57 Pierwiosnkowate

Pierwiosnkowate – rodzina roślin zielnych należąca do rzędu wrzosowców i w takim ujęciu szeroko ujmowana systematycznie. Dawniej zwykle była wąsko ujmowana i wówczas zaliczano do niej tylko 20 rodzajów z ok. 800 gatunkami. Opis wąsko wydzielanej rodziny dotyczy w obecnym ujęciu głównie podrodziny pierwiosnkowych Primuloideae. Należą tu rośliny występujące w tropikach i na szerokościach podzwrotnikowych reprezentowane tam głównie przez drzewa i krzewy oraz w strefie umiarkowanej i arktycznej, gdzie rosną przede wszystkim przedstawiciele będący roślinami zielnymi. Charakterystyczną cechą przedstawicieli jest jednokomorowa zalążnia utworzona z kilku zrośniętych owocolistków ze środkowym lub dolnym łożyskiem. Podobne są zwykle też kwiaty pięciokrotne o zrosłopłatkowej koronie.

Ardizja – rodzaj roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Należy tu od 200 do 500 gatunków. Występują w tropikalnych i subtropikalnych rejonach Azji oraz Ameryki Południowej, Środkowej i Północnej.

Bożykwiat – sekcja w obrębie rodzaju pierwiosnek Primula, dawniej rodzaj Dodecatheon w obrębie rodziny pierwiosnkowatych. Grupa obejmuje 17 gatunków występujących w Ameryce Północnej oraz na Dalekim Wschodzie w Rosji. Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, także w Polsce, głównie bożykwiat Meada.

Bożykwiat Meada – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej. Jest uprawiany w wielu krajach jako roślina ozdobna, w Polsce dość rzadko.

Cyklamen – rodzaj roślin z rodziny pierwiosnkowatych. Należy do niego 20 gatunków. Występują one w basenie Morza Śródziemnego, zwłaszcza w jego wschodniej części, poza tym w południowo-zachodniej Azji. Jeden gatunek odkryty został w północno-wschodniej Somalii. Zasiedlają kamieniste zarośla twardolistne, łąki alpejskie, widne lasy w miejscach skalistych, szczeliny skalne. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne.

Cyklamen perski – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny pierwiosnkowatych. Błędnie nazywany jest czasami fiołkiem alpejskim. Rośnie dziko w górach Europy, Azji Zachodniej i w Afryce Północnej. Jest często uprawiany jako ozdobna roślina doniczkowa.

Cyklamen purpurowy, syn. cyklamen europejski – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z południowej i środkowej Europy. W Polsce dziko rosnące okazy są rzadkością. Znane są dwa stanowiska w Górach Kaczawskich. Jest uprawiany jako roślina ozdobna, czasami dziczeje (kenofit).

Jarnik – rodzaj roślin z rodziny pierwiosnkowatych. Obejmuje 10–12 gatunków. Rośliny te występują głównie w rejonie wybrzeży na półkuli południowej; w Ameryce Południowej i w południowej Afryce, poza tym w Ameryce Środkowej i Północnej oraz w Eurazji, w której rozprzestrzeniony jest jeden gatunek – jarnik solankowy, będący także jedynym przedstawicielem rodzaju we florze polskiej.

Jarnik solankowy – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej. W Polsce jest rzadki, w województwie zachodniopomorskim i wielkopolskim zagrożony.

Kośmin (Aegiceras) – rodzaj roślin z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Obejmuje dwa gatunki występujące w tropikalnej Afryce i Azji. Kora i nasiona tych roślin są źródłem saponin używanych do trucia ryb. A. corniculatum występuje w namorzynach i nasiona tego gatunku kiełkują jeszcze na roślinie macierzystej.

Kurzyślad – rodzaj roślin z rodziny pierwiosnkowatych, czasem włączany do rodzaju tojeść Lysimachia. Obejmuje 34 gatunki. Występują one w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, w Europie, Azji i Afryce. W Polsce występuje – kurzyślad polny, kurzyślad maleńki oraz jako efemerofit – kurzyślad wątły.

Kurzyślad błękitny – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. W Polsce występuje na południu kraju i na Kujawach. Jest rośliną rzadką i prawdopodobnie archeofitem.

Kurzyślad maleńki – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej. W Polsce rośnie w rozproszeniu na terenie całego kraju.

Kurzyślad polny – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w całej Europie, w dużej części Azji oraz w Afryce Północnej i Makaronezji. W polskiej florze archeofit, gatunek pospolity, zarówno na niżu, jak i w niższych położeniach górskich.

Lista gatunków z rodzaju ardizja – lista gatunków rodzaju roślin należącego do rodziny pierwiosnkowatych. Według The Plant List w obrębie tego rodzaju znajduje się co najmniej 789 gatunków o nazwach zweryfikowanych i zaakceptowanych, podczas gdy kolejnych 96 taksonów ma status gatunków niepewnych (niezweryfikowanych).

