52 Enklawy

Enklawa – terytorium otoczone ze wszystkich stron terytorium lądowym innego państwa. Jeżeli stanowi ono część jakiegoś państwa to jest ono jego eksklawą. Na przykład San Marino stanowi enklawę w terytorium Włoch, zaś gmina Campione stanowi enklawę w terytorium Szwajcarii i eksklawę Włoch. Terminów „enklawa/eksklawa” używa się także dla określenia tego typu terytoriów w skali subnarodowej. Terminu „enklawa” używa się także w przypadku, gdy teren jednego rodzaju jest otoczony terenem innego rodzaju, np. las liściasty na terenie porośniętym lasem iglastym.

Jurydyka – osada obok miasta królewskiego, rzadziej enklawa na gruntach miejskich, niepodlegająca władzom miejskim i miejskiemu sądownictwu.

Ada-Kaleh - nieistniejąca dziś mała wyspa rzeczna na Dunaju, w Żelaznej Bramie, 3 km na wschód od rumuńskiego miasta Orszowa.

Arcwaszen – miejscowość we wschodniej Armenii, należąca do prowincji Gegharkunik, będąca enklawą na terytorium Azerbejdżanu. Od 1992 roku, gdy podczas wojny o Górski Karabach miasto zostało zdobyte przez wojska azerbejdżańskie, Arcwaszen pozostaje pod okupacją tego kraju.

Baarle – potoczna, łączna nazwa stosowana dla dwóch gmin i wsi położonych na terytorium Holandii i Belgii przy granicy holendersko-belgijskiej: Baarle-Hertog w Belgii oraz Baarle-Nassau w Holandii. Część miejscowości jest belgijską eksklawą na terenie Holandii. Eksklawa nie stanowi jednej całości, a składa się z 30 części, które nieregularnie graniczą ze sobą na terytorium całego organizmu miejskiego. Z powodu swej sytuacji geograficzno-politycznej wieś jest atrakcją turystyczną.

Barxudarlı − miejscowość w Azerbejdżanie, eksklawa na terenie Armenii. De iure należy do rejonu Qazax. Jej powierzchnia wynosi 22 km². Od czasu konfliktu o Górski Karabach kontrolowana przez Armenię i administrowana jako część prowincji Tawusz. W wyniku konfliktu miejscowość opuściło ponad dwa tysiące mieszkańców narodowości azerskiej. Dziś miejscowość zamieszkiwana jest głównie przez Ormian. W pobliżu miejscowości rozmieszczone są stanowiska bojowe Armenii i Azerbejdżanu, od czasu do czasu notowane są zbrojne incydenty.

Berlin Zachodni – zachodnia część Berlina w latach 1949–1990, na którą składały się sektory okupowane przez aliantów zachodnich, od północy: francuski, brytyjski i amerykański – łącznie stanowiły one enklawę na terytorium NRD zarządzaną przez aliantów zachodnich.

Brema, Wolne Hanzeatyckie Miasto Brema – najmniejszy pod względem powierzchni i ludności kraj związkowy Niemiec. Stolicą kraju związkowego jest miasto Brema. Leży nad dolnym biegiem i ujściem Wezery i obejmuje oddalone od siebie o około 53 km miasta (Stadtgemeinde): Brema i Bremerhaven. Brema jako kraj związkowy podzielony jest na dwie enklawy na terytorium kraju związkowego Dolna Saksonia, które obejmują odpowiednio miasta Brema oraz Bremerhaven, natomiast Port Brema-Bremerhaven będący częścią miasta Brema stanowi eksklawę graniczącą z miastem Bremerhaven.

Büsingen am Hochrhein – eksklawa, gmina niemiecka otoczona terytorium Szwajcarii. Należy do kraju związkowego Badenia-Wirtembergia, do rejencji Fryburg, do regionu Hochrhein-Bodensee, do powiatu Konstancja, do wspólnoty administracyjnej Gottmadingen. Leży ok. 6 km od Szafuzy w Szwajcarii, nad Renem. Gmina jest otoczona na lądzie przez kanton Szafuza.

Campione d’Italia – włoska miejscowość i gmina w regionie Lombardia i prowincji Como, będąca eksklawą na terytorium szwajcarskiego kantonu Ticino. Według danych na rok 2004 gminę zamieszkuje 2279 osób, 1139,5 os./km².

