57 Państwa historyczne w Afryce

Aksum – starożytne królestwo, które istniało w latach 80 p.n.e do 825 r., położone w północnej części dzisiejszej Etiopii i Erytrei. Jego stolicą było Aksum.

Alodia, zwana także Alwą – najbardziej wysunięte na południe królestwo chrześcijańskiej Nubii, na które składały się także królestwa Makuria i Nobatia. Jako ostatnia uległa islamskiemu podbojowi, co miało miejsce w 1504 roku. Większość dziejów tego państwa jest wciąż nieznana, mimo iż istniało ono setki lat. Dokładny przedział czasowy jest jak na razie nieokreślony z powodu niemożności ustalenia początków państwa. Podobny problem istnieje w kwestii terytoriów, które obejmowało. Wiadomo, że Alodia rozciągała się od VI katarakty do Błękitnego Nilu. Jednakże dokładny przebieg i zmiany granic w toku wydarzeń są kwestią dyskusyjną, przypuszcza się jednak, że w pewnych okresach królestwo to mogło kontrolować znaczne tereny i przez to być liczącym się graczem politycznym tego rejonu. Wydaje się, że władcy rezydowali w mieście Soba, położonym w pobliżu dzisiejszego Chartumu.

Aszanti również Asante, Aszantowie – dominująca grupa etniczna we współczesnej Ghanie. W średniowieczu tworzyli potężne imperium w Afryce Zachodniej.

Republika Beninu - krótko istniejące państwo afrykańskie na obszarze obecnej Nigerii.

Cesarstwo wschodniorzymskie, później Cesarstwo Bizantyńskie – termin historiograficzny, używany od XIX wieku na określenie greckojęzycznego, średniowiecznego cesarstwa rzymskiego ze stolicą w Konstantynopolu. Używane zamiennie określenie cesarstwo wschodniorzymskie jest bardziej popularne w odniesieniu do okresu poprzedzającego upadek cesarstwa zachodniorzymskiego. Ze względu na dominację greckiej kultury, języka oraz ludności, Bizancjum było w wielu ówczesnych krajach Europy Zachodniej nazywane „Cesarstwem Greków”, podczas gdy formalnie, było to nadal Cesarstwo Rzymskie, a jego cesarze kontynuowali nieprzerwaną sukcesję cesarzy rzymskich. Świat islamu znał Bizancjum pod nazwą Rûm. Greckie słowo ρωμιοσύνη – rzymskość, dla Greków do dziś oznacza greckość. Dlatego nazywanie mieszkańców Cesarstwa przez krzyżowców „Grekami” mogło być dla nich obraźliwe. Zaś pod koniec istnienia Bizancjum określenie „Hellen” przestało oznaczać poganina, a Bizantyńczycy używali go podkreślając dumę ze swej starożytnej greckiej przeszłości. Historycy nie są zgodni co do dokładnej daty rozpoczęcia bizantyńskiego okresu historii Rzymu. Wielu uważa za pierwszego „cesarza bizantyńskiego” Konstantyna I, który w 330 przeniósł stolicę cesarstwa z Nikomedii do Konstantynopola. Miasto Rzym przestało być stolicą już za rządów Dioklecjana (284-305).

Republika Bu Rakrak – historyczne państwo na terenie obecnego Maroka, obejmowało tereny miast Salé i Rabat. Powstało z połączenia Rabatu z Republiką Salè w 1627 roku. Jej istnienie zakończyło się w 1666 roku, gdy do władzy w Maroku doszli Alawici, którzy rozpoczęli odbudowę silnego ośrodka władzy centralnej.

Cesarstwo Etiopii – historyczne państwo we wschodniej Afryce, na terenie obecnej Etiopii i Erytrei, a dawniej także Somalii, istniejące w latach 1137–1975.

Cesarstwo Środkowoafrykańskie – oficjalna nazwa, pod jaką w okresie istnienia monarchii funkcjonowała Republika Środkowoafrykańska.

Darfur – region leżący w zachodniej części Sudanu, mający około 6 milionów mieszkańców.

Federacja Mali – krótkotrwała federacja początkowo czterech, a później tylko dwóch republik autonomicznych Wspólnoty Francuskiej w Afryce Zachodniej.

