32 Rodziny językowe

Języki afroazjatyckie – wielka rodzina języków, zajmująca obszary od afrykańskich wybrzeży Atlantyku z językami hausa, arabskim i berberyjskimi na zachodzie po Róg Afryki i Bliski Wschód z językami hebrajskim i arabskim na wschodzie. Rodzina języków afroazjatyckich dzieli się na sześć podrodzin językowych:języki semickie języki berberyjskie języki omockie języki czadyjskie język egipski † z koptyjskim † języki kuszyckie

Języki algonkińskie – wielka rodzina języków w Ameryce Północnej, zaliczana do rodziny algijskiej. Językami algonkińskimi posługują się ludy algonkińskie. Rodzina algonkińska dzieli się na kilka mniejszych zespołów.

Języki austronezyjskie – rodzina języków, którymi posługuje się ok. 350 mln rdzennych mieszkańców wysp Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej oraz Madagaskaru. Języki austronezyjskie używane są na Madagaskarze, w Malezji, Singapurze i Timorze Wschodnim oraz na Filipinach; ich obszar funkcjonowania obejmuje też większą część Indonezji oraz niektóre regiony Wietnamu, Kambodży i Tajwanu. Przedstawicielami rodziny austronezyjskiej posługują się także mieszkańcy obszarów przybrzeżnych Papui-Nowej Gwinei oraz ludy Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Języki austronezyjskie rozprzestrzenione są również w innych regionach Melanezji oraz w całej Polinezji i Mikronezji.

Języki abchasko-adygejskie – rodzina pięciu języków kaukaskich. Posługują się pismem opartym na grażdance. Wyróżnia się tutaj trzy podgrupy:podgrupa abchasko-abazyńska z językami: abchaskim abazyńskim podgrupa czerkieska (adygejska) z językami: adygejskim kabardyjskim podgrupa ubyska : język ubyski †

Języki dajskie, taj-kadaj, kadaj lub kra-daj – rodzina językowa obejmująca szereg używanych w południowo-wschodniej Azji i południowych Chinach.

Języki Daly – australijska rodzina językowa używana w okolicach rzeki Daly River w Terytorium Północnym.

Języki eskimo-aleuckie – rodzina językowa obejmująca kilka języków, używanych przez Eskimosów i Aleutów na północnych krańcach Ameryki i Syberii.

Języki engańskie – grupa języków papuaskich używanych w Papui-Nowej Gwinei. Postuluje się ich przynależność do rodziny transnowogwinejskiej.

Języki hmong-mien lub miao-yao – mała rodzina językowa, skupiająca języki południowych Chin i południowo-wschodniej Azji. Używane w górskich rejonach południowych Chin, w tym prowincjach: Kuejczou, Hunan, Junnan, Syczuan, Kuangsi i Hubei, gdzie stały się językami tzw. ludzi wzgórz, podczas gdy Chińczycy Han zasiedlili żyźniejsze doliny rzeczne. W przeciągu ostatnich 300 – 400 lat, ludzie Hmong i niektórzy Mien wywędrowali do Tajlandii, Laosu, Wietnamu i Mjanmy. W wyniku wojen indochińskich, wielu użytkowników hmong opuściło południowo-wschodnią Azję by osiedlić się w Australii, USA i innych krajach zachodnich. Języki hmong-mien wyraźnie dzielą się na hmong (miao) i mien (yao), choć są blisko spokrewnione. Związki, słabo znanego, języka Ho Nte są niejasne, choć wydaje się być bliższy dialektom mien. Częściowo odpowiedzialny za trudność klasyfikacji jest silny wpływ sąsiednich języków. Wcześniejsze systematyki umieszczały języki hmong-mien w sino-tybetańskiej rodzinie językowej i choć w wielu chińskich klasyfikacjach pozostają tam nadal – na zachodzie przyjmuje się, że stanowią odrębną rodzinę. Kolebka języków Hmong-mien znajdowała się w południowych lub nawet środkowych Chinach. Obecnie, obszarem największej różnorodności językowej jest międzyrzecze Jangcy i Mekongu, choć istnieją powody by wierzyć, że ludy wywędrowały z północy wraz z naporem Chińczyków Han. Miáo i yáo to nazwy mandaryńskie. Endoetnonimami Miao są Meo, Hmu, Mong i Hmong, ale ponieważ większość laotańskich uchodźców w USA nazywa siebie Hmong lub Mong, te właśnie nazwy są najlepiej znane. Jednakże w Chinach, gdzie żyje większość ludności Miao – praktycznie się ich nie używa. Z kolei chińskie miano yao odnosi się raczej do wspólnoty kulturalnej, posługujące się językami zarówno mien, jak i dajskimi, ji czy miao. Z uwagi na nieprecyzyjność mandaryńskiej nazwy, etnonim mien może być preferowany jako bardziej jednoznaczny. Zarówno hmong, jak i mien, oznaczają człowieka, osobę. Jak wiele języków południowych Chin, hmong i mien są monosylabiczne i analityczne. Posiadają, również, jeden z najbogatszych zasobów tonów.

