58 Gospodarka Królestwa Kongresowego

ArcelorMittal Poland S.A. Oddział w Sosnowcu, dawniej Walcownia Rur i Żelaza Hrabia Renard, Huta Cedler.

Bank Handlowy w Warszawie SA (BHW) – bank komercyjny z siedzibą w Warszawie, działający aktualnie pod marką Citi Handlowy. Jest 10. największym bankiem w Polsce pod względem wartości aktywów, a 18. pod względem liczby placówek.

Biała Fabryka – budynek fabryki Ludwika Geyera znajdujący się przy ulicy Piotrkowskiej 282 w Łodzi, obecnie siedziba Centralnego Muzeum Włókiennictwa. Od 2015 roku pomnik historii. Kompleks klasycystycznych budynków, jeden z najstarszych w Polsce zabytków przemysłowej architektury.

Browar Gambrinus – browar założony w Będzinie, w 1879 r. przez rodzinę Sercarzy.

Browar Grodziec – browar parowy założony w Grodźcu w 1800 r. przez hrabiego Bonatiego, ówczesnego dziedzica miejscowości. W latach 40. XIX wieku należał do nowego dziedzica, Stanisława Ciechanowskiego. W latach 1863-1933 właścicielem była A. Troppauer Spółka Akcyjna, którą tworzyli: Abraham Troppauer, Izaak Szpiegelman i Kalman Troppauer.Kapitał 1 300 000 zł został podzielony na 1 300 akcji na okaziciela po 1000 zł nominalnej wartości. Browar i słodownia wyposażona była w silnik parowy o mocy 12 koni mechanicznych. Zatrudniał około 30 robotników. Produkcja w 1934 r. wyniosła około 854 954 hektolitrów piwa. Browar zamknięto w roku 1948. Nieczynne zabytkowe obiekty po browarze wykorzystywane były m.in. na magazyny zbożowe, magazyny mebli, hurtowni win i napojów oraz mleka i wyrobów mlecznych.

Browar Nr 1 w Łodzi – browar przemysłowy w Łodzi założony w 1867 roku przez Karola Gottloba Anstadta. Zakład należy do przedsiębiorstwa Browary Łódzkie S.A.

Browar Sielecki – pierwszy browar na terenie dzisiejszego Sosnowca, założony w 1825 roku.

Browar Staropolski – browar i rozlewnia piwa w Zduńskiej Woli.

Częstochowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Ceba” w Częstochowie – byłe przedsiębiorstwo przemysłowe w Częstochowie. Produkowało przędzę i tkaniny z bawełny. Przed I wojną światową największa fabryka w mieście i jedna z największych w Królestwie Kongresowym. Obecnie w zakładach „Ceby” działa firma „Polontex”. Fabryka znajduje się w dzielnicy Ostatni Grosz.

Cementownia Grodziec – cementownia mieszcząca się w Grodźcu. Została uruchomiona w 1857 roku.

CMC Poland Sp. z o.o. – huta żelaza w Zawierciu, producent wyrobów stalowych gorąco walcowanych, takich jak walcówka, pręty, płaskowniki i siatki zbrojeniowe.

Cukrownia „Częstocice” – pierwsza cukrownia w Królestwie Polskim, zbudowana w 1839 roku przez Henryka Łubieńskiego w Częstocicach k. Ostrowca Świętokrzyskiego.

Cukrownia „Ostrowy” – cukrownia położona w Ostrowach-Cukrowni k. Kutna.

Fabryka braci Briggs to fabryka – przędzalnia wełny założona w miejscowości Marki pod Warszawą w końcu XIX wieku przez pochodzących z Anglii przedsiębiorców – braci Briggs.

Fabryka Fortepianów i Pianin „Calisia” – fabryka fortepianów i pianin w Kaliszu, działająca w latach 1878–2007, upaństwowiona w 1947.

Fabryka Garbarska Temler i Szwede w Warszawie – dawna fabryka znajdująca się przy ul. Okopowej 78 na warszawskim Muranowie, w dzielnicy Wola. Przed II wojną światową kompleks był własnością Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Garbarskiej Temler i Szwede.