Federacja Republik Arabskich – federacja Egiptu, Libii i Syrii, formalnie istniejąca w latach 1972-1977.

Imperium Ghany – średniowieczne państwo w zachodniej Afryce, które istniało w latach 750-1036 i było zlokalizowane w rejonie dzisiejszej południowo-wschodniej Mauretanii i części Mali.

Imperium kartagińskie, zwane potocznie jako Kartagina – starożytne państwo. Zostało założone w IX w. p.n.e. przez Fenicjan z Tyru jako miasto w pobliżu dzisiejszego Tunisu, w późniejszym okresie obejmowała duży pas afrykańskiego wybrzeża i część Europy Południowej.

Kajor – dawne królestwo ludu Wolof istniejące w latach 1549-1886 na terenie północnego Senegalu. Państwo położone było nad Oceanem Atlantyckim i rozciągało się pomiędzy rzeką Senegal na północy a Przylądkiem Zielonym na południu.

Kalifat Sokoto – dawniej jedno z najsilniejszych państw w Afryce, obecnie tytularny kalifat w Nigerii.

Kanem-Bornu – państwo afrykańskie, istniejące od VIII do XIX w. w okolicach jeziora Czad. Jego nazwa jest połączeniem nazw dwóch państw: Kanem i Bornu, które następowały po sobie. Bornu uważane jest za kontynuację Kanem, ze względu na ciągłość władzy sułtańskiej w obu tych państwach. Sułtani z założonej w 800 roku dynastii Saif rządzili ponad 1000 lat.

Kasai Południowe – dawne państwo w Afryce. 14 czerwca 1960, kilka dni zanim Kongo Belgijskie uzyskało niepodległość, ogłoszono powstanie niepodległego Federalnego Kraju Południowego Kasai. 8 sierpnia 1960 oficjalnie ogłoszono, że południowa część prowincji Kasai nie jest częścią nowo powstałej Demokratycznej Republiki Konga; stolicą kraju ogłoszono miasto Bakwanga. Prezydentem został Albert Kalonji, zaś głową rządu Joseph Ngalula.

Katanga – historyczne państwo w Afryce, istniejące w latach 1960–1963.

Kolonia Natal – brytyjska kolonia w południowo-wschodniej Afryce, na terenie obecnej Republiki Południowej Afryki.

Kolonia Transwalu – brytyjska kolonia w południowo-wschodniej Afryce, na terenie obecnej Republiki Południowej Afryki.

Kongo Belgijskie – belgijska kolonia w centralnej Afryce, w dorzeczu rzeki Kongo, która istniała do roku 1960. Ten teren był rejonem belgijskiej ekspansji już od 1877. Jednak formalnie nie należał on do Belgii, lecz do jej króla Leopolda II. Jego własne państwo Wolne Państwo Kongo było ośrodkiem wydobycia kauczuku. Monarcha stosował tam makabryczne środki aby przyśpieszyć wydobycie kauczuku. Dopiero w 1908, po serii kampanii przeciwko zbrodniom popełnianym w Kongu władca zdecydował się na sprzedanie tego rejonu Belgii. Kolonia uzyskała niepodległość w 1960, a jej obecna nazwa to Demokratyczna Republika Konga. Belgów do ekspansji w Kongu nakłoniły jego bogactwa: kauczuk i kość słoniowa. Tubylcy otrzymali nakaz corocznego ich dostarczania w odpowiedniej ilości. Jeśli ktoś nie zdążył na czas, władze wysyłały do akcji oddziały askarysów, którzy nierzadko jako dowód swojej interwencji przynosili ucięte ręce opornych. Wiadomości o okrucieństwie Belgów dotarły jednak do Europy i Leopold II był zmuszony do powołania w 1904 specjalnej komisji do spraw Konga. Raport przedstawiony rok później wykazał wprawdzie, że największe nadużycia zostały usunięte, jednak nie było to prawdą. Belgowie wykorzystywali rdzennych mieszkańców do ciężkiej pracy na plantacjach kawy, kakao, trzciny cukrowej oraz w kopalniach złota i diamentów. Kolonializm belgijski w Kongu charakteryzował się wykorzystywaniem miejscowej ludności na olbrzymią skalę i okrucieństwem. W okresie kolonizacji obowiązywał całkowity zakaz edukacji tubylców, traktowanie ludności czarnej jak własności, pełne niewolnictwo, egzekucje, krwawe tłumienie buntów. Różnymi metodami koloniści „rozdrapywali” dawne konflikty międzyplemienne, aby nie dopuścić do porozumienia pomiędzy plemionami. Przez niemal cały okres istnienia kolonii Kongo było zamknięte dla cudzoziemców, nawet przyjazdy Belgów były całkowicie kontrolowane.

