38 Historiografia

Historiografia – dział piśmiennictwa obejmujący gatunki historyczne. Historiografia to inaczej określenie całokształtu pracy historyka razem z jej rezultatem, czyli produkcją dziejopisarską.

Anonimowa kronika Szprotawy, spisana w XVIII wieku przez nieznanego autora. Pierwszy wpis rozpoczyna się datą z roku 1000. Składała się z kilku osobno oprawionych części. Znana jest tylko część obejmująca lata 1000-1548, którą przechowuje Muzeum Ziemi Szprotawskiej. Pozostałe uchodzą za zaginione. Kronika zawiera m.in. ogólne informacje o panujących ówcześnie władcach śląskich i wydarzeniach lokalnych w korelacji z zaobserwowanymi zjawiskami przyrodniczymi.

Banderia Prutenorum – rękopis w języku łacińskim pochodzący z 1448 roku, autorstwa Jana Długosza, zawierający ilustracje i opisy 56 chorągwi krzyżackich. Banderia Prutenorum była pierwszym i jedynym wykonanym w średniowieczu, bez mała kompletnym zestawieniem chorągwi całej armii, a zarazem pierwszym dziełem historycznym Jana Długosza. Dzieło składa się z 48 pergaminowych arkuszy o wymiarach 18,6 × 29,3 cm, ilustrowanych przez krakowskiego malarza Stanisława Durinka.

Braunbuch. Kriegs- und Naziverbrecher in der Bundesrepublik. Staat, Wirtschaft, Armee, Verwaltung, Justiz, Wissenschaft – książka autorstwa Alberta Nordena, opublikowana w 1965 w Niemieckiej Republice Demokratycznej, zawierająca listę nazwisk funkcjonariuszy nazistowskich zajmujących wysokie stanowiska we wszystkich dziedzinach życia Republiki Federalnej Niemiec.

Centre de civilisation polonaise – instytucja naukowa istniejąca przy Uniwersytecie Paris IV-Sorbonne.

Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania – francuska książka historyczna z 1997, napisana przez zespół autorów związanych z Centre national de la recherche scientifique: Stéphane'a Courtois'a, Nicolas'a Wertha, Jean'a-Louis'a Pannégo, Andrzeja Paczkowskiego, Karela Bartoška, Jean'a-Louis'a Margolin'a, we współpracy z: Rémim Kaufferem, Pierre'em Rigoulot'em, Pascalem Fontaine'em, Yves'em Santamarią i Sylvain'em Bouloque'em. Książka, wydana z okazji 80. rocznicy rewolucji październikowej, prezentuje szacunki liczbowe ofiar krajów rządzonych przez partie komunistyczne, przedstawiających się oficjalnie jako realizujące w praktyce założenia marksizmu. W ciągu trzech lat od wydania sprzedanych zostało ok. 700 tys. egzemplarzy książki w 16 językach. Jej treść stała się obiektem ostrych polemik, w tym między samymi jej autorami. W 2002 roku we Francji wydany został suplement – drugi tom „Księgi” zawierający m.in. odpowiedź autora na zarzuty wysuwane wobec pierwszego tomu. Polskie wydanie z 1999 przedmową poprzedziła Krystyna Kersten.

Dagome iudex – incipit pochodzącego z końca X wieku regestu kopii dokumentu donacyjnego władcy identyfikowanego z księciem Polski Mieszkiem I, darowującego państwo, nazwane w dokumencie „civitas Schinesghe”, w opiekę Stolicy Apostolskiej. Dokument, na którym oparł się kopista, sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie około 991 roku, choć jest również możliwe, że powstał w Quedlinburgu lub w Rzymie.

De moribus Tartarorum, Lituanorum et Moschorum, XVI-wieczny łaciński traktat Michalona Litwina. Praca przetrwała tylko częściowo. Pierwszy raz wydał ją w 1615 w Bazylei Johann Grasser.

Dzieje – dzieło historyczne Herodota, napisane w dialekcie jońskim. Podział na dziewięć ksiąg, nazwanych imionami muz jest dziełem gramatyków aleksandryjskich i arbitralnie dzieli tok narracji. Częściowo zostało napisane wkrótce po 450 p.n.e., bowiem w tym czasie za odczytanie pochwały Aten ich mieszkańcy przyznali Herodotowi nagrodę 10 talentów.

Dzieje Polski – seria książek historycznych autorstwa Andrzeja Nowaka opisująca całą historię Polski.