Fabryka Przyrządów Optycznych „FOS” – spółka założona przez Aleksandra Ginsberga w 1899 roku, w Warszawie, początkowo przy ul. Belwederskiej 3, następnie przy ul. Leopoldyny 10. W tamtym czasie jedyne przedsiębiorstwo optyczne na terenie Imperium Rosyjskiego.

Gerlach S.A. – polskie przedsiębiorstwo założone w 1760 roku w Warszawie przez Filipa Szaniawskiego, producent wysokiej jakości zastawy stołowej.

Kopalnia Węgla Kamiennego Grodziec – nieistniejąca kopalnia węgla kamiennego, która działała w latach 1899-1998, ostatecznie zlikwidowana w 2001 roku. Jej siedziba znajdowała się w Będzinie, w Grodźcu przy ulicy Barlickiego, w pobliżu granicy administracyjnej z Wojkowicami.

Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych S.A. w Grodźcu – przedsiębiorstwo branży górniczej powstało 18 października 1897 a zatwierdzone zostało 11 maja 1899.Założone z inicjatywy Stanisława Ciechanowskiego oraz Stanisława Skarbińskiego przy udziale kapitału górnośląskiego oraz zagranicznego. Głównym akcjonariuszem „Spółki Akcyjnej” byli baron śląski Gwidon Henckel von Donnersmarck i Emanuel Friedleander, K.Deinke. Władze carskie ukazem z 7 czerwca 1899 r. zarejestrowały kopalnie węgla kamiennego „Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych” S.A spółka Akcyjna, która nazywała się potocznie „Grodzieckie Towarzystwo”. W 1909 r. wydobyto w Towarzystwie Grodzieckim 458880 ton węgla, co stanowiło 8% wydobycia w Zagłębiu Dąbrowskim. Kapitał akcyjny wynosił 6.625.000 rubli, obligacje 1.500.000 rubli. W 1938 wydobyto 511438 ton węgla i wytworzono 44.364.950 kWh, a kopalnia zatrudniała 1544 robotników.

Hrubieszowska Kolej Dojazdowa – nazwa sieci kolei wąskotorowych istniejących na terenie powiatów hrubieszowskiego, tomaszowskiego, chełmskiego i zamojskiego w XX wieku.

Huta Bankowa – huta stali i żelaza w Dąbrowie Górniczej.

Huta Będzin – przedsiębiorstwo mieszczące się w Będzinie, powstałe na przełomie 1889 i 1890 r. jako Będzińska Walcownia Cynku, która była wówczas największym w Królestwie Polskim producentem blachy. Po zakończeniu II wojny światowej huta nastawiła się na przetwórstwo metali nieżelaznych: miedzi, mosiądzu i aluminium, dostarczając na rynek m.in. rury, pręty, kształtki, mosiężne blachy i biel cynkową.

Huta Blachownia – zakład metalurgiczny w Blachowni w powiecie częstochowskim, w województwie śląskim. Kompleks budynków między rzeką Stradomką, głównym placem miasta i zalewem w Blachowni.

Huta cynku „Konstanty” w Dąbrowie Górniczej − istniejąca w latach 1815−1939 w Dąbrowie Górniczej huta cynku. Powstała w 1815 jako zakład rządowy w kolonii Chechłówka, między kopalnią Reden a ulicą Sławkowską. Wykorzystywała węgiel z kopalni Reden oraz rudy galmanowe pochodzące przede wszystkim z Żychcic, Strzemieszyc Małych, Sławkowa i Olkusza. W 1919 huta przeszła na własność kapitału francuskiego. W 1922 produkcja cynku surowego w hucie wynosiła 150 ton miesięcznie. Swoją działalność huta zakończyła wraz z wybuchem II wojny światowej. Pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku wyburzone zostały ostatnie istniejące budynki huty.

