36 Rzemiosło artystyczne

Rzemiosło artystyczne – czasem zamienne z określeniem sztuka użytkowa – dziedzina sztuki zajmująca się wytwarzaniem przedmiotów użytkowych o wysokich walorach estetycznych. Głównie dotyczy to takich wyrobów jak: meble, okucia, złotnictwo, tkanina, ceramika.

Amigurumi – japońska sztuka szydełkowania wypychanych zabawek (maskotek), zwykle zwierząt, a często także postaci z anime, filmów, gier lub przedmiotów z ludzkimi cechami. Maskotka zalicza się do amigurumi, gdy jest zdeformowana w sposób nazywany chibi. Amigurumi są przeznaczone głównie do kolekcjonowania, rzadko do zabawy dla dzieci. Początek ich popularności przypada na 2003 rok.

Bibelot – niewielki przedmiot, najczęściej niemający istotnej wartości użytkowej, spełniający funkcję ozdobną; określenie używane zwykle w liczbie mnogiej.

Bibułkarstwo – wymarłe rękodzieło polegające na robieniu ozdobnych kwiatów z bibuły. Było to tradycyjne rzemiosło w Małopolsce. Bibułkarstwem zajmowały się głównie kobiety, które przystrajały potem swoimi wyrobami miejsca sakralne i domostwa. Po pewnym czasie wykształciły się rozmaite techniki bibułkarskie, takie jak wycinanie, skręcanie, zwijanie i rolowanie. Obecnie bibułkarstwem zajmują się jedynie twórcy ludowi świadomie kultywujący dawne tradycje. Aby chronić wyroby przed utratą koloru i kształtu, kwiaty były maczane w gorącym wosku, który po zaschnięciu zapobiegał zniekształcaniu i blaknięciu kwiatów.

Cech, w języku staropolskim Gilda, słowo pochodzące z języka dolnoniemieckiego „die Gilde”, ze staronordyjskiego gildi – nazwa oznaczająca zebranie, stowarzyszenie, następnie cech rzemieślniczy – organizacja samorządu rzemieślniczego o charakterze społeczno-zawodowym, częściowo również gospodarczym, zrzeszająca rzemieślników jednego lub kilku pokrewnych zawodów, mająca na celu:podnoszenie kwalifikacji zawodowych, utrwalanie więzi środowiskowych, postaw zgodnych z zasadami etyki i godności, prowadzenie na rzecz członków działalności społeczno-organizacyjnej, oświatowej i gospodarczej, reprezentowanie interesów członków wobec organów władzy i administracji oraz sądów.

Chochłoma – tradycyjna rosyjska sztuka zdobienia drewna, powstała w XVII wieku w rosyjskiej wiosce Chochłoma. Zazwyczaj styl ten wykorzystuje się do dekorowania drewnianych mebli i naczyń. Artyści tworzący w stylu chochłomskim najczęściej wykorzystują barwy czerwieni, zieleni i złota umieszczane na czarnym tle. Motywami typowymi dla stylu chochłomskiego są owoce jarzębiny i poziomek, kwiaty, a także ptaki, ryby i inne zwierzęta.

Daktylioteka – kolekcja artystycznie rzeźbionych kamieni, czyli gemm, lub miejsce przechowywania takiego zbioru.

Dikirion – przenośny, dwuramienny świecznik używany w uroczystych liturgiach Kościołów obrządku wschodniego podczas błogosławieństwa. Biskup trzymając w lewej ręce dikerion a w prawej trikerion błogosławi nimi wiernych. Krzyżujące się świece symbolizują dwoistość natury Chrystusa. Świecznik z uchwytem, trzymany w lewej ręce, często był srebrzony lub złocony oraz ozdabiany kłosami zboża, gałązkami lub winną latoroślą.

Dzwonek pasterski – dzwonek noszony przez bydło domowe i inne zwierzęta gospodarskie wypasane stadnie w celu łatwej ich lokalizacji na rozległych pastwiskach i halach.

Fajkarstwo – rodzaj rzemiosła artystycznego zajmującego się produkcją fajek. Osoba wykonująca ten zawód to fajkarz. Obecnie w Polsce działa sześć warsztatów fajkarskich, wszystkie w Przemyślu. W mieście tym znajduje się też Muzeum Dzwonów i Fajek.

Gliptografia – dziedzina nauki zajmująca się badaniem, klasyfikowaniem i opisywaniem wytworów gliptyki, czyli szlachetnych i półszlachetnych kamieni rżniętych, rzeźbionych i rytowanych (grawerowanych).