Encomium Emmae Reginae - Pochwała Królowej Emmy; utwór biograficzny napisany ok. 1041-1042, prawdopodobnie przez mnicha z klasztoru Saint-Bertin w Saint-Omer, Flandria. Utwór składa się z trzech części, w których opisano kolejno dzieje Swena Widłobrodego i podboju Anglii, panowanie jego syna Kanuta oraz losy królestwa po śmierci tego ostatniego. Chociaż tytuł utworu dotyczy królowej Emmy z Normandii, ona sama pojawia się dopiero w części trzeciej.

Encyklopedia Powstań Śląskich – polska encyklopedia pod redakcją Franciszka Hawranka, dotycząca historii Śląska w okresie powstań śląskich.

Epigraf – inskrypcja, napis umieszczony na rzeźbie, wykuty w kamieniu albo wyryty w metalu lub drewnie.

Eurazjatyzm – ruch polityczny powstały na początku XX wieku w środowisku rosyjskiej „białej emigracji“. Współcześnie do takich poglądów nawiązuje Aleksandr Dugin.

Gender history, studia nad kobietami lub herstory – nurt badawczy w naukach humanistycznych, niekiedy traktowany jako odrębna dyscyplina naukowa z pogranicza historiografii i gender studies, zajmujący się między innymi historią kobiet, pełnionymi przez nie rolami społecznymi czy relacjami między kobietami i mężczyznami w dziejach ludzkości.

Nagroda im. Jerzego Giedroycia – nagroda o profilu humanistycznym ustanowiona przez Senat Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, przyznawana od 2001 za badania nad dziedzictwem paryskiej „Kultury” lub za twórczą kontynuację przesłania Jerzego Giedroycia w dziedzinie nauki.

Gramota ros. грамота – dokument o charakterze oficjalnym bądź prywatnym na Rusi w X–XVII wieku. Termin został zapożyczony z Bizancjum, gdzie grammata oznaczała posłanie, rozporządzenie i inne dokumenty pisane.

II wojna stuletnia – termin historiograficzny używany przez niektórych historyków na łączne określenie serii konfliktów między Francją a Anglią/Wielką Brytanią w latach 1689(lub 1714)–1815. Wydaje się, że termin ten został wymyślony przez J. R. Seeley, który pisze o tym w swojej pracy The Expansion of England: Two Courses of Lectures (1883).

Inskrypcja – napis wyryty w twardym materiale. Występuje najczęściej na nagrobkach, tablicach i monetach. Popularnym przykładem inskrypcji są inskrypcje nagrobne. Odczytywaniem i interpretacją inskrypcji zajmuje się nauka pomocnicza historii – epigrafika.

Jesień średniowiecza – monografia Johana Huizingi wydana w 1919; w Polsce wydana w 1961 przez Państwowy Instytut Wydawniczy w serii wydawniczej "Rodowody Cywilizacji".

Rękopis Sędziwoja lub Kodeks Sędziwoja – kodeks zszyty w Gnieźnie między rokiem 1448 a 1462 ze spisanych w różnych latach rękopisów. Wykonano go dla Sędziwoja z Czechla; zawiera największą w Polsce średniowiecznej kolekcję różnych tekstów w języku łacińskim, zapisaną na 950 stronach. Przechowywany jest w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, pod sygnaturą 1310. Składa się głównie z tekstów historiograficznych, ale także geograficznych, literackich, hagiograficznych i prawniczych. Zbiór ten był jednym z podstawowych źródeł, na których oparł się Jan Długosz pisząc swoje Roczniki; w XIX i XX wieku naukowe badania nad nim odegrały bardzo ważą rolę w procesie naukowego odtworzenia dziejów Polski średniowiecznej.

Kronika – faktograficzny opis wydarzeń w układzie chronologicznym, również utwór dziejopisarski o charakterze literackim, typowy dla średniowiecza.

Księga stopni – historia ziem ruskich spisana na dworze Iwana IV Groźnego w latach 1560/1561-1563, która została zatwierdzona przez metropolitę moskiewskiego i całej Rusi Makarego.

Kuzari, dzieło filozoficzne legendarnego rabina, poety i filozofa Judy Halewiego (1085–1138). Napisany po arabsku pod tytułem Kitab alhuyya wa-l-dalil fi nusr al-din al-dalil. W czasach, kiedy judaizm hiszpański był zagrożony przez wpływy poważanych szkół filozoficznych, Juda Halevi postanowił przypomnieć jego szczególny charakter, czyli triumf objawienia nad rozumem. Dzieło później przetłumaczył z arabskiego na francuski wielki rabin Charles Touati. Po długich latach badań tłumaczenie to zostało wydane w roku 1994 przez wydawnictwo Peeters, a potem Verdier.