Ceuta – hiszpańska jednostka administracyjna − miasto i twierdza położone na afrykańskim cyplu tworzącym Cieśninę Gibraltarską, niemal naprzeciw Gibraltaru. Jest eksklawą na terytorium Maroka. Powierzchnia około 19,7 km². Liczba mieszkańców: 84 959 (2017). Pod względem administracyjnym Ceuta jest miastem autonomicznym, poprzednio należała do hiszpańskiej prowincji Kadyks. W Ceucie znajduje się najbliższy Europie port afrykański i baza marynarki wojennej. Podobnie jak Melilla, tworzy jednomandatowy okręg wyborczy do hiszpańskiego Kongresu Deputowanych, jednej z dwóch izb parlamentu.

Chandernagore – miasto w północno-wschodnich Indiach, w stanie Bengal Zachodni, nad rzeką Hugli. W 2001 r. miasto to na powierzchni 20 km² zamieszkiwało 150 000 osób.

City of Broken Hill - obszar samorządu terytorialnego w zachodniej części australijskiego stanu Nowa Południowa Walia. Obejmuje wyłącznie górnicze miasto Broken Hill. Na mapie administracyjnej stanu jest enklawą wewnątrz Unincorporated Far West Region - bardzo słabo zaludnionego regionu w ogóle nieposiadającego samorządu terytorialnego.

Eeyou Istchee – terytorium równoważne z regionalną gminą hrabstwa w regionie administracyjnym Nord-du-Québec prowincji Quebec, w Kanadzie.

Lista enklaw i eksklaw Włoch o charakterze międzynarodowym i administracyjnym.

Fabianki – gmina wiejska w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie włocławskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie włocławskim. Siedziba gminy to Fabianki.

Frederiksberg – dzielnica Kopenhagi, stolicy Danii.

Góra Skopus – wzniesienie położone w północno-wschodniej Jerozolimie w Izraelu. Jego szczyt wznosi się na wysokość 826 m n.p.m. Znajdują się tu Uniwersytet Hebrajski oraz szpital Hadassa.

Górski Karabach, oficjalnie: Republika Górskiego Karabachu, także: Arcach, Republika Arcach – terytorium, formalnie należące do Azerbejdżanu, w rzeczywistości funkcjonujące jako niepodległe państwo, które jednak nie jest uznawane przez żaden kraj na świecie. Jego powstanie, które proklamowano 6 stycznia 1992 roku wiąże się z konfliktem o Górski Karabach, toczonym od początku XX wieku przez Armenię i Azerbejdżan, którego kulminacyjnym momentem była wojna z lat 1988–1994.

Hamtramck – miasto w stanie Michigan, enklawa otoczona całkowicie miastem Detroit. Liczba mieszkańców: ok. 23 tys. (2000)

Hrabstwo Venaissin – francuska kraina historyczna w Prowansji, obecnie znajduje się w departamencie Vaucluse. Główne miasta to: Awinion, Cavaillon, Carpentras i Vaison-la-Romaine. W latach 1274-1791 hrabstwo było eksklawą Państwa Kościelnego we Francji, a w latach 1317-1377 na jego terenie rezydowali papieże.

Ifni – terytorium w Maroku, dawna enklawa hiszpańska na południe od Agadiru i naprzeciw Wysp Kanaryjskich.

Janam – miasto we wschodnich Indiach, w terytorium związkowym Puducherry, położone nad rzeką Godawari, w pobliżu jej ujścia do Zatoki Bengalskiej. Stanowi enklawę w stanie Andhra Pradesh. W 2001 roku liczba mieszkańców miasta wynosiła 31 394. W przeszłości miasto było francuską posiadłością kolonialną, wchodzącą w skład Indii Francuskich.

Kabinda – stanowiąca eksklawę prowincja Angoli. Jest oddzielona od głównej części państwa przez terytorium Demokratycznej Republiki Konga.

Kərki – enklawa Azerbejdżanu w terytorium Armenii, w prowincji Ararat, administracyjnie przynależąca do rejonu Sədərək, okupowana przez Armenię od czasu konfliktu o Górski Karabach. Miejscowość została zaatakowana i przejęta przez Armenię w nocy z 19 na 20 stycznia 1990. Przez Kərki przebiega główna droga, łącząca północną i południową część Armenii. Wieś jest w większości zamieszkana przez lokalnych Ormian i uchodźców z Azerbejdżanu. Jej nazwa została zmieniona przez armeński rząd na Tigranaszen.

