23 Historia odkryć geograficznych

Wyprawa balonowa Andréego – wyprawa balonowa na biegun północny zorganizowana w 1897 roku przez szwedzkiego podróżnika polarnego Salomona Augusta Andréego. Wyprawę wspierała Królewska Szwedzka Akademia Nauk, a finansowali m.in. król Szwecji Oskar II oraz Alfred Nobel. Cieszyła się w Szwecji ogromnym zainteresowaniem publicznym i była uważana za odważne i patriotyczne przedsięwzięcie.

Antarctic – szwedzki statek badawczy, który służył w wyprawach do Svalbardu i Grenlandii, a następnie w wyprawach antarktycznych w latach 1893–1895 i 1901–1903.

Belgica – belgijski statek badawczy, który posłużył wyprawie antarktycznej w latach 1897-1899.

Belgijska Wyprawa Antarktyczna także Belgica – wyprawa naukowo-badawcza na Antarktykę, trwająca od 16 sierpnia 1897 roku do 5 listopada 1899.

Brytyjska ekspedycja na Mount Everest z 1921 roku – wyprawa mająca na celu odnalezienie i zbadanie dróg hipotetycznej wspinaczki na Mount Everest, najwyższy szczyt świata, a także – w przypadku wypełnienia tych celów – podjęcia próby zdobycia wierzchołka. Uczestnicy wyprawy musieli prowadzić poszukiwania na obszarze Tybetu, gdyż granice Nepalu były wówczas zamknięte dla obcokrajowców. Badacze stwierdzili, że drogą dogodną do zdobycia Mount Everestu jest ta wiodąca przez lodowiec Kharta, przełęcz Lhagba La, lodowiec Rongbuk i przełęcz Chang La. Udało im się dotrzeć do przełęczy Chang La, lecz nim poczyniono dalsze postępy zarządzono powrót. Na czele ekspedycji stanął Charles Howard-Bury, zaś jej członkiem został George Mallory.

Brytyjska ekspedycja na Mount Everest z 1953 roku była dziewiątą próbą zdobycia najwyższego szczytu na Ziemi i pierwszą, która zakończyła się powodzeniem. 29 maja 1953 roku Nowozelandczyk Edmund Hillary oraz pochodzący z Nepalu Tenzing Norgay zdobyli wierzchołek Mount Everestu. Wyprawa została zorganizowana i sfinansowana przez Komitet Himalajski. Na jej czele stanął pułkownik John Hunt.

Cieśnina Anian – rzekoma cieśnina oddzielająca Amerykę Północną od Azji, która miała przebiegać między północno-wschodnim a zachodnim wybrzeżem Ameryki. O jej istnieniu, począwszy od XVI wieku, przez przeszło dwa stulecia przekonani byli eksploratorzy poszukujący Przejścia Północno-Zachodniego.

Druga wyprawa Jamesa Cooka – brytyjska wyprawa odkrywcza kierowana przez Jamesa Cooka, przeprowadzona w latach 1772–1775 na dwóch statkach: „Resolution” oraz „Adventure”. Celem wyprawy było dowiedzenie, czy istnieje wielki kontynent południowy lub Terra Australis. W tym celu załogi statków trzykrotnie przekraczały koło podbiegunowe południowe. Ostatecznie nie udało się wykazać istnienia jakiegokolwiek lądu na południu – Cook nie odrzucił jednak możliwości istnienia mniejszego niż wcześniej oczekiwano kontynentu pokrytego w całości lodem. Podczas wyprawy odkryto i opisano po raz pierwszy szereg wysp, w tym Nową Kaledonię, Norfolk, Georgię Południową oraz Sandwich Południowy.

Ekspedycja Franklina z 1845 roku – zaginiona brytyjska ekspedycja badawcza do Arktyki, kierowana przez kapitana Johna Franklina. Wyprawa opuściła Anglię w 1845 roku na dwóch okrętach, HMS „Erebus” i HMS „Terror”. Franklin był oficerem Royal Navy i doświadczonym badaczem, który służył w trzech poprzednich wyprawach arktycznych, w tym w dwóch jako dowódca. Czwarta i ostatnia ekspedycja, którą dowodził w wieku 59 lat, miała za zadanie pokonanie ostatniej, nieprzebytej części Przejścia Północno-Zachodniego. Po kilku wczesnych zgonach wśród uczestników, oba okręty zostały zatrzymane przez lód w Cieśninie Wiktorii, w pobliżu Wyspy Króla Williama w kanadyjskiej Arktyce. Wszyscy członkowie wyprawy, 129 osób, w tym Franklin, zaginęli.

Główne Archiwum Indii – budynek w Sewilli w Hiszpanii. Utworzono w 1785 z woli króla Hiszpanii Karola III, w celu zgromadzenia w jednym miejscu dokumentów dotyczących hiszpańskich kolonii, do tej pory rozproszonych w trzech miastach: Simancas, Kadyksie i Sewilli. Za realizację projektu odpowiedzialny był ówczesny minister ds. kolonii José de Gálvez y Gallardo, który na głównego wykonawcę wyznaczył historyka Juana Bautistę Muñoza.

Gorączka złota nad Klondike – „gorączka złota” nad rzeką Klondike w Jukonie w Kanadzie, która rozgorzała w 1896 i zaczęła wygasać w pierwszych latach XX wieku.

