35 Kolonializm

Dekolonizacja (łac.) – proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw w dawnych terytoriach zależnych. Może następować za porozumieniem stron – w sposób pokojowy, lub na skutek powstania, rewolucji czy innego konfliktu zbrojnego.

Kolonializm – polityka państw rozwiniętych gospodarczo polegająca na utrzymywaniu w zależności politycznej i ekonomicznej krajów słabo rozwiniętych oraz wykorzystywaniu ich zasobów ludzkich i surowcowych. Zgodnie z zachodnią tradycją kolonializm datowany jest od epoki wielkich odkryć geograficznych, chociaż znany był już w czasach starożytności.

Belgijskie imperium kolonialne – istniejące w latach 1908–1962 imperium kolonialne, w skład którego wchodziły dwie należące do Królestwa Belgii kolonie – Kongo Belgijskie oraz protektorat Ruanda-Urundi. W odróżnieniu od innych europejskich mocarstw kolonialnych, zdecydowaną większość terytorium stanowiła jedna kolonia – Kongo Belgijskie, które stanowiło ponad 95% powierzchni całego imperium i było ponad 76 razy większe od metropolii, będąc początkowo prywatną własnością króla Belgii, Leopolda II.

Cesarstwo Wielkiej Japonii – oficjalna nazwa państwa japońskiego w okresie od 29 listopada 1890 do 2 maja 1947 roku. W dniu 3 maja 1947 roku weszła w życie Konstytucja Japonii, ustawa zasadnicza zwana także konstytucją Showa.

Dekolonizacja Afryki – proces historyczny, który toczył się na znacznym obszarze kontynentu afrykańskiego po zakończeniu II wojny światowej. Polegał on na uzyskiwaniu samodzielności i suwerenności przez terytoria pozostające dotychczas w posiadaniu kolonialnym państw europejskich oraz formowaniu się nowych, niezawisłych państw afrykańskich.

Duńskie imperium kolonialne – istniejące w XVI do XX wieku imperium kolonialne, w skład którego wchodziły należące do Danii kolonie w Europie, Ameryce Północnej, Karaibach, Azji i Afryce. Pierwsze kolonie zostały „nabyte” przez Duńczyków jako obszary zamorskie Norwegii wraz z zawarciem z nią unii. Kolejne posiadłości były już czysto duńskimi osiągnięciami.

Louis de Buade de Frontenac – gubernator Nowej Francji. Frontenac rozpoczął swą karierę w służbie wojskowej we Włoszech i Niemczech. Zdobył sławę jako dobry dowódca i administrator. W 1672 został mianowany gubernatorem generalnym Nowej Francji. Jego energia i samodzielność, a przy tym bezkompromisowość w stosunkach z kościołem, przysporzyły mu wielkiej popularności wśród kolonistów, lecz na dworze królewskim wzbudziły podejrzenie, że zamierza z Nowej Francji utworzyć swoje własne królestwo. Z tego też powodu w 1682 został odwołany z urzędu. Powrócił na niego po siedmiu latach i pozostał na stanowisku do swej śmierci w 1698.

Holenderskie imperium kolonialne – istniejące od XVII do XX wieku imperium kolonialne, w skład którego wchodziły należące do Królestwa Niderlandów kolonie w Azji, Afryce i obu Amerykach. Większość kolonii należących do imperium założona została przez Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską, działającą m.in. w Afryce Południowej i Azji Południowo-Wschodniej oraz Holenderską Kompanię Zachodnioindyjską, koncentrującą swą działalność na Karaibach.

Imperium hiszpańskie – istniejące w latach 1492–1976 imperium kolonialne, w skład którego wchodziły należące do Królestwa Hiszpanii terytoria i kolonie w Europie, obu Amerykach, Afryce, Azji oraz Oceanii. U szczytu swej potęgi było jednym z największych państw w dziejach świata i zyskało miano „imperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce”.

Imperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce – określenie używane w odniesieniu do imperium o terytorium tak rozległym, że w dowolnym momencie jest takie miejsce na jego powierzchni, gdzie trwa dzień. W zasadzie dotyczyło ono dwóch światowych mocarstw dominujących w skali globalnej: imperium hiszpańskiego i imperium brytyjskiego.

Juju – termin pochodzenia zachodnioafrykańskiego lub francuskiego używany przez europejskich kolonizatorów na określenie tradycyjnych wierzeń ludów afrykańskich. Termin ten odnosi się zarówno do religii, rozmaitych praktyk jak i samych obiektów kultu oraz związanych z nimi nadnaturalnych mocy.

Kolonie Szwecji – historyczne kolonie należące do Królestwa Szwecji.

Konfrontacja indonezyjsko-malezyjska – konflikt zbrojny o przynależność państwową wyspy Borneo prowadzony w latach 1963–1966 pomiędzy wspieraną przez Wielką Brytanię Malezją a Indonezją.

