50 Kultura Polski

Ceramika pokucka – garncarnstwo artystyczne wyrabiane przez ludność Pokucia – Hucułów, ceramika dekorowana techniką półmajolikową.

Chyża – drewniana zagroda jednobudynkowa, półtora- lub dwutraktowa. Pod jednym dachem mieściły się w niej pomieszczenia mieszkalne, gospodarcze i inwentarskie. Strych pełnił funkcję stodoły.

Ciupaga – laska góralska w formie siekierki o lekkim żeleźcu i wydłużonym stylisku. Ma mocno okute żeleźce, czasem z „wąsami”, pozwalające na podniesienie się na przykład w czasie wspinaczki albo zadanie ciosu.

Culture.pl – portal internetowy poświęcony kulturze polskiej, stworzony i wydawany przez Instytut Adama Mickiewicza. Portal stawia sobie za zadanie promowanie dokonań polskich twórców w świecie oraz poszerzanie świadomości kulturalnej u polskiego odbiorcy. Posiada numer ISSN 1734-0624.

Delicje Szampańskie – marka ciastek typu jaffa cakes – biszkoptów z galaretką pokrytych czekoladą. Produkowanych nieprzerwanie od 1976 roku w fabryce w Płońsku. Sam producent jako datę inicjacji produktu podaje rok 1974, czyli moment rozpoczęcia budowy płońskiej fabryki. Obecnym producentem ciastek jest LU Polska, spółka zależna polskiego oddziału koncernu Mondelēz International. To trzecia marka takich biszkoptów tego producenta obok Milka ChocoJaffa i San Biszkopty z galaretką.

Drukarnia Łazarzowa – renesansowa drukarnia założona przez Łazarza Andrysowicza w Krakowie, znana również pod łacińską nazwą Officina Lazari.

Drzeworytnie warszawskie – pierwsze w Polsce szkoleniowe ośrodki graficzne, zakładane w drugiej połowie XIX wieku przy drukarniach czasopism ilustrowanych.

Dziady – w folklorze słowiańskim określenie na duchy przodków oraz zbiór przedchrześcijańskich obrzędów, rytuałów i zwyczajów, które był im poświęcone. Istotą tych obrzędów było „obcowanie żywych z umarłymi”, a konkretnie nawiązywanie relacji z duszami przodków, okresowo powracającymi do siedzib z czasów swojego życia. Celem działań obrzędowych było pozyskanie przychylności zmarłych, których uważano za opiekunów w sferze płodności i urodzaju. Nazwa „dziady” używana była w poszczególnych gwarach głównie na terenach Białorusi, Polesia, Rosji i Ukrainy, jednak pod różnymi innymi nazwami funkcjonowały bardzo zbliżone praktyki obrzędowe, powszechne wśród Słowian i Bałtów, a także w wielu kulturach europejskich, a nawet pozaeuropejskich.

Globus Jagielloński – jeden z pierwszych globusów w historii kartografii, a zarazem jeden z najstarszych zachowanych, na którym zaznaczono nowy kontynent, Amerykę Północną. Jest pozłacany i ma wielkość sporego jabłka. Przechowywany w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Collegium Maius w Krakowie.

Grabież polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej – zorganizowany i uprzednio zaplanowany rabunek polskich dóbr kultury prowadzony w latach 1939–1945 na terytorium państwowym Rzeczypospolitej Polskiej. Grabież rozpoczęła się wkrótce po agresji niemiecko-sowieckiej na Polskę. Działalność rabunkowa była organizowana i przeprowadzana głównie przez III Rzeszę, jednak ZSRR zagrabił również znaczącą część dzieł kultury i sztuki państwa polskiego i jego obywateli.

Gutek Film – firma dystrybucyjna założona w 1994 roku w Warszawie przez Romana Gutka. Zajmuje się promocją i dystrybucją światowego kina. Przez lata działalności firma wypromowała na polskim rynku takich reżyserów, jak: Peter Greenaway, Pedro Almodovar, Lars von Trier, Mike Leigh, Jim Jarmusch, Derek Jarman, Park Chan-wook, Paul Cox czy Wong Kar-Wai. Około 300 produkcji, które dotychczas wprowadziła do polskich kin firma Gutek Film, obejrzało ponad 14 milionów widzów.

Gwiazda heksapentalna, rozeta sześcioramienna – ornament geometryczny w formie rozety sześcioramiennej.

Karty polskie – tradycyjna nazwa na talię 36 kart o tzw. wzorze niemieckim. Składa się z czterech barw:

Kinematografia polska – ogół produkcji i dystrybucji filmowej na terenie Polski, przez którą rozumiane są: w latach 1894–1918 – ziemie polskie znajdujące się pod zaborami: Prusy Zachodnie, Wielkie Księstwo Poznańskie, Kraj Nadwiślański, Ziemie Zabrane oraz Królestwo Galicji i Lodomerii; w latach 1918–1939 – terytorium II Rzeczypospolitej; w latach 1939–1945 – tereny Polskiego Państwa Podziemnego ; od roku 1945 – terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz III Rzeczypospolitej.

