44 Historyczne środki transportu

Bicykl – rodzaj dwukołowego roweru bez przekładni łańcuchowej, z wielkim przednim kołem i małym tylnym (welocyped). Konstrukcja przedniego koła o tak dużej średnicy była możliwa dopiero po patencie Jamesa Starleya i Williama Huntera w 1869 na koło z drutowymi szprychami, pracującymi na rozciąganie.

Blériot XII – pionierski francuski samolot zbudowany przez Louisa Blériota. Jego pierwszy lot miał miejsce w maju 1909 roku i był to pierwszy samolot, którym leciało dwóch pasażerów oprócz pilota. Na nim też Blériot zajął drugie miejsce w 1909 r. w Wyścigu o Puchar Gordona Benetta i ustanowił nowy światowy rekord prędkości.

Brek – wóz nie posiadał osłon z boku, miał za to stały, mimo iż miękki dach, utrzymujący się na prętach jak baldachim.

Brek − duży, odkryty, czterokołowy, wieloosobowy i wielokonny pojazd z bocznymi ławkami, o prostej skrzyni. Nazwa pochodzi od wózka do ujeżdżania koni.

Bryczka – czterokołowy pojazd zaprzęgowy, lekki, odkryty, resorowany, od XVIII wieku często używana w Polsce, na wsi w celach gospodarczych i komunikacji. W Europie Zachodniej była pojazdem podróżnym.

Cab (ang.) – lekki dwukołowy, jednokonny pojazd zaprzęgowy z kozłem stangreta wysoko z tyłu i pudłem dla dwóch pasażerów otwieranym od przodu. Rodzaj kabrioletu, znany jako Hansom cab od nazwiska pomysłodawcy Josepha Hansoma, stosowany od około 1836 w Wielkiej Brytanii jako dorożka.

Carroccio – rydwan, wóz bojowy zaprzężony w woły, używany przez armie średniowiecznych republik i księstw włoskich. Była to prostokątna platforma na pełnych, drewnianych kołach, na której umieszczano sztandar miasta i ołtarz polowy, gdzie kapłan odprawiał mszę przed bitwą, i z której trębacze zagrzewali wojsko do boju.

Dorożka – lekki, jedno- lub dwukonny, czterokołowy pojazd zaprzęgowy ze składaną budą i kozłem dla dorożkarza używany do przewozu 1–4 pasażerów, wprowadzony w Rosji na początku XIX wieku. Dorożka była środkiem regularnego transportu miejskiego w odróżnieniu od fiakra, który stanowił pojazd wykorzystywany wyłącznie na zasadzie wynajmu. Obecnie dorożka służy do wynajmu w komunikacji miejskiej i jest atrakcją turystyczną wielu miast jako element lokalnego folkloru.

Dyliżans – duży zamknięty kołowy pojazd konny używany od połowy XVI wieku do połowy XIX wieku do przewozu pasażerów i przesyłek pocztowych na stałych trasach obsługiwanych według ustalonego rozkładu jazdy.

Elektromote – pierwszy na świecie trolejbus, który został publicznie zaprezentowany 29 kwietnia 1882 roku przez wynalazcę dr. Ernsta Wernera von Siemensa na przedmieściach Berlina w Halensee. Elektromote działał od 29 kwietnia do 13 czerwca 1882 na próbnej trasie o długości 541 metrów pomiędzy stacją kolejową w Halensee przy ulicy Straße nr 5, dzisiejsza Joachim-Friedrich-Straße a Straße nr 13, dzisiejsza Johann-Georg-Straße, przecinając ulicę Kurfürstendamm na placu Kurfürstenplatz.

Faeton (phaeton) – typ nadwozia z otwartym dachem z dwoma siedzeniami. Na początku XX wieku termin stosowany zamiast baquet. W latach 30. XX wieku był synonimem amerykańskich nazw convertible sedan i convertible phaéton. Dla pojazdów z czterema siedzeniami stosowano określenie double phaeton.

Faeton – fantazyjny sportowy czterokołowy pojazd konny z początku XIX wieku. Był ciągnięty przez jednego lub parę koni. Charakteryzował się przesadnie dużymi kołami i bardzo lekkimi resorami oraz niewielką skrzynią. Szybki, ale niebezpieczny, swą nazwą nawiązywał do mitycznego Faetona i jego tragicznego powożenia rydwanem słońca. W 1905 pojawił się we Lwowie pierwszy faeton kryty, według projektu Antoniego Kurkowskiego.

Fasiąg – czterokołowy pojazd konny używany głównie na Podhalu do przewożenia turystów. Nazwa pochodzi z gwary góralskiej, w której tym mianem określa się wóz góralski. „Fasiąg” jest gwarową, góralską odmianą wyrazu „Wasąg”.