Helluland – nazwa nadana jednemu z trzech lądów odkrytych przez Leifa Erikssona ok. 1000 roku n.e., na północno-wschodnich wybrzeżach Ameryki Północnej. Helluland został opisany w islandzkich sagach jako ląd pokryty dużymi płaskimi kamieniami. Dzięki tym wskazówkom historycy przypuszczają, że Helluland to prawdopodobnie Ziemia Baffina lub północno-wschodni Labrador.

Jason później Stella Polare – norweski statek wielorybniczy, służył w dwóch wyprawach na Ocean Południowy Carla Antona Larsena w latach 1892–1894, a później jako statek badawczy Stella Polare w wyprawie arktycznej Luigiego Amadeo di Savoi (1873–1933) na biegun północny.

Kataj – nazwa nadana przez Europejczyków Chinom w średniowieczu. Nazwa ta odnosi się zwłaszcza do północnej części Państwa Środka. Pochodzi od koczowniczego ludu Kitanów, zamieszkującego te tereny od VII do XII wieku naszej ery.

Markland – kraina wymieniana w średniowiecznych sagach islandzkich. Pokryte lasem wybrzeże, na południe od Hellulandu, w roku 986 dostrzeżone przez żeglarza islandzkiego Bjarniego Herjólfssona. Nazwę „Markland” nadał ok. roku 1000 Leif Eriksson lub ok. roku 1004 Þorfinn Karlsefni, którzy tam lądowali.

Odkrycia i badania Antarktyki – okres odkryć geograficznych i badań naukowych Antarktyki, który rozpoczął się w XIX wieku. Początkowo obejmował odkrycia wysp Antarktyki, a potem samego kontynentu Antarktydy. Następnie poznawano jego warunki klimatyczne i geografię, a obecnie badania Antarktyki koncentrują się wokół zmian klimatycznych i historii geologicznej tej części świata.

Odkrycie Ameryki – popularne określenie faktu dotarcia Krzysztofa Kolumba do tego kontynentu, w 1492 r. W rzeczywistości pierwszymi ludźmi, którzy dotarli do kontynentu amerykańskiego, byli członkowie społeczności łowieckich, przybyłych z Azji przez Beringię w czasie zlodowacenia, między 40 000 a 17 000 lat temu. Za pierwszego przedstawiciela cywilizacji europejskiej, który dotarł do Ameryki, uznaje się Leifa Erikssona.

Przejście Północno-Wschodnie – droga morska w Arktyce, z Oceanu Atlantyckiego na Ocean Spokojny, wzdłuż północnych brzegów Eurazji. Główny odcinek Przejścia Północno-Wschodniego tworzy Północna Droga Morska.

Przejście Północno-Zachodnie – droga morska łącząca Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym, prowadząca drogami wodnymi wewnątrz Archipelagu Arktycznego na północ od kontynentalnej Ameryki Północnej.

Szwedzka Wyprawa Antarktyczna – szwedzka ekspedycja naukowo-badawcza w latach 1901–1904 na Półwysep Antarktyczny w Antarktyce, kierowana przez szwedzkiego geologa Otto Nordenskjölda (1869–1928). Statkiem wyprawy był „Antarctic” dowodzony przez norweskiego wielorybnika Carla Larsena (1860–1924).

Wielkie odkrycia geograficzne – określenie odkryć geograficznych dokonanych przez europejskich żeglarzy na przełomie XV i XVI wieku, a w szczególności: opłynięcie Przylądka Dobrej Nadziei przez Bartolomeu Diaza (1488), odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba, a następnie jej podbój, podróż Vasco da Gamy do Indii (1498) oraz pierwsza podróż dookoła świata Ferdynanda Magellana (1519–1522). Erę wielkich odkryć kończy odkrycie Australii, być może dokonane przez Portugalczyków już w XVI wieku i utrzymywane w tajemnicy. Pierwszym znanym z imienia odkrywcą Australii (1606) został uznany Holender Willem Janszoon. W ten sposób po raz pierwszy w historii określona cywilizacja zdobyła wiedzę o wszystkich zamieszkałych kontynentach, co było początkiem nieodwracalnych zmian historycznych. Nie był to koniec odkryć nowych kontynentów, gdyż pozostała jeszcze Antarktyda, aby ludzkość po raz pierwszy w swej historii stała się we własnej świadomości „kompletna”.

Winlandia – nazwa nadana odkrytej w roku 1000 przez wikinga Bjarniego Herjólfssona, a zasiedlonej przez Leifa Erikssona części Ameryki Północnej. Odkryty wówczas fragment lądu jest dziś różnie identyfikowany; przypuszczalnie była to Nowa Fundlandia.

Wyprawa Amundsena na biegun południowy – norweska ekspedycja kierowana przez Roalda Amundsena, której członkowie jako pierwsi dotarli do bieguna południowego. Amundsen i czterej jego towarzysze zdobyli biegun w dniu 14 grudnia 1911 roku, na pięć tygodni przed przybyciem w to miejsce Roberta Falcona Scotta na czele ekspedycji Terra Nova. Amundsen wraz ze swym zespołem bezpiecznie powrócił do bazy położonej u wybrzeży Antarktydy. Kilkanaście miesięcy później dotarła do niego wiadomość o śmierci Scotta podczas powrotu z bieguna południowego.