Huta cynku w Grodźcu – huta wybudowana w 1845 roku w Grodźcu przez berlińskiego kupca Augusta Wilhelma Martensa.Długość budynku huty wynosiła 32, a szerokość 13 m. Zbudowano ją z kamienia łamanego, na zaprawie wapiennej. Dach budynku był pokryty gontem. Wewnątrz znajdował się piec z cegieł ogniotrwałych do wytwarzania galmu. Podczas cyklu produkcji czynnych było od ośmiu do dziesięciu pieców "dubeltowych" połączonych z muflami.Produkcja huty w latach 40. XIX w. wynosiła 6000 cetnarów rocznie, tj. 600 ton cynku. Głównym odbiorcą cynku z huty grodzieckiej był Dom Handlu "George E. Miler" z Petersburga. Dostarczano ją również do Warszawy i Brzegu. Dochód ze sprzedanego cynku wynosił około 48000 zł.Dostawcą węgla do wytopu rudy cynku w hucie - była pierwsza - mała grodziecka Kopalnia węgla "Barbara". Rudę cynku sprowadzano do huty ze Starczynowa k. Olkusza. Przywożono ją furmankami z zaprzęgiem konnym. Jadąc po rudę, zabierano do Starczynowa węgiel z kopalni.Trudności transportowe związane z przewozem rudy cynku, czyniły hutę mało opłacalną. W związku z tym została unieruchomiona. Przetrwała do drugiej połowy XIX w.

Huta Szkła Gospodarczego „Hortensja” – polska huta szkła działająca w latach 1889–2004 w Piotrkowie Trybunalskim.

Huta Częstochowa – kombinat metalurgiczny na Rakowie, dzielnicy Częstochowy, jedna z największych hut stali i największy dostawca blach grubych, w tym blachy okrętowej, zbiornikowej i kotłowej w Polsce. W hucie wytwarzano także blachy na rurociągi i blachy konstrukcyjne, np. służące do odbudowy po pożarze mostu Łazienkowskiego w Warszawie. Obecnie pełna nazwa firmy brzmi ISD Huta Częstochowa Sp. z o.o.

K. Rudzki i S-ka – przedsiębiorstwo inżynieryjne, produkcyjne i budowlane. Założone w Warszawie w 1858 r. jako odlewnia żelaza przez hrabiego Andrzeja Artura Zamoyskiego i prowadzone przez Konstantego Rudzkiego, rozszerzyła swą działalność na budownictwo, przemysł stalowy i inżynierię. Pod koniec XIX w., przedsiębiorstwo z siedzibą w Warszawie i fabryką w Mińsku Mazowieckim, stało się jednym z największych przedsiębiorstw budujących mosty w Europie środkowej i wschodniej, posiadając około 20% udziałów w budowie mostów w Imperium Rosyjskim. Po I wojnie światowej wstrzymano część przedsiębiorstwa zajmującą się produkcją maszyn, jednak kontynuowano działalność inżynieryjną i konstrukcyjną. Po II wojnie światowej zostało znacjonalizowane i wkrótce zlikwidowane.

Kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy – historyczny okręg przemysłowy w województwie kaliskim i województwie mazowieckim Królestwa Polskiego, ukształtowany w latach 1818–1833, obejmował ośrodki przemysłowe położone na trakcie fabrycznym Warszawa–Kalisz; pierwszy polski okręg przemysłowy powstały w dobie rewolucji przemysłowej.

Fabryka Pieczywa Cukierniczego „Kaliszanka” w Kaliszu – byłe przedsiębiorstwo przemysłu spożywczego z siedzibą w Kaliszu, założone w 1892 r., znacjonalizowane w 1948, sprywatyzowane w 1992, od 2005 w grupie kapitałowej Jutrzenka ; jeden z największych producentów wafli w czekoladzie w Polsce, produkowała m.in. wafle Grześki i herbatniki BeBe.

Kanał Augustowski – kanał wodny łączący drogą okrężną dopływy Wisły z Bałtykiem poprzez dopływy Niemna, z pominięciem dolnego biegu Wisły.

Kanał Rypinkowski – kanał wodny w Kaliskim Węźle Wodnym, wybudowany w latach 1842–1843 według projektu Teodora Urbańskiego, kanał ulgi dla Prosny, przeprowadza wody wezbraniowe przez Kalisz na południe od Śródmieścia; kanałem biegnie wodny szlak turystyczny.

Kasa im. Józefa Mianowskiego – Fundacja Popierania Nauki – największa i najważniejsza polska organizacja naukowa powstała w zaborze rosyjskim 12 lipca 1881, reaktywowana w roku 1991.