Lesotho – państwo w południowej Afryce, będące enklawą w Republice Południowej Afryki.

Liberty Island – nowojorska wyspa położona u ujścia rzeki Hudson.

Lisek – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie włocławskim, w gminie Fabianki.

Małe Włochy w dzielnicy kanadyjskiego miasta Toronto, zamieszkana głównie przez włoską mniejszość narodową. Mianem tym określa się okolice College Street sąsiadujące z dzielnicą portugalską, oraz nieraz także okolice zwane Corso Italia, znajdujące się na St. Clair West, pomiędzy Bathurst St. i Old Weston Rd.

Llívia – gmina, eksklawa hiszpańska wewnątrz terytorium Francji, należąca administracyjnie do comarki Cerdanya w prowincji Girona we wspólnocie autonomicznej Katalonii; również miasto – siedziba gminy.

Mahé – miasto w południowych Indiach, położone nad Morzem Arabskim. Zajmuje powierzchnię 9 km², liczy 36,823 mieszkańców (2001). Mahé do 1954 pozostawało kolonią francuską. Administracyjnie należy do terytorium związkowego Puducherry. Dystrykt Mahé składa się z trzech enklaw w stanie Kerala.

Melilla – miasto, jednostka administracyjna Hiszpanii, w północnej Afryce, na wschodnim wybrzeżu Maroka. Stanowi eksklawę Hiszpanii. Wolny port, ważny ośrodek rybołówstwa i przetwórstwa rybnego. Ma powierzchnię 12,3 km². Liczba mieszkańców w roku 2017 wyniosła 86 120 osób.

Miedwieżje-Sańkowo – rosyjska eksklawa na Białorusi. Należy do rejonu złynkowskiego w obwodzie briańskim i od właściwej granicy białorusko-rosyjskiej dzieli ją około 800 metrów. Enklawa otoczona jest ze wszystkich stron terytorium rejonu dobruskiego w białoruskim obwodzie homelskim.

Morawskie enklawy na Śląsku – określenie eksklaw Margrabstwa Morawskiego, które od 1783 do 1928 roku zarządzane były przez urzędy śląskie, lecz według morawskiego prawodawstwa. Obecnie znajdują się one w granicach kraju morawsko-śląskiego w Czechach oraz województwa opolskiego w Polsce.

Nachiczewańska Republika Autonomiczna – autonomiczna jednostka administracyjna Azerbejdżanu, stanowiąca eksklawę tego państwa oddzieloną przez terytorium Armenii.

Nahwa – niewielka eksklawa Zjednoczonych Emiratów Arabskich wewnątrz eksklawy Omanu w ZEA o nazwie Wadi Madha. Należy ona do emiratu Szardża.

Peñón de Vélez de la Gomera jest jednym z terytoriów Hiszpanii znajdujących się w Afryce Północnej. Stanowi integralną część Hiszpanii, choć nie wchodzi w skład żadnej z jej jednostek administracyjnych – podlega bezpośrednio ministerstwu obrony. Do Hiszpanii należy formalnie od 1564 roku.

San Marino, Republika San Marino – państwo śródlądowe w Europie Południowej stanowiące enklawę na obszarze Włoch. Stolica kraju to San Marino.

Sastavci jest eksklawą Bośni i Hercegowiny położoną na terenie Serbii, położoną nieopodal miasta Priboj. Administracyjnie należy do bośniackiej gminy Rudo. Jej powierzchnia wynosi 395,84 ha.

Shohimardon – eksklawa Uzbekistanu na terenie kirgiskiego obwodu batkeńskiego. Administracyjnie podlega tumanowi Fargʻona w wilajecie fergańskim. W jej skład wchodzą dwie miejscowości – Shohimardon i Yordon. Zamieszkiwana jest przez ok. 5,4 tys. osób.

