51 Historia Francji

Historia Francji – obejmuje dzieje państwa francuskiego do XXI wieku.

Afera trucicielska – najsłynniejsza w historii Francji seria procesów o czary, trucicielstwo i morderstwo mająca miejsce w latach 1677–1682 za panowania króla Ludwika XIV. Na skutek zeznań osób oskarżonych o przygotowywanie trucizn i aborcję, wiele prominentnych osób arystokratycznego pochodzenia zostało oskarżonych o trucicielstwo oraz czarostwo i skazanych na dożywotnie wygnanie lub śmierć. Afera dotknęła wiele osób z wewnętrznego kręgu monarchy i w jej efekcie stracono trzydzieści sześć osób.

Afera XYZ – incydent dyplomatyczny, który miał miejsce w 1798 roku pomiędzy dyplomatami Francji i Stanów Zjednoczonych i który zaowocował wybuchem ograniczonej wojny na morzu pomiędzy tymi krajami określanej jako quasi-wojna. Jej zakończenie miało miejsce w 1800 roku wraz z uzgodnieniem i podpisaniem traktatu z Mortefontaine.

Bastyda – typ niewielkiej warownej osady miejskiej, w średniowieczu charakterystyczny dla obszarów południowo-zachodniej Francji.

Brabancja – prowincja w Belgii, istniejąca w latach 1830–1995, kiedy została podzielona na niderlandzkojęzyczną Brabancję Flamandzką, francuskojęzyczną Brabancję Walońską i dwujęzyczny Region Stołeczny Brukseli.

Córy królewskie – młode kobiety wysłane z Francji metropolitarnej do Nowej Francji w latach 1663–1673. Organizatorami wyjazdów byli król Ludwik XIV i minister Jean-Baptiste Colbert. Na terenie kolonii koordynatorem przyjazdów był intendent Jean Talon.

Człowiek w Żelaznej Masce, fr. L'Homme au Masque de Fer, Żelazna Maska – postać autentyczna, więzień przetrzymywany w cytadeli na Wyspie Świętej Małgorzaty u południowych wybrzeży Francji, a następnie w Bastylii. Miał założoną na twarzy żelazną maską, której pod karą śmierci nie wolno mu było zdejmować.

Dolina Loary – kraina historyczna Francji, na obszarze której znajduje się ponad 300 średniowiecznych i renesansowych zamków oraz pałaców doby oświecenia usytuowanych nad Loarą i jej dopływami.

Druga krucjata pasterzy – zwyczajowa nazwa dla ruchu, który ogarnął znaczną część dolnych warstw społeczeństwa francuskiego w 1320 roku. Celem krucjaty było wsparcie rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim.

Dzień zawiedzionych, dzień oszukanych – dzień w historii Francji, w którym król Ludwik XIII oddał ostatecznie władzę i zaufanie kardynałowi Richelieu, jako pierwszemu ministrowi Francji.

Ewangeliarz z Reims – starosłowiański cyrylicko-głagolicki ewangeliarz. Nie posiada większej wartości językowej, jest jednak cennym zabytkiem historycznym jako dawny ewangeliarz koronacyjny królów francuskich.

Franc-tireur – jedno z określeń partyzanta. Niemieckim odpowiednikiem jest Freischärler.

Francuska Partia Ludowa – francuskie faszystowskie ugrupowanie polityczne działające w latach 1936–1944.

Frank francuski – francuska moneta, jednostka obrachunkowa i jednostka monetarna będąca w obiegu w latach 1795–2002.

Fronda – francuski ruch polityczny w latach 1648–1653. Nazwa fronda pochodzi od procy – broni nierozważnych dzieci, do których porównywano buntowników. Rozróżnia się dwie frondy – parlamentarną i książęcą.

Gaullizm – myśl polityczna i ruch polityczny, którego podstawy stworzył Charles de Gaulle (1890–1970), generał, polityk, prezydent V Republiki Francuskiej w latach 1959–1969. Doktryna gaullizmu łączyła liczne elementy nadające jej prawicowość w powojennej historii Francji.

Harki – osoba służąca w harce. Rdzenni Algierczycy, którzy służyli w administracji, wojsku i oddziałach antypartyzanckich Francji w Algierii.