Iluminator – średniowieczny artysta-rzemieślnik, malarz nanoszący na karty kodeksów lub książek stosunkowo proste ozdoby zwane iluminacjami. Termin odnoszący się zasadniczo do osoby przyozdabiającej rękopisy lub druki, a nie zajmującej się bogatszymi, figuralnymi dekoracjami lub ilustracjami, którymi zajmował się raczej malarz miniaturzysta. Prace iluminatora obejmowały głównie zdobienie inicjałów i dekoracyjne obramienia stron, z czasem łączące się z pracą miniaturzysty. Dlatego też w potocznym znaczeniu terminy iluminatora i miniaturzysty bywają ze sobą utożsamiane.

Kamea – rodzaj gemmy, szlachetny lub półszlachetny kamień ozdobiony reliefem ciętym wypukło. Do wyrobu kamei najchętniej używano kamienia składającego się z dwóch różnobarwnych warstw – onyksu, sardonyksu, karneolu. Ponieważ dwubarwne kamienie są nader rzadkie, kamee często składano z dwóch kamieni, a w Mezopotamii wykorzystywano kość słoniową, glinę i wosk. Jako materiał wykorzystywano również skorupy muszli i koral.

Kandelabr – duży, stojący, kilkuramienny świecznik; także: ozdobna, kilkuramienna latarnia uliczna.

Kapelusznictwo – rzemiosło artystyczne, którego przedmiotem jest wyrób kapeluszy. Rzemieślnik wytwarzający kapelusze to kapelusznik. Popularne wełniane kapelusze pilśniowe produkowane są w Europie od średniowiecza. W I połowie XIX wieku Johann Nepomuk Hückel jako pierwszy w monarchii habsburskiej zastosował maszynę parową do produkcji kapeluszy. Najstarsza czynna pracownia kapelusznicza Cieszkowski znajduje się w Warszawie i działa od 1864 roku. W Nowym Jiczynie, zwanym Miastem Kapeluszy znajduje się centrum ekspozycyjne w domie Laudonów, gdzie prezentowana jest wystawa kapeluszy i proces ich powstawania, a także przymierzalnia dla odwiedzających.

Kartownik – dawniej rzemieślnik, artysta zajmujący się wytwarzaniem drukowanych i malowanych kart do gry i zabawy. Kartownicy, malarze kart, w Polsce od końca XV wieku do okresu przemysłowego zajmowali się wytwarzaniem papierowych kart przeznaczonych do gier karcianych czy wróżby.

Kinpaku – rodzaj złota płatkowego produkowany w Japonii od drugiej połowy XVI w. do dziś. Wykorzystywany do złocenia, zarówno prestiżowych budowli, jak i wyrobów rzemiosła artystycznego.

Kołtryniarz, szpalernik – dawniej rzemieslnik, artysta zajmujący się wytwarzaniem drukowanych i malowanych obić, tapet.

Malarz – rzemieślnik, artysta zajmujący się malarstwem. Jest to zawód polegający na pokrywaniu, malowaniu płaszczyzn, przedmiotów powłokami, liniami, punktami, kolorem, farbą, farbami, po to by je ochronić, zmienić ich własny kolor lub namalować, stworzyć obraz, wyobrażenie, iluzję tego co odbieramy zmysłem wzroku.

Malarz od chińszczyzny, magister (mistrz) od chińszczyzny, chińczyk – zawód, specjalizacja malarska w Polsce w XVIII w. Malarz ten specjalizował się w zdobnictwie, technikach malarskich, lakierniczych i pozłotniczych z motywami chinoiserie. Taki sposób zdobienia mebli, wnętrz, powozów itp. był modny w Polsce od końca XVII wieku z przerwami przez ponad sto lat.

Malarz szkła, szklarz, szklarczyk, błoniarz – rzemieślnik, artysta malujący na szkle, witrażysta, komponujący barwne przeszklenia, malarz–specjalista.

Medalierstwo – dziedzina łącząca rzemiosło i sztuki plastyczne, obejmująca wykonywanie drobnych form rzeźbiarskich w formie medali, najczęściej w celu uczczenia jakiejś osoby lub wydarzenia. Medalierstwo jest dziedziną sztuki dekoracyjnej, którą umieścić można pomiędzy numizmatyką, a złotnictwem i sztukami pięknymi.