Królestwo Egiptu – historyczne państwo arabskie powstałe po uzyskaniu (oficjalnej) niepodległości od Brytyjczyków. Położone częściowo w północno-wschodniej Afryce i częściowo w Azji, nad Morzem Śródziemnym i nad Morzem Czerwonym.

Królestwo Fezu – państwo muzułmańskie w północno-zachodniej Afryce, w Maghrebie, istniejące i rządzone przez dynastię Wattasydów w latach 1472–1549.

Królestwo Kongo – państwo historyczne w środkowo-zachodniej Afryce ze stolicą w Mbanza Kongo. Powstało w XIV wieku w dolnym biegu rzeki Kongo. Szczyt rozwoju osiągnęło w XV–XVI wieku.

Królestwo Libii − państwo w Afryce, istniejące w latach 1951-1969 na terenie obecnego Państwa Libia.

Królestwo Luba (1585-1889) – pre-kolonialne państwo kwitnące między XV i XIX wiekiem w Afryce Środkowej. Umiejętności obróbki żelaza i handel wzdłuż rzeki Lualaba takimi metalami, jak miedź, pozwoliły władcom Luby na utworzenie królestwa, które rozprzestrzeniało się na południowym obszarze dzisiejszej Demokratycznej Republiki Konga. Królestwo Luby prosperowało, dopóki nie wpadło w ręce belgijskich kolonistów pod koniec XIX wieku n.e.

Królestwo Merina – historyczne królestwo na terenie Madagaskaru istniejące między XVI a XIX wiekiem, będące państwem ludu Merina. Założyli je po 1540 spadkobiercy Andriamanelo, wodza miasta Alasora na wyżynie Imerina położonej w centrum wyspy.

Królestwo Yeke – krótkotrwałe państwo istniejące od około 1856 do 1891 roku, pod jednym władcą – Msiri. Znajdowało się w Katandze. W kraju posługiwano się językiem kiyeke.

Loango – dawne królestwo ludu Bantu istniejące w przedkolonialnej Afryce założone w XVI w. w Afryce Środkowej, na terenach obecnego Kongo. W XVII i XVIII w. prosperowało dzięki handlowi niewolnikami i kością słoniową, po zniesieniu handlu niewolnikami królestwo upadło.

Ludowa Republika Beninu, fr. République populaire du Bénin - historyczne państwo socjalistyczne w Afryce, położone nad Zatoką Gwinejską na terenie dzisiejszego Beninu. Ludowa Republika została ustanowiona 30 listopada 1975 i istniała do 1 marca 1990. System jednopartyjny zniesiono w 1989.

Ludowa Republika Konga – marksistowsko-leninowskie państwo socjalistyczne, które zostało założone w 1969 w Republice Konga. Kierowane było przez Kongijską Partię Pracy, istniało do 1991, kiedy to, po rozwiązaniu Związku Radzieckiego, przywrócono wcześniejszą nazwę kraju.

Ludowo-Demokratyczna Republika Etiopii – historyczne państwo we wschodniej Afryce, na terenie obecnej Etiopii i Erytrei, istniejące w latach 1987-1991.

Makuria – królestwo położone na terenach dzisiejszego północnego Sudanu i południowego Egiptu, początkowo ograniczone do terenów leżących wzdłuż Nilu od trzeciej katarakty do obszaru pomiędzy piątą a szóstą kataraktą, czyli na terenie Górnej Nubii. Makuria kontrolowała również szlaki handlowe, kopalnie oraz oazy na wschód i zachód od rzeki. Jej stolicą była Dongola, której nazwę czasami stosowano na określenie całego królestwa.