Kino Świat – polska firma dystrybucyjna założona w 2001, zajmująca się dystrybucją filmów kina polskiego i obcego.

Kodeks lubiński − czternastowieczny rękopis z legendą obrazową o św. Jadwidze Śląskiej spisany po łacinie w 1353 r. z inicjatywy księcia brzeskiego Ludwika I w Lubinie przez zakonnego skrybę Mikołaja Pruzię.

Kodra – jeden z trzech typów łowickiej wycinanki, obok „gwiozdy” i „tasiemki”, dawny element dekoracyjny wnętrz chłopskich chałup.

Kongres Kultury Polskiej – zjazd polskich intelektualistów; zjazdy odbyły się w 1910, 1936, 1966, 1981, 2000, 2009, 2016.

Lech, Czech i Rus – legenda o trzech braciach: Lechu, Czechu i Rusie, którzy osiedli na zachodzie, południu oraz wschodzie i dali początek oddzielnym krajom zachodniosłowiańskim: Polsce, Czechom i wschodniosłowiańskiej Rusi.

Mariasz – tradycyjna polska gra w karty powstała w Europie Środkowej i dająca początek niemieckiej grze 66 oraz grze Tysiąc. Szczególnie popularna w pierwszej połowie XVIII stulecia. Nazwa wzięła się od zgłaszanych w trakcie gry mariaszy – król z wyżnikiem jednego koloru. Gra doczekała się licznych wzmianek w literaturze polskiej, m.in. na kartach Pana Tadeusza Adama Mickiewicza:

Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – polskie odznaczenie resortowe, nadawane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego osobie lub instytucji wyróżniającej się w dziedzinie twórczości artystycznej, działalności kulturalnej lub ochronie kultury i dziedzictwa narodowego.

Młoda Polska – polska odmiana modernizmu w literaturze, muzyce i sztuce polskiej przypadającego na lata 1890–1918. Nazwa tego prądu artystycznego jest analogiczna np. do Młodych Niemiec lub Młodej Skandynawii.

Muzeum Utracone – muzeum wirtualne założone w 2010 w Warszawie; dokumentuje i prezentuje wybrane obiekty z listy polskich dóbr kultury zaginionych lub zagrabionych w czasie II wojny światowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Grand Prix "Wojciech" honoruje laureatów Ogólnopolskiego Konkursu Tańca im. Wojciecha Wiesiołłowskiego oraz wybitne osobowości promujące balet i taniec współczesny, którzy zapisali się w historii tańca polskiego. Nagroda przyznawana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Szkolę Baletową w Gdańsku od 2005 roku..

Odznaka „Za opiekę nad zabytkami” – polskie odznaczenie resortowe ustanowione 15 lutego 1962 w formie dwustopniowej odznaki przyznawanej przez ministra kultury, reformowana dwukrotnie: w 2001 i w 2004.

Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” – polskie resortowe odznaczenie w formie odznaki, nadawanej w latach 1962–2005 osobom zasłużonym w tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” – polskie odznaczenie ministerialne przyznawane osobom wyróżniającym się w tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury.

Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej” – jedna z piętnastu odznak tytułów honorowych przyznawanych w PRL, ustanowiona 15 listopada 1984 jako wyraz uznania dla szczególnych zasług artystów, twórców kultury narodowej oraz innych osób, które sprawiły, że wartości i humanistyczne treści narodowej kultury stały się wartością ogólnospołeczną. Przeznaczona była dla osób szczególnie zasłużonych w tworzeniu wybitnych dzieł kultury narodowej, w działalności artystycznej i naukowej oraz w upowszechnianiu kultury.

Oświata w Polsce – całokształt działań w historii Polski służących kształceniu i wychowaniu. Podstawowymi strukturami, w których prowadzi się działalność oświatową w państwie jest system oświaty oraz szkolnictwo wyższe.

Pamfil – dawna polska gra w karty, będąca polskim wariantem ecarte, popularna w XVIII wieku. Nazwa jej pochodzi od najstarszej figury – pamfila, czyli niżnika żołędnego.

Pisanka – ogólna, zwyczajowa nazwa jaja zdobionego różnymi technikami.

Podłaźniczka – czubek jodły, świerku lub sosnowa gałąź wieszane pod sufitem jako ozdoba w czasie Bożego Narodzenia. Podłaźniczka i późniejsza choinka związana jest z rajskim drzewem „drzewo poznania dobra i zła” w misteriach o Adamie i Ewie, wystawianych w wigilię Bożego Narodzenia. Jest to związek bardzo luźny i trudny do ustalenia, podobnie jak odwoływanie się do drzewa Krzyża z Golgoty, które, jak głosi legenda, zbito z rajskiego drzewa życia.

Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki – historyczne przysłowie obecnie występujące zarówno w języku polskim, jak i węgierskim, krótka rymująca się formuła mówiąca o zażyłej przyjaźni i pokrewieństwie narodu polskiego i węgierskiego.

Polcon – najstarszy i przez lata największy polski konwent fanów fantastyki.