{{Państwo infobox}} Przestarzałe pola: "gęstość_miejsce". Kongo Belgijskie – belgijska kolonia w centralnej Afryce, w dorzeczu rzeki Kongo, która istniała do roku 1960. Ten teren był rejonem belgijskiej ekspansji już od 1877. Jednak formalnie nie należał on do Belgii, lecz do jej króla Leopolda II. Jego własne państwo Wolne Państwo Kongo było ośrodkiem pozyskania kauczuku. Monarcha stosował tam makabryczne środki aby przyśpieszyć pozyskanie kauczuku. Dopiero w 1908, po serii kampanii przeciwko zbrodniom popełnianym w Kongu władca zdecydował się na sprzedanie tego rejonu Belgii. Kolonia uzyskała niepodległość w 1960, a jej obecna nazwa to Demokratyczna Republika Konga. Belgów do ekspansji w Kongu nakłoniły jego bogactwa: kauczuk i kość słoniowa. Tubylcy otrzymali nakaz corocznego ich dostarczania w odpowiedniej ilości. Jeśli ktoś nie zdążył na czas, władze wysyłały do akcji oddziały askarysów, którzy nierzadko jako dowód swojej interwencji przynosili ucięte ręce opornych. Wiadomości o okrucieństwie Belgów dotarły jednak do Europy i Leopold II był zmuszony do powołania w 1904 specjalnej komisji do spraw Konga. Raport przedstawiony rok później wykazał wprawdzie, że największe nadużycia zostały usunięte, jednak nie było to prawdą. Belgowie wykorzystywali rdzennych mieszkańców do ciężkiej pracy na plantacjach kawy, kakao, trzciny cukrowej oraz w kopalniach złota i diamentów. Kolonializm belgijski w Kongu charakteryzował się wykorzystywaniem miejscowej ludności na olbrzymią skalę i okrucieństwem. W okresie kolonizacji obowiązywał całkowity zakaz edukacji tubylców, traktowanie ludności czarnej jak własności, pełne niewolnictwo, egzekucje, krwawe tłumienie buntów. Różnymi metodami koloniści „rozdrapywali” dawne konflikty międzyplemienne, aby nie dopuścić do porozumienia pomiędzy plemionami. Przez niemal cały okres istnienia kolonii Kongo było zamknięte dla cudzoziemców, nawet przyjazdy Belgów były całkowicie kontrolowane.

Królewskie Muzeum Afryki Środkowej – etnograficzno-przyrodnicze muzeum mieszczące się w Tervuren, w belgijskiej prowincji Brabancja Flamandzka. Utworzone zostało w 1898. Wywodzi się z ekspozycji mającej promować Wolne Państwo Kongo Leopolda II Koburga podczas wystawy światowej w Brukseli w 1897.

La Navidad – pierwsza wioska-fort założona przez Krzysztofa Kolumba na wybrzeżu Haiti i na kontynencie amerykańskim.

Liga Morska i Rzeczna – polska organizacja społeczna stawiająca sobie za cel propagowanie zagadnień morskich wśród społeczeństwa polskiego. Działała na rzecz rozbudowy floty morskiej i rzecznej. W okresie międzywojennym jej celem było także pozyskanie terenów pod osadnictwo lub kolonie dla Polski.

Ludzkie zoo ; nazywane również „etnologiczną ekspozycją” lub „Wioskami Murzynów” – XIX i XX-wieczna publiczna wystawa ludzi, głównie w ich naturalnym lub „prymitywnym” stanie. Podczas wystaw podkreślano głównie kulturalne różnice pomiędzy pokazywaną rdzenną ludnością a przedstawicielami zachodniej cywilizacji. Większość umieszczanych w takich miejscach przedstawicieli miejscowej ludności była utożsamiana z istotami znajdującymi się na poziomie ewolucji pomiędzy wielkimi małpami a praprzodkami Europejczyków. Z tych powodów „etnograficzne zoo” były krytykowane jako wysoko poniżające i rasistowskie.

Luizjana – region geograficzny w Ameryce Północnej, obejmujący początkowo tereny na południe od Wielkich Jezior, w przybliżeniu zajmujący dorzecze Missisipi. Współcześnie jest to 1/3 obecnych Stanów Zjednoczonych. Zajmowany w całości lub częściowo przez stany Alabama, Arkansas, Dakota Północna, Dakota Południowa, Illinois, Indiana, Iowa, Kansas, Kentucky, części Kolorado, Minnesota, części Montany, Nowy Meksyk, Luizjana, Missisipi, Missouri, Nebraska, Ohio, Oklahoma, północny Teksas, Tennessee, Wisconsin, Wyoming, a także ziemie należące dziś do Kanady w prowincjach Manitoba, Saskatchewan i Alberta.

Metropolia – ojczyzna lub centralne terytorium imperium kolonialnego. Termin ten był używany w zakresie imperiów brytyjskiego, francuskiego i portugalskiego do oznaczania ich europejskich terytoriów, w odróżnieniu od terytoriów kolonialnych lub zamorskich.

Morska Wola – osada polska w Paranie w Brazylii. Założona w okresie międzywojennym z inicjatywy działaczy na rzecz kolonii polskich.