Matabele – płaskowyż w Zimbabwe, znajdujący się między rzeką Zambezi i Limpopo. Historyczne państwo, utworzone około 1840 roku przez lud Matabele, opanowane przez Brytyjczyków w II połowie XIX wieku i po dwóch wojnach ostatecznie podbite.

Mauretania – starożytne królestwo w północno-zachodniej Afryce, o zmiennych granicach – obejmowało współczesne północne Maroko i północno-zachodnią Algierię.

Monomotapa – przedkolonialne państwo w Afryce Płd.-Wsch.

Nobatia albo Nobadia była najbardziej wysuniętym na północ królestwem chrześcijańskiej Nubii, a następnie częścią większego, nubijskiego Królestwa Makurii. W arabskich źródłach jest często określana jako al-Maris.

Numidia – historyczne państwo Berberów w północnej Afryce. Obejmowało terytoria na zachód od Kartaginy i na wschód od Oranu. Później prowincja rzymska oraz prowincja kościelna ze stolicą w Milewe.

Oyo, znane także jako Ojo – nieistniejące obecnie państwo w Afryce. Powstało około XIV w. na terenie dzisiejszej Nigerii.

Państwo Alawitów - państwo muzułmańskie w północno-zachodniej Afryce, w Maghrebie, istniejące i rządzone przez dynastię Alawitów w latach 1659–1912, następnie przekształcone we francuski protektorat, Maroko Francuskie.

Państwo Derwiszów było dwudziestowiecznym, islamskim państem na terenie Khaatumo, założonym przez Muhammada Abdullaha Hassana, przywódcy religijnego, który zjednoczył Dhulbahante bojowników i utworzył armię zwaną Derwiszami. Siły te, pozwoliły Hassanowi zająć dużą część terytoriów somalijskich sułtanatów, Cesarstwa Etiopii i europejskich imperiów kolonialnych oraz odeprzeć 4 brytyjskie wyprawy wojskowe. Podczas I wojny światowej, Państwo Derwiszów zostało uznane za sojuszników przez Imperium Osmańskie oraz Cesarstwo Niemieckie. Zbombardowanie, a następnie zajęcie stolicy islamskich separatystów – Taleex przez wojska brytyjskie 9 lutego 1920 położyło kres istnieniu tego kraju.

Państwo Sadytów – państwo muzułmańskie w północno-zachodniej Afryce, w Maghrebie, istniejące i rządzone przez dynastię Sadytów w latach 1509–1659, a od 1549 obejmujące całe Maroko.

Republika Rifu – państwo powstałe 18 sierpnia 1921 po rewolcie berberyjskiej ludności zamieszkującej Rif (Rifenów) w Maroku Hiszpańskim.

Republika Salè – niezależne pirackie wolne miasto na północno-zachodnim wybrzeżu Maroka, istniejące krótko w XVII wieku.

Sao albo So – cywilizacja afrykańska rozwijająca się między V a XV wiekiem na terenach dzisiejszego południowo-zachodniego Czadu, północnego Kamerunu i północno-wschodniej Nigerii, w rejonie jeziora Czad i rzeki Szari, na południowym skraju Sahary.

Songhaj – średniowieczne państwo istniejące w VII-XVI w. na terenie zachodniej Afryki. Od XII w. wpływy islamskie, następnie przejściowo uzależnione od Mali. Rozkwit i szczyt potęgi w drugiej połowie wieku XV oraz pierwszym ćwierćwieczu XVI, gdy Songhaj opanował ośrodki handlowe – Timbuktu i Dżenne, przejmując kontrolę nad szlakami handlowymi. W okresie tym państwem rządził Muhammad Ture. Po jego detronizacji kraj znalazł się w stanie kryzysu politycznego. Porządek w kraju przywrócił dopiero Daud (1549-1582), za którego rządów nastąpiło odrodzenie gospodarcze kraju. W roku 1590 sułtan Maroka Ahmad I al-Mansur rozpoczął wojnę z państwem Songhaj. Pretekstem stało się niedotrzymanie postanowień układów handlowych. Na czele armii sułtańskiej stanął Hiszpan Dżaudar. 4-tysięczna armia uzbrojona w broń palną i artylerię, rozbiła doszczętnie Songhajczyków w bitwie pod Tondibi.