Kolonizację Nowej Szkocji rozpoczęli w 1604 Francuzi, a w 1621 włączyli się w nią także Brytyjczycy. Spór o prawa do terenów rozstrzygnęły traktat w St-Germain-en-Laye w 1632 i traktat w Bredzie w 1667, przyznając prawa do tych terenów Francji. W ten sposób powstała kolonia zwana Akadią. Akadia, przemianowana na Nową Szkocję, powróciła w większej części w ręce brytyjskie na mocy traktatu w Aix-la Chapelle. Pozostałe części Akadii stały się częścią Nowej Szkocji po wojnie siedmioletniej zakończonej pokojem paryskim. Z czasem z Nowej Szkocji wydzielono dwie inne kolonie Nowy Brunszwik i Wyspę Księcia Edwarda. W 1848 Nowej Szkocji nadano status samorządnego dominium. W połowie XIX w. z 350 tysiącami mieszkańców Nowa Szkocja była jednym z najsilniejszych społecznie i gospodarczo dominiów północnoamerykańskich. W 1867 Nowa Szkocja, nie bez wewnętrznych tarć, przystąpiła do Konfederacji Kanady.

Poniższa lista zawiera trzydzistu hrabiów Poitiers. Wśród nich znajduje się czterech królów Francji, królowa Francji, Delfin Francji, król Anglii i dwóch antykrólów Niemiec.

Hrabstwo Burgundii lub też Wolne Hrabstwo Burgundii, znane też z francuskiego jako Franche-Comté – państwo feudalne, istniejące w latach 986-1477, początkowo w ramach Królestwa Burgundii, a następnie w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Granice hrabstwa pokrywały się z obecnymi granicami francuskiego regionu Franche-Comté. Obecna nazwa tej prowincji już w średniowieczu stosowana była jako potoczne określenie tego terytorium.

Hymn Królestwa Francji – Królestwo Francji posiadało dwa hymny: w latach 1590-1815 Niech żyje Henryk IV a w latach 1815-1848 Niech żyje król Ludwik, lecz druga pieśń wywodzi się z pierwszej i jest jej słowną modyfikacją.

Iberowie − lud nieznanego pochodzenia, prawdopodobnie berberskiego i w starożytności zasiedlający wschodnie wybrzeże Półwyspu Iberyjskiego. W połowie V wieku p.n.e. zmieszali się z Celtami, przybyłymi z terenów dzisiejszej Francji przez przełęcze w Pirenejach. W wyniku tego powstał lud Celtyberów.

Jarmarki szampańskie – jarmarki organizowane w Szampanii, średniowieczne centrum handlu europejskiego, łączące północne i południowe ośrodki handlowe.

Konferencja w Abbeville – pierwsze posiedzenie francusko-brytyjskiej Najwyższej Rady Wojennej. Odbyło się 12 września 1939 w Abbeville, w północnej Francji. Udział w naradzie wzięli premierzy obu państw – Edouard Daladier i Neville Chamberlain, zwolennicy polityki appeasementu wobec Adolfa Hitlera.

Księstwo Burgundii, istniejące od 1032 do 1477, było następcą Królestwa Burgundii i zajmowało tereny w centralnej Francji. Było jednym z większych księstw europejskich istniejących od średniowiecza do ery nowożytnej. Granice księstwa prawie dokładnie pokrywały granice dzisiejszego regionu administracyjnego Francji – Burgundii. Dodatkowo książętom Burgundii przez blisko 100 lat podlegały odziedziczone przez nich kraje niderlandzkie oraz w latach 1384-1477 tereny Hrabstwa Burgundii (Franche-Comté).

Marchia Bretońska – marchia utworzona przez władców Franków na terenie pogranicza państwa zachodniofrankijskiego z terenami książąt Bretanii, istniejąca między 753 a 851 rokiem oraz ponownie od 861 do 863/6. Początkowo była częścią Marchii Neustryjskiej, w nieznanym kształcie istniała na przełomie VII i VIII wieku ze stolicą w Le Mans. Służyła obronie przed Bretończycykami, a potem także najeżdżającymi te obszary Normanami. Jej wschodnia granica przebiegała między Dol a Saint-Nazaire, południowa natomiast - dolnym biegiem Loary aż do ujścia. Obejmowała obecne gminy Nantes, Rennes, Vannes i Angers, o które toczyły się walki. W 799 roku Bretonia została podbita przez Karola Wielkiego, jednak wkrótce ponownie osadzono tam książąt, którzy wybili się na niezależność. Nabrała strategicznego znaczenia podczas wojen króla Karola II Łysego z hrabiami Bretanii Nominoe i jego synem Erispoe w latach 40. i 50. IX wieku. Wobec poprawy relacji z Erispoe i zawarcia traktatu pokojowego z Angers w jej tereny zostały rozdzielone między obydwa organizmy państwowe: hrabstwa Rennes i Nantes przeszły w ręce Bretończyków, a Erispoë koronowany został na króla, reszta ziem pozostała francuska. W 861 na podstawie traktatu z Entrammes została ponownie wydzielona dla Roberta Mocnego (obejmowała tereny Turenii, Andegawenii i Maine, jednak Bretończycy podbili ją wkrótce, a ostatecznym jej końcem była śmierć Roberta w 866. Tytuł po Robercie odziedziczył arcybiskup Kolonii Hugo, a po jego śmierci w 886 syn Roberta - Odon. Gdy ten ostatni wstąpił na tron, przekazał tytuł przyszłemu królowi Franków i swemu bratu, Robertowi. Sytuacja ustabilizowała się w 939 roku, kiedy Bretonię w dużo węższych granicach objął Alan II Krzywobrody.