Lebor Gabála Érenn – średnioiryjski tytuł luźnego zbioru gawęd pisanych wierszem i prozą, opowiadających o mitycznym pochodzeniu i historii mieszkańców Irlandii począwszy od stworzenia świata aż do średniowiecza. Uznawany jako ważny element folkloru, zbiór ten został opracowany i zredagowany przez nieznanego uczonego w XI wieku i można ją opisać jako zlepek mitologii, legend, historii, folkloru i chrześcijańskiej historiografii. Znana jest zwykle pod tytułem Księga Inwazji lub Księga Podbojów, natomiast we współczesnym języku irlandzkim pod tytułem Leabhar Gabhála na hÉireann.

List Neacșu – najstarszy zachowany do dzisiaj zabytek piśmiennictwa rumuńskiego, pochodzący z 1521 roku. Autorem listu jest wołoski żupan Neacșu Lupu z Długopola. List jest adresowany do starosty braszowskiego Johannesa Benkera. Neacșu opisuje w liście postępy wojsk osmańskich i ostrzega przed nimi starostę miasta Braszów.

Marmor Parium – pochodząca z epoki hellenistycznej, grecka kronika wyryta na marmurowej tablicy.

Nagroda Historyczna im. Kazimierza Moczarskiego – polskie wyróżnienie przyznawane corocznie „dla najlepszej książki historycznej ubiegłego roku”, przy zastrzeżeniu, iż musi to być praca autora żyjącego i dotycząca dziejów Polski od 1918 roku. 21 listopada 2014 roku nagroda została przyznana po raz szósty, a instytucjami nadającymi były: Narodowe Centrum Kultury i Fundacja im. Kazimierza i Zofii Moczarskich. Laureat nagrody otrzymuje statuetkę oraz kwotę pieniężną w wysokości 50 tysięcy złotych.

Nihon Ōdai Ichiran – dawna kronika panowania cesarzy japońskich, z krótkimi notatkami i opisami ważniejszych wydarzeń.

Nihon-shoki – dzieło historiograficzne, którego kompilację ukończono w 720 roku. Wykorzystano w nim liczne, wcześniejsze źródła: kroniki rodów arystokratycznych z dworem cesarskim na czele i ustne przekazy ludowe. Opisano wierzenia i zwyczaje lokalne. Udokumentowano kontakty z Chinami i Koreą. Powołano się na listy, notatki i inne kroniki, także dzieła chińskie i koreańskie. W 30 zwojach ujęto japońską mitologię oraz historię rodu cesarskiego począwszy od cesarza Jimmu, a na cesarzowej Jitō skończywszy.

Polska Akademia Nauk – Stacja Naukowa w Wiedniu – instytucja naukowa istniejąca od 1986.

Polski Słownik Biograficzny (PSB) – wielotomowa publikacja mająca na celu gromadzenie biografii zasłużonych, nieżyjących już osób związanych z Polską, mieszkających czy działających w kraju i za granicą – od czasów legendarnego Popiela począwszy, aż do roku 2000.

Polskie Towarzystwo Historyczne (PTH) – stowarzyszenie historyków polskich, skupiająca zarówno zawodowych historyków, jak i miłośników historii. Utworzone w 1886 we Lwowie z inicjatywy Ksawerego Liskego jako lokalne towarzystwo naukowe. Po 1925 stało się towarzystwem ogólnopolskim.

Powstanie '44 – publikacja autorstwa Normana Daviesa - brytyjskiego historyka, traktująca o powstaniu warszawskim.

Rękopis Stanisława Augusta lub Kodeks Stanisława Augusta – papierowy kodeks spisany najpóźniej w połowie XV wieku, przechowywany w Bibliotece Narodowej. Zawiera jeden z dziewięciu zachowanych rękopisów Wielkiej Kroniki i dwóch zachowanych rękopisów Spominek o Ciołkach. Przez mediewistów oznaczany jest siglum „St”.

Urbarz – księga zawierająca spis majątku danego właściciela ziemskiego oraz powinności, głównie pańszczyźnianych, jego poddanych. Urbarze prowadziły cesarstwa, królestwa, księstwa, ziemie, ordynacje czy miasta. W Polsce występowały od XV wieku do końca XVIII. Obecnie urbarze są cennym źródłem dla historyków.

Wojna peloponeska – dzieło historyczne Tukidydesa opisujące przebieg wojny peloponeskiej pomiędzy Spartą a Atenami oraz ich sprzymierzeńcami. Powstało w V wieku p.n.e.

Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego – instytucja publiczna zajmująca się badaniem dziejów Wojska Polskiego.