Kolej Jabłonowska – powstały w początku, a zlikwidowany w połowie XX w. system kolei wąskotorowej składający się z dwóch głównych linii kolejowych: od stacji Most w Warszawie do Jabłonny oraz od stacji Most do Karczewa. Budowa pierwszej z linii rozpoczęła się w roku 1899; została ona oddana do użytku pod koniec roku 1900, otwarcie drugiej linii odbyło się zaś w roku 1914. W 1932 roku włączony w skład Warszawskich Kolei Dojazdowych. System został upaństwowiony i włączony do PKP w roku 1949, natomiast już 7 lat później rozpoczęto jego likwidację. Ostatni fragment rozebrano w roku 1963.

Kolej Nadwiślańska – linia kolejowa otwarta 29 sierpnia 1877. Prowadziła od wówczas nadgranicznego miasta Mława przez Warszawę, Lublin i Chełm do Kowla. Linia liczyła 522 km toru o rozstawie rosyjskim (1524 mm), w 1887 r. pracowało na niej 2364 pracowników.

Kolej Warszawsko-Bydgoska – linia kolejowa, otwarta 4 grudnia 1862, długości 143 km, łącząca Łowicz (Warszawę) z Bydgoszczą (Berlinem) przez Kutno – Włocławek – Aleksandrów Kujawski. Po stronie pruskiej linia wiodła przez Toruń do Bydgoszczy, gdzie łączyła się z Pruską Koleją Wschodnią.

Kolej Warszawsko-Kaliska, Kolej Kaliska – kolej łącząca Warszawę z Kaliszem, wybudowana przez Towarzystwo Akcyjne Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w latach 1900–1902, uruchomiona 15 listopada 1902 jako szerokotorowa (1524 mm).

Kolej Warszawsko-Petersburska – historyczna linia kolejowa łącząca Warszawę z Petersburgiem w Rosji. Była to druga linia kolejowa na ziemiach ówczesnego Królestwa Polskiego, otwarta w 1862 r.

Kolej Warszawsko-Terespolska – powstała jako trzecia linia kolejowa na ziemiach ówczesnego Królestwa Polskiego. Otwarta została w 1866 r. i łączyła Warszawę z Terespolem.

Kolej Warszawsko-Wiedeńska – linia kolejowa łącząca Warszawę z granicą zaboru austriackiego (Galicją). Była pierwszą linią kolejową na ziemiach ówczesnego Królestwa Polskiego i drugą w Imperium Rosyjskim. Pierwszy odcinek wybudowano w 1845 roku, a w 1912 została upaństwowiona przez władze rosyjskie.

Kopalnia Węgla Kamiennego Kazimierz-Juliusz Sp. z o.o. – ostatnia kopalnia węgla kamiennego na terenie Sosnowca w dzielnicy Kazimierz Górniczy, obecnie w trakcie likwidacji. 1884 r. początek wydobycia w kopalni Kazimierz, 1914 r. początek wydobycia w kopalni Juliusz. KWK Kazimierz-Juliusz powstała wskutek połączenia obu kopalń w 1938 roku.

Kopalnia Węgla Kamiennego Klimontów – kopalnia węgla kamiennego, w Klimontowie dzielnicy Sosnowca.

Kopalnia Węgla Kamiennego Niwka-Modrzejów – nieczynna kopalnia węgla kamiennego, w Sosnowcu.

Akzo Nobel Coatings Sp. z o.o., dawniej "Nobiles" Kujawska Fabryka Farb i Lakierów Sp z o.o., to jeden z producentów farb i lakierów w Polsce. Firma w 100% należy do holenderskiego koncernu AkzoNobel.

Lilpop, Rau i Loewenstein (LRL) – spółka akcyjna i fabryka, założona w 1866 w Warszawie, zlikwidowana w 1944. Początkowo działała w Śródmieściu, do II wojny światowej na Woli.

Metalurgia S.A – firma działająca w Radomsku, produkująca gwoździe, druty, siatki i inne wyroby stalowe.

Norblin, Bracia Buch i T. Werner, pełna nazwa Towarzystwo Akcyjne Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T. Werner” – przedsiębiorstwo założone w 1820, znajdujące się do 1982 przy ul. Żelaznej 49/53 w Warszawie. Po II wojnie światowej upaństwowione i działające pod firmą Walcownia Metali „Warszawa”.

Odlewnia Żeliwa w Zawierciu, znana od inicjałów założyciela jako EE – zawierciańska odlewnia, założona przez Ernesta Erbego.

Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa – wąskotorowa kolej turystyczna będąca aktualnie największą działającą koleją wąskotorową w okolicach Warszawy, z prześwitem toru 1000 mm. Jest ostatnim zachowanym fragmentem uruchomionej w 1898 kolejki grójeckiej.

Kopalnia Węgla Kamiennego Sosnowiec − kopalnia istniejąca na terenie dzisiejszego Sosnowca. Zlikwidowana 31 grudnia 1997, po 140 latach istnienia.

Staropolski Okręg Przemysłowy – najstarszy okręg przemysłowy w Polsce, położony na obszarze województw: świętokrzyskiego, mazowieckiego i łódzkiego. Rozwinięty przemysł metalurgiczny, środków transportu, maszyn, materiałów budowlanych, ceramiki szlachetnej oraz hutnictwa żelaza. Stanowił najbardziej uprzemysłowiony region Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Towarzystwo Rolnicze – organizacja skupiająca ziemian Królestwa Polskiego w latach 1858–1861.

ArcelorMittal Poland S.A. Oddział w Sosnowcu, dawniej Walcownia Rur i Żelaza Hrabia Renard, Huta Cedler.

Warszawskie Zakłady Fotochemiczne „Foton” – warszawskie zakłady fotochemiczne, z siedzibą na Woli przy ul. Wolskiej 45. Zakłady te przejęły tradycję przedwojennych zakładów „Foton” Piotra Lebiedzińskiego oraz działu produkcji fotochemicznej „Foto” fabryki „J. Franaszek S.A.”.

Wystawa Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909 roku − największa przed I wojną światową wystawa przemysłowa na ziemiach polskich, która odbyła się w dniach od 5 sierpnia do 3 października 1909 roku.

Zagłębie Dąbrowskie – region geograficzno-historyczny w zachodniej Małopolsce, na pograniczu z Górnym Śląskiem, zlokalizowany w widłach trzech rzek: Białej Przemszy, Czarnej Przemszy oraz Brynicy. Obecnie stanowi przede wszystkim północno-wschodnią część Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i leży we wschodniej części województwa śląskiego.

Zakład Walcowni i Giserni pod Sławkowem, potocznie nazywany „walcownią sławkowską”. to historyczny zakład walcowniczo-odlewniczy w Sławkowie, w Zagłębiu Dąbrowskim. Działał od 1826 do 1888. Powstał w 1825–1826 nad Białą Przemszą jako inwestycja rządowa. Podlegał początkowo dozorstwu olkusko-siewierskiemu, następnie Zachodniemu OKręgowi Górniczemu. Zawiadowca walcowni należał w dozorstwie olkusko-siewierskim do grona asesorów z głosem doradczym. Walcownia była drugim po walcowni w Białogonie tego typu zakładem w Królestwie Polskim. Sama walcownia wraz z gisernią (odlewnią) zlokalizowane zostały według ówczesnych granic administracyjnych na terenie gminy Bolesław. Zarząd znajdował się w Sławkowie. Gmach walcowni usytuowano nad kanałem o szerokości 6 m i długości 500 m, którym dostarczano wodę poruszającą koło napędzające 2 walce. Walcownia rozbudowywana była z inicjatywy Banku Polskiego w 1833, ponownie ok. 1870. Ostatecznie pracowały w niej 3 koła, z których każde napędzało po 2 walce. Zakład miał pierwotnie połączenie wodne z portem rzecznym w Niwce, dokąd do 1831 spławiano blachę i odlewy. W 1841 przerabiał 1/3 cynku pochodzącego z hut rządowych w Królestwie Polskim, wytwarzając z niego blachę cynową, przede wszystkim dla pokryć dachowych. Drugą specjalizacją zakładu była produkcja wielkogabarytowych odlewów żelaznych. Z czasem powstało obok niego osiedle robotnicze „Walcownia”. Zakład zamknięto w 1888. Przyczyną zaprzestania produkcji był rozwój walcownictwa w bezpośredniej bliskości hut, na terenie dzisiejszej Dąbrowy Górniczej i Będzina. Pod koniec swego istnienia zakład dawał zatrudnienie 136 robotnikom i produkował za 120 tys. rubli rocznie. Osiedle „Walcownia” liczyło wtedy 61 domów oraz 626 mieszkańców i dysponowało 7 morgami ziemi włościańskiej.