Próby podboju Galii przez muzułmanów zaczęły się krótko po podbiciu wizygockiej Hiszpanii przez Tarika ibn Ziyada. Przez część VIII wieku muzułmańskie armie najeżdżały ziemie Galii, opanowując przejściowo Septymanię, ostatnie tereny pod rządami Wizygotów. Islamskie rajdy docierały nawet do Poitiers, Awinionu, Lyonu i Autun. Postępy Umajjadów zostały zatrzymane dzięki zwycięstwu chrześcijan w bitwie pod Tours w 732 roku. Po tym sukcesie Frankowie umocnili swoją pozycję i zaczęli stopniowo wypierać muzułmanów, odzyskując w 759 roku Septymanię.

Négritude – ruch literacki i polityczny, zapoczątkowany w 1930 roku w Paryżu w odpowiedzi na rozwój francuskiego kolonializmu i rasizmu. Jego twórcami byli Léopold Sédar Senghor, Aimé Césaire oraz Léon Damas z Gujany Francuskiej.

Odon z Bayeux inaczej Odon z Conteville, imię nadane na chrzcie Eudes – normandzki biskup i angielski earl, był przyrodnim bratem Wilhelma Zdobywcy, w pewnym okresie drugim najważniejszym dostojnikiem w Anglii.

Palais-Royal – pałac położony w centrum Paryża, 150 m na północ od Luwru, siedziba francuskiej Rady Stanu, Rady Konstytucyjnej i Ministerstwa Kultury, połączony z francuskim Teatrem Narodowym Comédie-Française.

Parlament Francji jest organem francuskiej władzy ustawodawczej.

Obrona Paryża – oblężenie, które miało miejsce w końcowym okresie wojen napoleońskich wiosną roku 1814. Francuska przegrana i w konsekwencji zajęcie stolicy Francji przez wojska VI koalicji, przyspieszyło abdykację cesarza Napoleona I.

Pole Złotogłowia – ogromny obóz reprezentacyjny zbudowany jako miejsce spotkania króla Francji Franciszka I i króla Anglii Henryka VIII w dniach 7–24 czerwca 1520 w Balinghem leżącym w dzisiejszej północnej Francji, wówczas na skraju angielskich posiadłości wokół Calais. Mimo że obóz miał służyć tylko na czas rokowań, władca Francji nie żałował na niego środków. Franciszek I wydał zawrotną jak na te czasy sumę 200 tys. liwrów.

Prytanée National Militaire – francuska szkoła średnia zarządzana przez siły zbrojne znajdująca się w mieście La Flèche i kontynuująca tradycje jezuickiego Collège Henri-IV.

Francuskie pułki piechoty - przez cały okres panowania Ludwika XIV (1643-1715) armia francuska była najpotężniejsza w Europie. W 1700 liczyła ona 200.000 żołnierzy piechoty liniowej, do której w razie potrzeby mogła dołączyć milicja licząca około 60.000 żołnierzy. Regent Filip II Burbon-Orleański zmniejszył liczbę żołnierzy o 26.000 żołnierzy w ramach oszczędności państwowych. Za Ludwika XV Francja miała do dyspozycji około 150.000 żołnierzy. Było to nadal bardzo dużo, jedynie Imperium Habsburgów w XVIII wieku dysponowało większą armią.

Spahis – francuskie oddziały wojskowe, które znacząco przyczyniły się do podboju Maghrebu przez Francję. Formalnie początek oddziałom dały: ustawa z 9 marca 1831 oraz rozporządzenia z 10 września 1834, 7 grudnia 1841 i 2 lipca 1845. Ostatnie z zarządzeń było podstawą utworzenia trzech regimentów spahisów stacjonujących w Algierze, Oranie i Bône. Współcześnie istnieje tylko jeden regiment spahisów stacjonujący w Valence.