Polonia – postać kobieca, personifikacja Królestwa Polskiego. Po raz pierwszy pojawiła się w 1564 roku w dziele Stanisława Orzechowskiego Quincunx, to jest wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony. Na zawartej w nim grafice widnieje jako kobieta w koronie, z wpisanym w jej sylwetkę Orłem, stojąca na ramionach papieża i króla polskiego.

Polonik – dokument piśmienniczy, przedmiot lub miejsce (cmentarz) pochodzenia polskiego, bądź tematycznie związana z Polską, które znajduje się w kraju lub za granicą.

Polonizacja – proces przyswajania bądź narzucania języka lub kultury polskiej jednostkom i grupom społecznym funkcjonującym wcześniej w ramach innych kultur. Może zachodzić zarówno w wyniku mniej lub bardziej wyraźnego przymusu, jak i mieć charakter dobrowolny, tzn. nie wiązać się z żadną bezpośrednią presją.

Polska szkoła plakatu – określenie powstałe w latach 60. XX w., używane wobec grupy polskich artystów-plakacistów, którzy zdobyli międzynarodowe uznanie. Zajmowali się oni wykonywaniem plakatów o tematyce politycznej, społecznej i kulturalnej.

Postrzyżyny – w kulturze dawnych Słowian obrzęd polegający na rytualnym obcięciu włosów dziecku płci męskiej, zazwyczaj kończącemu 7 lat, połączony z nadaniem imienia. Rytuału postrzyżyn dokonywał ojciec lub osoba obca, wchodząca w ten sposób w sztuczne pokrewieństwo z dzieckiem. Od obcięcia włosów syn stawał się pełnoprawnym członkiem rodziny i przechodził spod opieki matki pod zwierzchnictwo ojca.

Pozytywizm warszawski – prąd umysłowy oraz ruch społeczny rozwijający się w Polsce po klęsce powstania styczniowego. Jako koncepcję światopoglądową przyjął założenia pozytywizmu. Głównym ośrodkiem kształtowania się ideologii pozytywizmu warszawskiego w Polsce była Warszawa, do twórców zaś należeli m.in.: Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus, Piotr Chmielowski, Julian Ochorowicz.

Sarmatyzm – utrwalone przez działaczy polskiego oświecenia pejoratywne określenie ideologii przyjętej i propagowanej przez szlachtę polską od końca XVI do drugiej połowy XVIII wieku. Opierała się ona na przekonaniu, że szlachta polska pochodzi od Sarmatów – starożytnego ludu zamieszkującego początkowo między Dolną Wołgą a Donem.

Solidarni z Białorusią – nazwa corocznych koncertów masowych pod gołym niebem, organizowanych w Warszawie od 2006 roku przez stowarzyszenie Inicjatywa Wolna Białoruś (IWB), a od 2011 roku także w innych miastach w Polsce i za granicą przez organizacje współpracujące z IWB. Według niektórych źródeł jest to największa na świecie cykliczna akcja poparcia dla demokracji na Białorusi. Do występów zapraszani są popularni białoruscy muzycy śpiewający w języku białoruskim, a także polscy artyści. Ponadto akcję ze sceny lub dzięki filmom wyświetlanym na telebimach wspierają także inne osobistości życia publicznego. Pierwszy koncert odbył się na Rynku Nowego Miasta, drugi i trzeci na Placu Zamkowym, czwarty – na Placu Tetralnym. Imprezy nie były biletowane.

Styl zakopiański, styl witkiewiczowski – styl architektoniczny wprowadzony przez Stanisława Witkiewicza w latach 90. XIX wieku. Witkiewicz dążył do stworzenia podstawy dla nowoczesnej polskiej architektury narodowej na podłożu sztuki Podhala.

Szczep Rogate Serce – grupa artystyczna założona w 1929 przez polskiego rzeźbiarza Stanisława Szukalskiego, skupiająca plastyków poszukujących inspiracji w kulturze dawnej słowiańszczyzny.

Tydzień Bibliotek – ogólnopolska akcja promowania czytelnictwa, bibliotek i bibliotekarzy, organizowana od 2004 r. przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Akcja odbywa się zawsze w maju, a imprezy rozpoczynają się 8 maja – w Dniu Bibliotekarza.

Verba Sacra – projekt interdyscyplinarny o charakterze artystyczno-naukowo-religijnym, poświęcony tradycji słowa w kulturze duchowej ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa europejskiego. Realizacja projektu rozpoczęła się w styczniu 2000 w formie cyklu dwunastu prezentacji tekstów biblijnych.

Wernyhora – wędrowny starzec, legendarny wieszcz kozacki, lirnik kozacki z XVIII wieku. W jednym z polskich mitów narodowych występuje jako postać przepowiadająca losy Rzeczypospolitej.

Wróżba z jabłka – metoda wróżenia z jabłek, np. ze skórek pozostałych po ich obieraniu lub przepołowionych owoców.

Wycinanka – ozdoba wycięta z papieru za pomocą ostrego narzędzia, najczęściej nożyc. W Polsce charakterystyczna szczególnie dla twórczości ludowej.

Stowarzyszenie Autorów ZAiKS – polska organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi twórców. Do założycieli ZAiKS-u należeli Stanisław Ossorya-Brochocki, Julian Tuwim, Jan Brzechwa i Antoni Słonimski.