuł książęcy przypadł Askańczykom. W 1296 roku księstwo zostało podzielone na Księstwo Saksonii-Wittenbergi i Księstwo Saksonii-Lauenburga.

Hrabstwo Schaumburgu-Lippe, od 1807 Księstwo Schaumburgu-Lippe – istniejące w latach 1643-1918 na terenie obecnej Dolnej Saksonii niewielkie państwo niemieckie, ze stolicą w Bückeburgu. Do 1806 hrabstwo Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Następnie państwo Związku Reńskiego, Związku Niemieckiego i Cesarstwa Niemieckiego. Leżało pomiędzy Wezerą a Leine, nie sięgało jednak do brzegów tych rzek. Jego skrajne punkty określały współrzędne geograficzne 52°12' – 52°30' N oraz 8°58' – 9°26' E. Cały obszar liczył 340 km². Liczba ludności rosła od 17 tys. w 1766 roku do 53 277 w 1939. Administracyjnie dzieliło się na 2 miasta oraz dwa powiaty ziemskie o nazwach identycznych jak nazwy miast. Pod względem religijnym dominował luteranizm, jego wyznawcy mieli na terenie księstwa 19 parafii. Według danych z 1905 mieszkało tu 45 533 ewangelików, 715 katolików, 165 chrześcijan innych wyznań, 230 żydów i 4 wyznawców innych religii, co do 4 osób brak danych o wyznaniu.

Królestwo Westfalii – państwo niemieckie utworzone przez Napoleona Bonaparte w 1807 roku po pokoju w Tylży. W jego skład weszły terytoria utracone przez Królestwo Prus, oraz Hesję-Kassel i część Elektoratu Hanoweru. Stolicą kraju było Kassel. Królem Westfalii był brat Napoleona Hieronim Bonaparte.

Wielkie Księstwo Bergu, także Wielkie Księstwo Kleve i Bergu – dawne państwo niemieckie leżące na terytorium dzisiejszej Nadrenii Północnej-Westfalii, powstałe z podniesienia Księstwa Bergu do rangi wielkiego księstwa. Znajdowało się w przybliżeniu między rzekami Ren, Ruhrą i Sieg. Kraj Związku Reńskiego.

Wielkie Księstwo Meklemburgii-Schwerin – państwo powstałe 17 czerwca 1815 roku w wyniku podniesienia dotychczasowego księstwa, będącego członkiem Związku Reńskiego do rangi wielkiego księstwa na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego. Meklemburgia była członkiem Związku Niemieckiego od początku jego istnienia, a od 1867 roku Związku Północnoniemieckiego. W 1871 Meklemburgia-Schwerin stało się jednym z państw Cesarstwa Niemieckiego. Wielkie księstwo zostało zlikwidowane w wyniku proklamacji republiki.

Wielkie Księstwo Meklemburgii-Strelitz – państwo powstałe w 1815 roku w wyniku podniesienia dotychczasowego księstwa, będącego członkiem Związku Reńskiego do rangi wielkiego księstwa na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego. Meklemburgia była członkiem Związku Niemieckiego od początku jego istnienia, a od 1867 roku Związku Północnoniemieckiego. W 1871 Meklemburgia-Strelitz stała się jednym z państw Cesarstwa Niemieckiego. Wielkie księstwo zostało zlikwidowane w wyniku proklamacji republiki.

Księstwo Oldenburga, formalnie od 1815, a faktycznie od 1829 Wielkie Księstwo Oldenburga – historyczne państwo niemieckie powstałe w 1815 roku z ziem dawnego Księstwa Oldenburga włączonego w 1810 roku do Cesarstwa Francuskiego. Księstwo składało się z trzech oddzielnych terytoriów – Oldenburga i dwóch eksklaw: Birkenfeld i Eutin.

Wielkie Księstwo Würzburga, do 1806 Elektorat Würzburga – państwo istniejące w Niemczech w latach 1805-1814. Powstało z zsekularyzowanego biskupstwa Würzburga, jako rekompensata dla arcyksięcia Ferdynanda Habsburga w zamian za ziemie wielkiego księstwa Salzburga, które to w 1805 na podstawie pokoju w Preszburgu, dostało się w ręce jego starszego brata – cesarza Franciszka II. Do oficjalnego rozwiązania cesarstwa rzymskiego, Ferdynand tytułował się elektorem Würzburga. Od 6 sierpnia 1806 nosił tytuł wielkiego księcia. Ferdynand przystąpił do Związku Reńskiego w dniu 30 września 1806. Po klęsce Napoleona pod Lipskiem 26 października 1813 przyłączył się do koalicji antynapoleońskiej.

Wolne Miasto Frankfurt – miasto-państwo istniejące w latach 1815–1866.