Spotkanie na Łące Laffrey – kluczowy epizod w trakcie marszu Napoleona do Paryża podczas tzw. 100 dni Napoleona w 1815 roku.

Stan trzeci – nazwą tą określano w przedrewolucyjnej Francji ogół ludzi wolnych nie zaliczających się do szlachty i kleru. W chwili wybuchu rewolucji francuskiej zaliczano do niego ponad 25 milionów, a więc około 99% ludności Królestwa Francji.

Praktycznie przez niemal cały okres istnienia państwa francuskiego jego stolicą był Paryż i ten oficjalny status nigdy nie ulegał zmianie. Jednakże istniały okresy, kiedy władze zmuszone były rezydować w innych miastach, które nieoficjalnie przyjęło się w tym kraju nazywać „tymczasowymi stolicami”. Ponadto w okresie średniowiecza i wczesnej nowożytności istniał zwyczaj przenoszenia dworu królewskiego do innych miast i siedzib królewskich, niż Paryż, gdy trwało to dłużej, stawały się one de facto stolicami państwa.

Mandat Syrii i Libanu – terytorium mandatowe utworzone przez Ligę Narodów po I wojnie światowej, po podziale prowincji pokonanego Imperium Osmańskiego. W ciągu dwóch lat po zakończeniu działań wojennych, co miało miejsce w 1918, Francja i Wielka Brytania dokonały podziału dawnych prowincji osmańskich na Bliskim Wschodzie, na swoje strefy wpływów. Była to realizacja umowy Sykes- Picot zawartej jeszcze w trakcie wojny, 6 maja 1916. Wielkiej Brytanii przypadły Mezopotamia (Irak) i południowa część Wielkiej Syrii (Palestyna). Francja miała kontrolować część Wielkiej Syrii.

Taneczna mania, taneczna plaga, choreomania, taniec św. Jana, historycznie taniec św. Wita – społeczne zjawisko, które miało miejsce głównie w Europie pomiędzy XIV a XVII wiekiem. Polegało ono na gromadzeniu się grup niezrównoważonych tańczących ludzi, czasami liczących nawet setki osób równocześnie. Mania dotykała mężczyzn, kobiety i dzieci, którzy tańczyli aż do omdlenia ze zmęczenia. Jeden z pierwszych większych wybuchów tanecznej manii miał miejsce w Akwizgranie w 1347 w Świętym Cesarstwie Rzymskim i szybko rozprzestrzenił się po Europie. Jeden z bardziej znanych wybuchów plagi miał miejsce w Strasburgu w 1518 roku, również znajdującym się w Świętym Cesarstwie Rzymskim.

Taneczna plaga roku 1518 była jednym z przypadków choreomanii. Dotknęła pewną liczbę osób w Strasburgu w lipcu 1518 roku. Wiele osób tańczyło przez wiele dni bez odpoczynku, wskutek czego po około miesiącu trwania plagi odnotowano śmierć niektórych z nich z powodu ataku serca, udaru mózgu czy ogólnego wycieńczenia organizmu.

Tuilerie – dzielnica znajdująca się w sercu Paryża, między Luwrem, placem Zgody i Sekwaną. Do czasów Komuny Paryskiej stał tam zniszczony w maju 1871 ogromny pałac renesansowo-barokowy, paryska rezydencja walezyjskich i burbońskich królów i napoleońskich cesarzy Francji.

Wojna algierska – trwający w latach 1954–1962 konflikt zbrojny pomiędzy Francją a algierskim Frontem Wyzwolenia Narodowego.

Wojna Ligi z Cognac – nazwa konfliktu zbrojnego toczącego się od 1526 do 1530 roku, zaliczanego do tak zwanych Wojen włoskich. Walki toczyły się między wojskami Karola V, cesarza i władcy imperium habsburskiego a jego przeciwnikami – Francją, Państwem Kościelnym, Republiką Wenecką, Księstwem Mediolanu, Anglią i Republiką Florencką.

Wolna Francja, Komitet Wolnej Francji – francuski ruch polityczno-wojskowy istniejący podczas II wojny światowej, kontynuujący walkę z hitlerowskimi Niemcami po kapitulacji Francji; utworzony w 1940 roku w Londynie, skupiony wokół francuskiego polityka i generała Charles’a de Gaulle’a.

Współksiążę francuski, także współksiążę świecki – jeden z współksiążąt Andory.

Zgromadzenie Narodowe we Francji – stanowi obecnie izbę niższą Parlamentu Francji, i wybierane jest na 5 lat w dwóch turach wyborów powszechnych, bezpośrednich i większościowych. Drugą izbą jest Senat, wybierany przez kolegium elektorów.