Fiakier, inaczej dorożka, drynda – lekki 1- lub 2-konny pojazd zaprzęgowy służący do wynajmu w celach zarobkowych. Pojazd wyposażony był w składany dach nad tylną (pasażerską) częścią. Przednie siedzenie (kozioł) przeznaczone dla powożącego (fiakra) było zwykle odkryte. Nazwa fiacre pochodzi od gospody pod św. Fiakriuszem w Paryżu. W gospodzie tej, w latach 40. XVII wieku, znajdowało się biuro wynajmu powozów. Nazwa fiakier odnosi się również do powożącego tym pojazdem.

Jaszcz - jednoosiowy pojazd służący, przede wszystkim w artylerii konnej, do przewożenia amunicji artyleryjskiej.

Kabriolet - rodzaj pojazdu zaprzęgowego. Pojazd ten był ciągnięty przez jednego konia, posiadał dwa koła i podwyższone siedzenie dla woźnicy.

Kareta – bogato zdobiony czterokołowy pojazd zaprzęgowy w kształcie prostopadłościanu, żartobliwie zwany „arką”. Rozpowszechnił się wśród polskich wyższych warstw społecznych w XVII wieku. Początkowo pudło zawieszane było na rzemiennych pasach, podobnie jak w kolebkach. W XVIII wieku do użytku weszły resory. Duże karety nazywano landarami od niemieckiego miasta Landau in der Pfalz słynącego z wyrobu pojazdów konnych.

Kariolka – rodzaj małego spacerowego odkrytego powozu, dwu lub czterokołowego. Był to pojazd jednokonny z siedzeniami pokrytymi skórą i wyposażany w drewniane, zazwyczaj, resory. W typowej kariolce obok powożącego było miejsce dla jednego, góra dwóch pasażerów. Pojazd był modny w sferach dworskich w okresie od 2 połowy XVIII wieku do pierwszej ćwierci XIX wieku.

Karoca – bardzo bogato zdobiony powóz kryty, rodzaj karety. Modny w okresie od XVI do XVIII wieku.

Kibitka – kryty wóz gospodarski, czterokołowy, używany w Rosji. W okresie caratu również wykorzystywany jako karetka do przewozu więźniów.

Kocz – pierwszy pojazd resorowany, czterokołowy, dwuosiowy, pochodzący z Węgier. Znany od XVI wieku, po kolejnych przemianach popularny do XIX wieku. Produkowany także w Polsce. Jako lekki półkryty lub kryty pojazd wyparł wcześniejsze karety. Resorowanie początkowo wykonane było przez zawieszenie skrzyni na skórzanych pasach lub łańcuchach.

Kolasa – gospodarski wóz transportowy, o drewnianych osiach, bez resorów, znany powszechnie na Rusi i Kresach od XVI-XIX wieku.

Kryty wóz – czterokołowy pojazd zaprzęgowy z płóciennym zadaszeniem rozpiętym na łukowatych pałąkach. Dzięki masowemu użyciu w dziewiętnastowiecznym osadnictwie amerykańskim stał się symbolem Dzikiego Zachodu. Kryte wozy były także w powszechnym użyciu w całej Europie od XVI do XIX wieku.

Kwadryga – antyczny rzymski wóz dwukołowy, zaprzężony w cztery konie znajdujące się obok siebie. Powożona z pozycji stojącej, używana była głównie do wyścigów oraz jako wóz służący podczas pochodów triumfalnych w trakcie różnych uroczystości.

Lando – znany od XVIII w. otwarty powóz czterokołowy, dwu- lub czterokonny, z czterema miejscami dla pasażerów i z podwyższonym siedzeniem z przodu dla powożącego.

Lektyka – środek transportu lądowego do przemieszczania na nieduże odległości jednej lub dwóch osób, noszony przez tragarzy bądź zwierzęta juczne (basterna). Lektyki znane są od czasów starożytnych, używane były często przez monarchów i zamożnych ludzi. Lektyki w formie tronu transportowały również wielu papieży do czasu pontyfikatu Jana Pawła I.

Muscle car [wym: ] – samochód osobowy o wyjątkowo wysokich osiągach. Termin ten odnosi się głównie do amerykańskich, australijskich bądź południowoafrykańskich modeli z silnikami o dużej pojemności produkowanymi pomiędzy 1964 a 1973 rokiem dla samochodów amerykańskich i 1968 a 1976 rokiem dla samochodów australijskich.

Omnibus − pojazd wieloosobowy, przeważnie kryty, utrzymujący regularną komunikację. Od XVII do XIX wieku konny, a następnie z napędem. Prawdopodobnie pierwszy tego typu pojazd zaprojektował słynny naukowiec Blaise Pascal.