Języki indoeuropejskie – jedna z głównych rodzin językowych świata, największa pod względem liczby mówiących. Istnieje od co najmniej trzech i pół tysiąca lat w Europie, Indiach oraz Azji Zachodniej, współcześnie w użyciu na wszystkich zamieszkałych kontynentach. Zalicza się do niej kilkaset spokrewnionych ze sobą języków, którymi jako ojczystymi posługuje się ok. 3,3 miliarda osób na całym świecie.

Języki irokeskie – rodzina języków używanych przez rdzenną ludność Ameryki Północnej w rezerwatach w prowincjach Ontario i Quebec w Kanadzie oraz w stanach Nowy Jork i Oklahoma w USA. Do grupy języków irokeskich należą takie języki jak: czirokeski, huroński, mohawk, cayuga, oneida, onondaga i inne. Według niektórych klasyfikacji języki irokeskie zalicza się wraz z siouańskimi i kaddo do fyli makrosiouańskiej.

Języki mixe-zoque – rodzina językowa w meksykańskich stanach Oaxaca, Chiapas i Tabasco, obejmująca kilkanaście języków, zgrupowanych w trzy, które zostały oficjalne wpisane na listę tzw. języków narodowych Meksyku.

Języki tupi – rodzina językowa występująca w Ameryce Południowej, zaliczana do tzw. fyli ekwatorialnej (równikowej). Dzieli się na szereg grup języków:języki ariquem języki monde języki ramarama języki yuruna (Brazylia) języki tupari (Brazylia) języki tupi-guarani wraz z językiem guarani w Paragwaju.

Języki jukagirskie – rodzina dwóch języków Jukagirów żyjących w północno-wschodniej Syberii, zwłaszcza w dolinie rzeki Kołymy. Obecnie używane przez około 370 osób. Silnie zagrożone wymarciem. Roboczo zaliczane do języków paleoazjatyckich, obecnie genetycznie klasyfikowane jako odrębne w rodzinie języków uralskich. Istnieje ubogie piśmiennictwo w językach Jukagirów, używana jest nieco zmodyfikowana cyrylica.

Języki kartwelskie – mała, licząca 5 milionów użytkowników, rodzina językowa, obejmująca swym zasięgiem tereny Kaukazu Południowego, głównie Gruzji, od której zresztą pochodzi nazwa rodziny. Językami kartwelskimi posługuje się też rdzenna ludność obecnie należącego do Turcji Lazystanu oraz zamieszkujący okolice obwodu zakatalskiego w Azerbejdżanie gruzińscy Ingilojcy. Ponadto w Iranie po dziś dzień żyje 50-tysięczna wspólnota potomków Gruzinów, przesiedlonych z Kachetii do Fejerdanu przez Abbasa I, szacha Persji w 1612 r., pamiętająca język swych przodków. W przeszłości dialektami kartwelskimi miała się również posługiwać ludność wybrzeża trabzońskiego. Języki kartwelskie są przedmiotem badań kartwelistyki.

Języki majańskie, także: języki maja, maja-kicze – jedna z ważniejszych rodzin językowych w Mezoameryce z największą liczbą użytkowników wśród języków autochtonicznych obu Ameryk. Językami majańskimi posługują się Majowie na terenach Meksyku, Gwatemali, Belize i Hondurasu. Wszystkie języki tej rodziny wywodzą się z używanego prawdopodobne 5000 lat temu prajęzyka, zwanego językiem proto-majańskim. Do rodziny tej zalicza się też klasyczny język majański, używany w okresie świetności cywilizacji Majów. Większość języków majańskich to ergatywne języki polisyntetyczne o szyku zdania VOS, posiadające spółgłoski ejektywne. Od czasu kolonizacji hiszpańskiej do zapisu języków majańskich używa się alfabetu łacińskiego, aktualnie w konwencji proponowanej przez Academia de Lenguas Mayas de Guatemala (ALMG).