Sułtanat Egiptu – okres w dziejach Egiptu zapoczątkowany przez narzucenie Wicekrólestwu Egiptu protektoratu brytyjskiego w 1914 roku, po wybuchu I wojny światowej, a zakończony proklamowaniem niepodległego Królestwa Egiptu 28 lutego 1922 roku, w następstwie wygrania wojny światowej przez państwa Ententy, oraz w trakcie przekształceń ustrojowych w Turcji, której zwierzchność władcy Egiptu uznawali aż do tej chwili.

Sułtanat Kilwa – średniowieczne państwo położone w Kilwa, które zajmowało terytorium wybrzeża Suahili. Zostało założone w X wieku przez perskiego księcia Sziraz Ali ibn al-Hassan Shirazi, którego następcy sprawowali władzę do 1277 roku. Następnie władzę przejęła rodzina Mahdali aż do czasu portugalskiej inwazji w 1505 roku. W 1513 roku państwo to zostało podzielone na wiele mniejszych, z których wiele znalazło się w strefie wpływów Sułtanatu Omanu.

Sułtanat mameluków – państwo istniejące w Egipcie i Lewancie w latach 1250–1517, ze stolicą w Kairze, rządzone przez sułtanów wywodzących się z korpusu mameluków.

Sułtanat Zanzibaru – historyczne państwo w Afryce Wschodniej ze stolicą w mieście Zanzibar.

Szeua lub Szewa – historyczny region w środkowej Etiopii. Na jego obszarze znajduje się nowoczesna stolica Etiopii – Addis Abeba.

Tanganika – nazwa kontynentalnej części Tanzanii, która do I wojny światowej była kolonią Cesarstwa Niemieckiego i znana była pod nazwą Niemiecka Afryka Wschodnia. Po I wojnie światowej terytorium mandatowe Wielkiej Brytanii do 1946 roku. Prezentowało znaczną jednolitość kulturową, a przez to dojrzałość do osiągnięcia niepodległości. Znany działacz niepodległościowy Julius Nyerere utworzył w 1954 roku Narodowy Związek Afrykański Tanganiki (TANU), który wkrótce uzyskał powszechne poparcie. Po wyborach 1958-1960 niemal wszystkie miejsca w Radzie Ustawodawczej obsadzone były przez TANU, co doprowadziło ostatecznie do przyznania przez Wielką Brytanię niepodległości Tanganice w grudniu 1961 roku, z królową brytyjską jako głową państwa. W 1964 roku doszło do połączenia dość blisko powiązanych kulturowo, gospodarczo i politycznie Tanganiki i Zanzibaru. Powstała Zjednoczona Republika Tanzanii.

Taqali lub Tegali – nieistniejące państwo w Górach Nubijskich, na zachód od Białego Nilu. Współcześnie jest to terytorium w prowincji Kordofan Południowy w Sudanie.

Wolne Państwo Kongo – królestwo w środkowej Afryce, istniejące w latach 1885–1908 i będące prywatną własnością Leopolda II – króla Belgów, leżące na terenie dzisiejszej Demokratycznej Republiki Konga.

Zair, Republika Zairu – nazwa Demokratycznej Republiki Konga pod rządami prezydenta Mobutu Sese Seko, obowiązująca od 27 października 1971 do 17 maja 1997, używana także w odniesieniu do całego okresu jego rządów w państwie, od 24 listopada 1965.

Zjednoczona Republika Arabska (ZRA) – państwo powstałe 1 lutego 1958 roku z połączenia Egiptu i Syrii. Istniało do 29 września 1961, gdy w Syrii doszło do przewrotu wojskowego, a proklamowany po nim rząd tymczasowy ogłosił zerwanie unii.

Zwierzchnictwo Rzeki Oranje – istniejące w latach 1848–1854 terytorium, położone pomiędzy rzekami Oranje i Vaal, które znajdowało się pod kontrolą Wielkiej Brytanii, a następnie przekształcone zostało w Wolne Państwo Oranii.