Niewola kontraktowa – forma kontraktu podpisanego pomiędzy dwoma osobami w którym jedna z nich jest zmuszona do pracy na rzecz drugiej w celu odpracowania długu. Jest to rodzaj transakcji barterowej, gdzie niewolnik kontraktowy odpracowuje bezpłatnie zaciągnięty dług u właściciela kontraktu. Sługa odpracowywał zwykle koszt transportu statkiem albo inną przysługę u beneficjenta.

{{Państwo infobox}} Przestarzałe pola: "n2_flaga", "p2_flaga", "gęstość_miejsce", "n1", "p1", "p3_flaga", "n3_flaga", "język_używany", "p4", "n4", "p4_flaga", "n4_flaga", "p3", "n5_flaga", "p5_flaga", "p1_flaga", "p5", "n3", "n5", "n2", "p2" oraz "n1_flaga". Nowa Hiszpania – hiszpańska posiadłość kolonialna w Ameryce Północnej, założona w 1521 roku po zakończonym sukcesem podboju Meksyku, od 1535 roku tworząca Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii istniejące do 1821 roku.

Nowa Szwecja – dawna szwedzka kolonia w Ameryce Północnej, obejmowała obszary części dzisiejszych stanów Delaware, New Jersey, Pensylwania i Maryland i istniała od 29 marca 1638 do września 1655 roku.

Powstanie bokserów – zbrojne wystąpienie ludowe w północno-wschodnich Chinach w latach 1899–1901, skierowane przeciwko cudzoziemcom i dynastii Qing. Inspiratorem powstania było tajne stowarzyszenie Yihequan.

Projekt Darien – nieudany kolonizacyjny projekt Królestwa Szkocji z przełomu XVII i XVIII wieku, który spowodował katastrofę finansową w Szkocji i przyczynił się pośrednio do przemiany personalnej unii angielsko-szkockiej w unię realną.

Rewolucja haitańska – walki czarnoskórej i mulackiej części mieszkańców Saint-Domingue z siłami francuskimi w latach 1790-1804. Do ogólnych przyczyn wybuchu walk wyzwoleńczych zalicza się przede wszystkim głębokie zróżnicowanie statusu społecznego i materialnego mieszkańców wyspy, szczególnie ciężkie położenie niewolników. Bezpośrednią przyczyną wybuchu walk w końcu maja 1790 był napływ wieści z ogarniętego rewolucją Królestwa Francji o uchwaleniu przez Konstytuantę równości praw mieszkańców kolonii. W wyniku walk doszło do zerwania z metropolią i utworzenia nowego państwa noszącego dziś nazwę Haiti.

Roanoke, Zaginiona Kolonia na wyspie Roanoke w stanie Karolina Północna w USA – pierwsza angielska osada na obszarze Ameryki Północnej. Jej mieszkańcy zniknęli w tajemniczy sposób; przypuszczalnie zostali zabici lub zasymilowani przez okoliczne plemiona Indian.

Rosyjska kolonizacja Azji – kolonizacja znacznych obszarów Azji Północnej, Środkowej i Kaukazu przebiegająca w okresie od XV do XX wieku. Kolonizacja miała odmienny przebieg od większości ekspansji kolonialnych innych państw europejskich i polegała w znacznej mierze na bezpośrednim wcielaniu opanowanych obszarów do państwa rosyjskiego. Wyjątkiem były tu m.in. niektóre kraje kaukaskie i środkowoazjatyckie, którym przez długi okres przysługiwały pewne atrybuty państwowości.

Rosyjski podbój Emiratu Buchary trwał z przerwami w latach 1842 – 1868.

Rosyjski podbój Mandżurii, lub inaczej wojna rosyjsko-chińska – konflikt zbrojny mający miejsce w 1900 roku. W jego wyniku Rosjanie przez pięć lat, od 1900, do 1905, okupowali należącą do Chin Mandżurię.

Rosyjskie ekspedycje do Chanatu Chiwy miały miejsce w pierwszej połowie XVIII i w XIX wieku. Były one częścią kolonizacji Azji przez Imperium Rosyjskie, którego władcy intensywnie powiększali terytorium państwa w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim.

Różowa mapa – była częścią programu kolonialnego Portugalii, którego realizacja odbywała się podczas Wyścigu o Afrykę.

Terytorium zależne – ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa. Terytoriami zależnymi są lub były: kolonie, departamenty zamorskie i terytoria zamorskie, kondominia, protektoraty, terytoria mandatowe i powiernicze, terytoria stowarzyszone, australijskie terytoria zewnętrzne, dependencje, terytoria nieinkorporowane i inne.

Transatlantycki handel niewolnikami – element światowego handlu, prowadzonego w basenie Oceanu Atlantyckiego od XV do XIX wieku, tzw. handlu trójkątnego, którego istotą był transport:wyrobów szybko rozwijającego się przemysłu z Europy do Afryki, siły roboczej z Afryki do Ameryki produktów wytworzonych na plantacjach oraz surowców z Ameryki do Europy.