Języki nigero-kongijskie – jedna z największych grup językowych, według Ethnologue ich liczba wynosi 1539. Pod względem rozpowszechnienia, liczby mówiących i różnorodności zajmują pierwsze miejsce w Afryce. Języki tej rodziny używane są na większości obszaru Afryki subsaharyjskiej.

Języki nilo-saharyskie – grupa języków używanych przez około 11 milionów ludzi w Afryce, głównie na terytorium Czadu i w górnym dorzeczu Nilu, a także w Sudanie na terenach historycznej Nubii.

Języki oto-mangueskie – rodzina językowa obejmująca około 170 języków na terenie Meksyku. W sumie językami należącej do tej rodziny posługują się niemal dwa miliony osób. Niekiedy bywa określana jako fyla językowa, obejmująca kilka rodzin. Najważniejsze języki oto-mangueskie:zapotecki mixtecki otomí

Języki pama-nyungańskie – największa rodzina języków australijskich.

Języki północno-wschodniokaukaskie, inaczej języki kaspijskie lub nach-dagestańskie – rodzina języków używanych głównie w Czeczenii, Dagestanie i Azerbejdżanie. Języki te bywają łączone z północno-zachodniokaukaskimi w ramach tzw. rodziny północnokaukaskiej

Języki salisz – grupa języków używanych przez Indian w zachodniej Kanadzie i północno-zachodnich Stanach Zjednoczonych. Większość języków z tej grupy jest zagrożona przez ekspansję języka angielskiego. Posługują się nimi głównie starsi ludzie, niektóre języki zna tylko kilka osób.

Języki siouan – rodzina języków Indian północnoamerykańskich, według niektórych klasyfikacji zaliczana do fyli makrosiouańskiej. Do rodziny siouańskiej należą takie języki, jak:dakota crow winnebago (Wisconsin) chiwere hidatsa assiniboine (Kanada)

Języki trans-fly wschodnie – rodzina języków papuaskich używanych w Prowincji Zachodniej w Papui-Nowej Gwinei. Język meriam jest używany w granicach Australii.

Języki transnowogwinejskie – rodzina językowa wyróżniana wśród licznych i bardzo zróżnicowanych języków używanych przez ludność Nowej Gwinei. Według serwisu Ethnologue obejmuje 481 języków. Ich pokrewieństwo nie zostało w pełni potwierdzone na gruncie językoznawstwa.

Języki tybeto-birmańskie – grupa ok. 330 języków używanych w regionie himalajskim, południowych Chinach i Południowo-wschodniej Azji.

Języki uto-azteckie – rodzina języków rdzennej ludności Ameryki Północnej i Środkowej, obejmująca 61 języków, którymi posługują się łącznie prawie 2 miliony użytkowników.

Języki uralskie – rodzina językowa, której językami posługuje się około 24 mln ludzi, zamieszkujących północną Eurazję i Nizinę Węgierską. Zalicza się do niej języki ugrofińskie i samojedzkie. Jest łączona z językami ałtajskimi w ligę uralo-ałtajską, dawniej uznawaną za rodzinę. Nowsze badania lingwistyczne wskazują na związek języków uralskich z językiem jukagirskim; dla potrzeb tej koncepcji tworzy się rodzinę uralsko-jukagirską. Na podstawie analizy form zaimków osobowych snuje się hipotezy o pokrewieństwie rodziny uralskiej z rodziną indoeuropejską. Jest powszechnie włączana do hipotezy nostratycznej.

Języki wakaskie (wakaszańskie) – rodzina języków używanych przez rdzennych mieszkańców Kanady na zachodnim wybrzeżu w prowincji Kolumbia Brytyjska w rejonie wyspy Vancouver. Języki wakaskie charakteryzują się typowym wśród języków Wybrzeża Północno-Zachodniego występowaniem złożonych zbitek spółgłoskowych.

Języki wschodniej zatoki Geelvink – rodzina języków papuaskich używanych na wyspie Nowa Gwinea, wzdłuż wschodniego wybrzeża zatoki Geelvink (Cenderawasih) w indonezyjskiej Papui.

Języki jukijskie – rodzina 2 właściwie wymarłych języków północnoamerykańskich kalifornijskich Indian Yuki.

Języki zaparo lub zaparońskie – rodzina języków południowoamerykańskich używanych przez Indian Záparo, mieszkających na terenie Peru i Ekwadoru. Większość tych języków jest wymarłych, a te jeszcze używane – wymierające. Należy tu 7 języków.