26 Kultury epoki brązu

Kultura ananińska – kultura epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, rozwijająca się od IX do II wieku p.n.e. w dorzeczu środkowej Wołgi, Kamy, Wiatki i Białej. Osiedla tej kultury sytuowane były najczęściej na nadrzecznych cyplach. Gospodarka opierała się na hodowli głównie koni, a w dalszej kolejności bydła i świń uzupełnianą rolnictwem, którego znaczenie wzrastało wraz z biegiem lat. Silnie rozwinięta była metalurgia brązu i żelaza, wytwarzane były głównie elementy uzbrojenia zdobione symboliką zoomorficzną. Cmentarzyska charakteryzowały się dużym rozmiarem, często więcej niż 1000 grobów oraz pochówkami szkieletowymi.

Kultura andronowska – kultura archeologiczna epoki brązu, rozwijająca się w zachodniej Syberii i Kazachstanie w II tysiącleciu i na początku I tysiąclecia p.n.e.

Kultura apenińska – kultura epoki brązu występująca w południowej i środkowej części Półwyspu Apenińskiego w II tysiącleciu p.n.e.

Baktryjsko-Margiański Zespół Archeologiczny, w skrócie BMAC, również Cywilizacja Oxus – kultura archeologiczna rozwijająca się w okresie epoki brązu, na obszarze Azji Środkowej, datowana na 2300–1700 rok p.n.e. Obejmująca swoim zasięgiem dzisiejsze tereny północnego Afganistanu, wschodniego Turkmenistanu, południowego Uzbekistanu i zachodniego Tadżykistanu; w górnym biegu rzeki Amu-daria. Nazwa kultury wywodzi się od nazw historycznych krain położonych w Azji Środkowej – Baktrii i Margiany.

Kultura czarnoleska – kultura archeologiczna schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, zajmująca tereny leśno-stepowe na obszarze od środkowego Podniestrza do dorzecza Worskli. Jej nazwa pochodzi od stanowiska w Czarnym Lesie w obwodzie kirowohradzkim na Ukrainie. Powstała w XI w. p.n.e. w wyniku oddziaływania egzystujących nad dolnym Dunajem kręgu kultur z ceramiką stempelkową. Ludność kultury czarnoleskiej budowała osiedla o charakterze obronnym. Jej wytwórczość brązownicza i żelazna prezentowała wysoki poziom. Mimo iż osady tej kultury od X w. p.n.e. były fortyfikowane, nie zabezpieczyło ich to przed kolejnymi najazdami ludów koczowniczych.

Dolnoreńska kultura pól popielnicowych to kultura epoki brązu, zajmująca teren na zachód i południe od dolnego Renu, Nadrenię – Północną Westfalię, Belgię i południową Holandię.

Kultura Đông Sơn − kultura prehistoryczna z epoki brązu. Nazwa pochodzi od stanowiska archeologicznego we wsi Đông Sơn nad rzeką Mã w prowincji Thanh Hóa w Wietnamie północnym. Najbardziej charakterystyczne obiekty kultury Đông Sơn, to bogato zdobione bębny z brązu spotykane na całym obszarze Azji Południowo-wschodniej, a także w południowych Chinach. Badania archeologiczne wykazują powiązania z wcześniejszymi kulturami indochińskimi, takimi jak kultura Hoà Bình, czy Gò Mun. Ludność kultury Đông Sơn, uważana za protoplastów dzisiejszych Wietnamczyków, przywędrowała z doliny Mekongu i rozprzestrzeniła się na terenach dzisiejszego Wietnamu Północnego i południowych Chin, gdzie z czasem uległa znaczącej sinizacji.

Kultura El Argar – kultura archeologiczna epoki brązu. Jej nazwa pochodzi od eponimicznego stanowiska El Argar.

Kultura Erlitou – nazwa nadana przez archeologów kulturze z wczesnej epoki brązu, której ślady obecności znalezione zostały w następujących prowincjach współczesnych Chin: Henan, Hubei, Shaanxi, Shanxi. Nazwa pochodzi od miejsca odkrycia największej osady w roku 1959. Większość chińskich archeologów uważa, że kulturę Erlitou należałoby utożsamiać z półlegendarną dynastią Xia. Ten pogląd nie jest podzielany przez innych archeologów, jako że nie zachowały się żadne pisemne świadectwa dotyczące kultury Erlitou.

Kultura Ezero, kultura archeologiczna epoki brązu występująca na obszarze obecnej Bułgarii. Nazwa kultury wywodzi się od eponimicznej osady w wzgórzach Ezero w Bułgarii. Kultura ta rozwinęła się na podłożu wcześniejszych kultur związanych z eneolitem a mianowicie kultury Koranowo IV, Gumelnita, Kodzadżemen oraz kultury Warna po hiatusie osadniczym jaki nastąpił na północnych obszarach obecnej Bułgarii. Zabytki tej kultury nawiązują również do wcześniejszej kultury Czarnawoda III występującej również na północy Bułgarii a związanej z kulturą badeńską.

Kultura grobów zrębowych, dawniej również kultura zrębowa – kultura archeologiczna epoki brązu. Jej nazwa pochodzi od charakterystycznej formy pochówku wewnątrz komór zbudowanych z pali drewnianych ułożonych na zrąb.