Sławków – miasto w województwie śląskim, w powiecie będzińskim. Sławków położony jest w historycznej Małopolsce, w dawnej ziemi krakowskiej oraz Zagłębiu Dąbrowskim, na wschodzie dawnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, a dziś Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Steinstücken – eksklawa Berlina Zachodniego na terenie gminy Steglitz-Zehlendorf w dzielnicy Wannsee, o powierzchni ok. 12 hektarów, zamieszkana przez ok. 200 mieszkańców. W latach 1945–1971 była jedyną zamieszkałą eksklawą w radzieckiej strefie okupacyjnej i później NRD. Eksklawa była oddalona od granicy Berlina Zachodniego o 1200 metrów.

Wadi Madha lub Madha – eksklawa Omanu wewnątrz Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Ma powierzchnię 75 km²; wewnątrz niej znajduje się enklawa ZEA o nazwie Nahwa. Administracyjnie stanowi wilajet Madha należący do Muhafazy Musandam. W 2010 roku zamieszkiwało ją 3258 osób.

Walvis Bay – miasto w zachodniej Namibii nad Zatoką Wielorybią, główny port morski kraju. Ludność: 42 tys. (2001) Trzecie co do wielkości miasto kraju.

Watykan, Państwo Watykańskie – miasto-państwo w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, enklawa na terytorium Włoch, w Rzymie. Najmniejsze państwo świata pod względem powierzchni i najmniejsze niepodległe państwo pod względem liczby ludności.

Westerplatte – uformowany w latach 1845–47 półwysep w Gdańsku, przy ujściu Martwej Wisły do Zatoki Gdańskiej.

Wnukowo lub okręg miejski Wnukowo – dzielnica Moskwy wchodząca w skład Zachodniego Okręgu Administracyjnego. Dawna podmoskiewska osada leżąca na południowy zachód od centrum, włączona w skład Moskwy w 1950 roku. Powodem formalnego przyłączenia do Moskwy była lokalizacja w tym rejonie portu lotniczego Wnukowo. Od rozszerzenia miasta w 2012 nie jest już eksklawą Moskwy, pozostaje jednak eksklawą okręgu.

Wolne Miasto Gdańsk – autonomiczne terytorium, obejmujące miasto Gdańsk i okolice, istniejące w latach 1807–1814. Wolne Miasto Gdańsk znajdowało się pod protektoratem Prus i Saksonii, choć faktyczny protektorat sprawowała nad nim Francja. O jego utworzeniu zdecydował podpisany 9 lipca 1807 r. pokój w Tylży. Powstanie Wolnego Miasta poprzedziło długotrwałe oblężenie Gdańska przez wojska napoleońskie. W 1813 miasto zostało ponownie oblężone, tym razem przez wojska pruskie i rosyjskie. Niemal roczne oblężenie miasta doprowadziło do ogromnych strat. 2 stycznia 1814 Francuzi poddali miasto, co de facto oznaczało koniec istnienia wolnego miasta. Na kongresie wiedeńskim w 1815 zdecydowano o likwidacji Wolnego Miasta Gdańska.

Woruch – dżamoat w Tadżykistanie, eksklawa tego kraju na terenie Kirgistanu. Zamieszkiwany przez 23 tys. osób. 95% mieszkańców to Tadżycy, a 5% – Kirgizi. Woruch jest zlokalizowane na południe od góry Ak-Tasz. Stało się enklawą po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991. Zajmuje powierzchnię 130 km2. Woruch jest terytorium spornym.

Yuxarı Əskipara lub Werin Woskepar – zniszczona wieś, de iure przynależąca do Azerbejdżanu (Qazax) i będąca eksklawą na terenie Armenii, de facto od czasu konfliktu o Górski Karabach kontrolowana przez Armenię jako część prowincji Tawusz. Powierzchnia azerskiej eksklawy obejmującej tę wieś przed wojną wynosiła 37 km². Podczas walk azersko-ormiańskich wieś została zniszczona, do dziś przetrwały fundamenty domów, cmentarz i plac zabaw, z którego korzystają mieszkańcy armeńskiego Woskepar.

Zabieżki – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie otwockim, w gminie Celestynów. Leży na granicy gmin Kołbiel i Osieck.

Zielenograd, Zielenogradzki okręg administracyjny Moskwy – miasto w Rosji, znajdujące się 37 km na północny zachód od Moskwy. Ludność liczy 218 839 mieszkańców. Od 1963 roku Zielenograd administracyjnie wchodzi w skład Moskwy. Po reformie administracyjnej w 1991 roku oficjalnie nazwany jako Zielenogradzki okręg administracyjny Moskwy.