Mistrz rzemiosła – tytuł zawodowy uzyskany na egzaminie zawodowym, potwierdzony dyplomem, poświadczający umiejętności, doświadczenie i wykształcenie zawodowe w dziedzinie rzemiosła, w różnych zawodach rzemieślniczych. Tytuł mistrza, do dzisiaj używany w rzemiośle, ma kilkusetletnią tradycję. Zawsze używa się go w zestawieniu z konkretnym zawodem, np. mistrz stolarstwa, mistrz złotnictwa, mistrz cukiernictwa.

Mola – tradycyjna tkanina wytwarzana przez Indian Kuna zamieszkałych w prowincji Kuna Yala w Panamie.

Muzeum Etnografii i Przemysłu Artystycznego we Lwowie - muzeum we Lwowie, utworzone w 1874 jako Muzeum Przemysłowe, lub Muzeum Przemysłu Artystycznego.

Obraźnik, ochweśnik – wymarły zawód polegający na wytwarzaniu obrazów, rycin i odbitek drzeworytniczych wykonanych głównie na papierze – przeważnie o tematyce dewocyjnej i religijnej, oraz ich domokrążnej sprzedaży.

Ormolu – brytyjski termin, stworzony w XVIII-wieku i określający technikę pozłacania brązu. Termin pochodzi z francuskiego or moulu. Technika rozwinęła się we Francji i stosowana była głównie w zdobnictwie przedmiotów luksusowych.

Plastyka z kości słoniowej – jedna z odmian rzeźby i rzemiosła artystycznego polegająca na wykonywaniu wyrobów z kości słoniowej, za pomocą ostrych narzędzi umożliwiających skomplikowaną obróbkę materiału.

Pozłotnictwo – rzemiosło artystyczne zajmujące się pokrywaniem podłoża metalami, zwykle szlachetnymi.

Rama do obrazu – przedmiot, wyrób rzemiosła lub utwór artystyczny, czasem element kompozycji obrazu; rama podkreśla kadr, wyznacza granicę obrazu.

Rękodzieło – wyrób wytworzony w sposób nieprzemysłowy, posiadający walory artystyczne, najczęściej zawierający motywy typowe dla kultury, w której powstał.

Sztukator – osoba zajmująca się tworzeniem lub odtwarzaniem elementów sztukaterii wnętrz i elewacji budynków.

Trikirion – trójramienny świecznik używany w uroczystych liturgiach Kościołów obrządku wschodniego. Biskup trzymając w prawej ręce trikerion a w lewej dikerion błogosławi nimi wiernych. Trzy krzyżujące się świece symbolizują Trójcę Świętą.

Zegar wieżowy – rodzaj dużego zegara umieszczonego w widocznym miejscu w przestrzeni publicznej w celu podawania czasu wszystkim osobom znajdującym się w jego zasięgu. Najczęściej zegary wieżowe wyposażone są w jedną lub więcej tarcz umieszczonych z czterech stron specjalnej wieży zegarowej lub wysokiego budynku użyteczności publicznej, ale zdarzają się również egzemplarze, w których za wskaźnik upływu czasu służą sygnały dźwiękowe lub wizualne.

Złote szkła – rzymskie naczynia szklane z czasów antycznych, ozdobione miniaturowymi obrazami malowanymi na złotej folii lub tylko w niej grawerowanymi i zatopionymi pomiędzy warstwami szkła. Większość naczyń tego typu zachowała się do dziś jedynie częściowo, w formie denek. Wyłamane z naczyń denka z miniaturowymi obrazkami w IV-V wieku osadzano w zaprawie pokrywającej ściany grobowców w rzymskich katakumbach.

Złoto płatkowe - cienkie płatki złota, które wytwarzane są w procesie długotrwałego i wieloetapowego kucia. Współcześnie uzyskuje się złoto płatkowe o grubości 0,05 μm oraz 0,01 μm. Płatki złota wytwarzane są zwykle w rozmiarze 8x8 cm. Pakowane są w tzw. książeczki zawierające po 25 płatków, natomiast 12 lub 20 książeczek tworzy tzw. książkę lub paczkę. Złoto płatkowe jest najważniejszym materiałem stosowanym w pozłotnictwie. Płatki złota dostępne są w rozmaitych odcieniach, co związane jest ze składem użytego w ich produkcji stopu, w którym obok złota pojawia się miedź, srebro i platyna. Srebro nadaje stopom ze złotem kolor zielonkawy, a miedź – czerwonawy. Obecność domieszek wpływa zwykle na zmniejszenie trwałości połysku powierzchni złoconych, powodując pojawianie się z czasem zmian korozyjnych.