Kultura grobów katakumbowych – kultura archeologiczna z okresu wczesnej epoki brązu obejmująca swoim zasięgiem europejskie obszary stepowe.

Kultura knowiska – kultura archeologiczna środkowej i młodszej epoki brązu. Jest ona silnie powiązana z kręgiem kultur pól popielnicowych. Eponimem jest dla niej miejscowość Knovíz koło Slan w kraju środkowoczeskim, gdzie odkryto stanowisko archeologiczne tej kultury.

Kultura łużycka – kultura archeologiczna środkowej i młodszej epoki brązu oraz wczesnej epoki żelaza, występująca głównie na ziemiach Polski oraz przyległych do nich obszarów w innych państwach m.in. Czechach, Słowacji, Ukrainie, Niemczech. Należy do kręgu kultur pól popielnicowych, do którego kwalifikuje się między innymi ze względu na formę pochówku ciałopalnego w popielnicach zakopywanych w ziemi. Kultura łużycka nie jest tworem jednolitym, dzieli się na wiele grup różniących się inwentarzem, obrządkiem pogrzebowym bądź formami osadnictwa. Występowały w niej zarówno osady otwarte, jak i zamknięte, do których zalicza się osadę w Biskupinie. Natomiast wszystkie grupy kultury łużyckiej charakteryzują się tym samym modelem gospodarki oraz względnie zbliżonym modelem struktur osadniczych.

Kultura mierzanowicka – kultura archeologiczna z okresu epoki brązu, której nazwa pochodzi od eponimicznego stanowiska archeologicznego w Mierzanowicach koło Opatowa w województwie świętokrzyskim. W dawniejszych opracowaniach materiał archeologiczny obecnej kultury mierzanowickiej określany był jako kultura tomaszowska. W obrębie kultury mierzanowickiej można wydzielić również jej lokalne grupy: samborzecką oraz iwanowicką i pleszowską. Ludność kultury mierzanowickiej należała do przykarpackiego kręgu kultur episznurowych.

Krąg kultur mogiłowych – grupa kultur archeologicznych starszej epoki brązu. Jej nazwa bierze się od rozpowszechnionych w niej form pochówków, czyli mogił w postaci kopców (kurhany).

Kultura nordyjska – kultura archeologiczna epoki brązu. Znana głównie ze znalezisk praktycznie nierozłożonych szczątków ludzkich, a także z petroglifów występujących w południowej Skandynawii.

Kultura Otomani – kultura wczesnej epoki brązu i wielka cywilizacja należąca pośrednio do świata egejsko-anatolijskiego oraz kontaktach lokalnych społeczności z kulturą mykeńską.

Kultura Sintaszta-Pietrowka – kultura archeologiczna istniejąca w okresie epoki brązu, rozwijająca się w północnej części Wielkiego Stepu na pograniczu Europy Wschodniej i Azji Środkowej, datowana na 2100–1800 rok p.n.e. Z kultury Sintaszta-Pietrowka pochodzą najstarsze znane rydwany, które zostały odnalezione w grobach. Prawdopodobnie rydwany wywodzą się z kultury Sintaszta-Pietrowka, które następnie rozprzestrzeniły się na cały Stary Świat. W grodziskach związanych z tą kulturą natrafiono również na ślady po kopalniach miedzi oraz na wyroby z brązu, co jest nietypowym zjawiskiem dla kultur rozwijających się na stepach.

Środkowodunajska kultura pól popielnicowych – kultura archeologiczna środkowej i młodszej epoki brązu. Należy do kręgu kultur pól popielnicowych. Jej nazwa pochodzi od obszaru, na którym występują jej stanowiska oraz od typowych dla niej rozległych cmentarzysk ciałopalnych popielnicowych.

Kultura terramare to kultura epoki brązu występująca w północnych Włoszech, głównie na Nizinie Padańskiej, w XV-XIII w.p.n.e.

Kultura trzciniecka – kultura wczesnej epoki brązu. Ze względu na złożoność zjawiska obejmującego również kulturę komarowską i kulturę sośnicką w literaturze mówi się o Trzcinieckim Kręgu Kulturowym. Stanowiska archeologiczne kultury trzcinieckiej obecne były na terenach centralnej, południowej i wschodniej Polski oraz zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi (Polesie) od 1900 do 1000 roku p.n.e. Niektórzy autorzy uznają pierwotny zasięg kultury trzcinieckiej za kolebkę Prasłowian.

Kultura unietycka – kultura archeologiczna wczesnej epoki brązu.

Kultura Vučedol-Zók – kultura archeologiczna wczesnej epoki brązu na Bałkanach. Jej nazwa pochodzi od eponimicznych stanowisk Vučedol w Chorwacji i Zók koło Pecsu na Węgrzech.

Kultura Wessex – archeologiczna kultura epoki brązu datowana na okres od ok. 2000 do ok. 1400 p.n.e., obejmująca obszary środkowej i południowej Anglii.

Kultura Wietenberg – kultura archeologiczna epoki brązu. Jej nazwa pochodzi od eponimicznego stanowiska w miejscowości Wietenberg w Siedmiogrodzie.