Palankin – dawny środek transportu w formie krytego krzesła lub tapczana używany przez arystokrację na Dalekim i Środkowym Wschodzie w szczególności w Indiach i Chinach od czasów starożytnych. Unoszony był przez tragarzy za pomocą drążków. W przypadku długich podróży do obsługi palankina najmowano trzy zmiany tragarzy – do 12 osób – oraz jednego tragarza do niesienia bagażu.

Pojazd zabytkowy – wedle ustawy Prawo o ruchu drogowym pojazd, który na podstawie specjalnych przepisów został wpisany do rejestru zabytków ruchomych lub znajduje się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, a także pojazd wpisany do inwentarza muzealiów, zgodnie z odrębnymi przepisami.

Powóz – ogólna nazwa osobowego pojazdu konnego, przy czym słowo „powóz” jest jednym z najstarszych terminów występujących w języku polskim o niejednoznacznym sensie. Od XVI do XVIII wieku oznaczał każdy elegancki pojazd, od wieku XIX oznaczał otwarty elegancki pojazd z ruchomą budą.

Runabout − tak nazywano w USA lekki, mały, prosty i tani samochód. Jest on poprzednikiem dwudrzwiowych kabrioletów, roadsterów i aut sportowych, a odpowiednikiem phaétonu. Za to przeciwieństwem modeli tourer.

Rydwan – pojazd konny, najczęściej dwukołowy zaprzężony w dwa lub cztery konie, zwykle z tyłu otwarty.

14-bis, znany też jako Oiseau de proie – pionierski samolot, dwupłat w układzie kaczki, zaprojektowany i zbudowany przez brazylijskiego pioniera lotnictwa Alberto Santosa-Dumonta. W 1906 r. pod Paryżem 14-bis wykonał pierwszy obserwowany przez tłum kontrolowany lot z napędem, będący jednocześnie pierwszym lotem samolotu poza USA.

Sedia gestatoria – rodzaj tronu, papieska lektyka, noszona na ramionach przez tak zwanych sediari. Używana była do 1978. Ostatnim jej użytkownikiem był papież Jan Paweł I. Jego następca Jan Paweł II odstąpił od zwyczaju noszenia papieża w lektyce. Ostatecznie sedia gestatoria została zastąpiona przez papamobile.

Spider lub Spyder – początkowo określano tak lekkie pojazdy konne, jak również samochody dwumiejscowe lub 2+2 bez dachu. Obecnie zarówno nazwy spider/spyder oraz roadster bardzo często używają handlowcy dla określenia nadwozia z założenia projektowanego jako otwarte, podczas gdy kabriolety zazwyczaj wywodzą się z modeli sedan.

Taczanka – dwuosiowy pojazd zaprzęgowy, uzbrojony w ciężki karabin maszynowy.

Torpedo – najpopularniejszy typ nadwozia w latach 1910-1930. Zastąpił double phaétony. Kabina miała gładkie płaszczyzny. Górna krawędź boków i drzwi stanowiła prawie prostą, poziomą linię. Dach był miękki, składany, jednak nie dawał żadnej osłony po bokach kabiny.

Tourer (touring) - typ nadwozia. Termin pochodzi z USA z początku XX wieku. Jest odpowiednikiem europejskiego baquet. Około lat 20. XX wieku w USA zaczęto tak nazywać również 4-miejscowy samochód z otwartym dachem i 4 drzwiami, zazwyczaj ze średnio-niskiego segmentu rynku. Także nie posiadał przednich drzwi.

Tramwaj konny – dawny lekki pojazd szynowy służący do komunikacji miejskiej, zaprzęgany w jednego lub dwa konie, rozpowszechniony od połowy XIX wieku.

Tramwaj na pedały Sylvestra Krnki – pojazd szynowy napędzany siłą ludzkich mięśni, skonstruowany w 1895 r. przez czeskiego wynalazcę i rusznikarza Sylvestra Krnkę.

Tramwaj parowy – dawny pojazd szynowy służący do komunikacji miejskiej, napędzany maszyną parową. Istniały dwa podstawowe typy tego pojazdu: albo w silnik parowy wyposażony był bezpośrednio wagon, albo skład ciągnięty był przez stosunkowo niewielką lokomotywę parową.

Trojka – trójkonny zaprzęg popularny w Rosji, szczególnie przy saniach. W skład zaprzęgu wchodzą trzy konie: kłusak pośrodku, pomiędzy hołoblami, i dwa konie zaprzężone po bokach, ułożone tak, by koń zaprzęgany po lewej stronie galopował zawsze z lewej nogi i odwrotnie - mają więc łby zwrócone na zewnątrz zaprzęgu.

Wolant – resorowany czterokołowy pojazd zaprzęgowy, powóz typu milord bez budy. Pojazd o charakterze spacerowo-wyjazdowym w dwukonnym lub jednokonnym zaprzęgu, znany od XIX wieku. Wolant posiada jedno siedzisko stałe i kozioł dla stangreta. Nazwa najczęściej używana w Wielkopolsce.