Lista gatunków z rodzaju pierwiosnek – lista gatunków rodzaju roślin należącego do rodziny pierwiosnkowatych. Według The Plant List w obrębie tego rodzaju znajdują się co najmniej 392 gatunki o nazwach zweryfikowanych i zaakceptowanych, podczas gdy aż 534 taksony mają status gatunków niepewnych (niezweryfikowanych).

Mlecznik nadmorski – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae), dawniej zaliczany do monotypowego rodzaju mlecznik jako Glaux maritima L. Jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej. Występuje na siedliskach wilgotnych, alkalicznych i zasolonych, często na wybrzeżach. W Polsce rośnie nad Bałtykiem i na solniskach śródlądowych.

Naradka – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Obejmuje ok. 100 gatunków występujących głównie na półkuli północnej w rejonach o chłodniejszym klimacie. Najwięcej jest ich w rejonie Himalajów i w Chinach, w Europie rosną 22 gatunki, nieliczne gatunki występują także w Ameryce Północnej. Zasiedlają zwykle murawy i tereny skaliste w górach, także widne lasy. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne.

Naradka alpejska – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje często w Alpach Centralnych, natomiast jest rzadko spotykana w Północnych i Południowych Alpach Wapiennych.

Naradka mlecznobiała, naradka naga – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Nazwa gatunkowa pochodzi od mlecznobiałych płatków korony. Występuje w Alpach i w Karpatach. W Polsce wyłącznie w Tatrach.

Naradka północna – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych.

Naradka tępolistna – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych.

Naradka włosista – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w Alpach i w Karpatach. W Polsce wyłącznie w Tatrach, gdzie jest dość pospolity.

Okrężnica – rodzaj roślin wodnych z rodziny pierwiosnkowatych. Obejmuje dwa gatunki – okrężnicę bagienną H. palustris i H. inflata. Pierwszy występuje w Europie, w tym także w Polsce, a drugi w centralnej i wschodniej części Ameryki Północnej. Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia holenderskiego botanika – Petrusa Hottona (1648-1709).

Okrężnica bagienna – gatunek roślin wodnych z rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z Europy. W Polsce gatunek rodzimy, pospolity na niżu, rzadszy w niżej położonych obszarach górskich.

Pierwiosnek, pierwiosnka, prymulka – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Według różnych ujęć taksonomicznych należy do niego od ok. 400 do 500 gatunków. Występują one głównie w Europie i Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym, najliczniej w Chinach i Himalajach. Niektóre jednak gatunki sięgają swoją południową granicą zasięgu aż po góry Nowej Gwinei. Nieliczne gatunki rosną także w Afryce oraz na obu kontynentach amerykańskich. Rośliny te zasiedlają murawy i łąki, skaliste urwiska oraz lasy. Nazwa naukowa pochodzi od słowa primus = pierwszy i zdrobnienia -ulus i powodem jej użycia w odniesieniu do tych roślin jest ich wczesnowiosenne zazwyczaj kwitnienie. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne.

Pierwiosnek bezłodygowy, pierwiosnka bezłodygowa – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje w stanie dzikim od zachodniej i południowej Europy po północną Afrykę, Krym i Azję Mniejszą. W Polsce w stanie dzikim uznany za wymarły, często natomiast uprawiany w ogrodach i przejściowo dziczejący.

Pierwiosnek chiński, syn. pierwiosnka chińska, zwyczajowo nazywany też prymulką chińską – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z Chin. W Polsce jest czasami uprawiany jako roślina ozdobna.

Pierwiosnek Hallera, pierwiosnka Hallera, pierwiosnek długokwiatowy, pierwiosnka długokwiatowa – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występował na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego, uznany w Polsce za wymarły.

Pierwiosnek japoński, syn. pierwiosnka japońska – gatunek byliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z Japonii.

Pierwiosnek kubkowaty (Primula obconica Hance), syn. pierwiosnka kubkowata, pierwiosnek pokojowy, prymulka pokojowa – gatunek byliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z Chin i Tajlandii. W Polsce uprawiany jako roślina ozdobna.

Pierwiosnek lekarski, pierwiosnka lekarska – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w całej Eurazji z wyjątkiem dalekiej północy. W Polsce częsty na niżu i w niższych położeniach górskich.

Pierwiosnek lepki, pierwiosnka lepka – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje naturalnie we wschodniej części Alp Centralnych. Jest rzadko spotykany.

Pierwiosnek łyszczak, pierwiosnka łyszczak Primula auricula L. – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Rośnie dziko w Alpach, północnych Apeninach, zachodnich Karpatach, Bałkanach. W Polsce tylko w Tatrach. W Pieninach wyginął. Na Słowacji spotykana powszechnie na wapieniach we wszystkich wyższych grupach górskich. W Polsce występuje wyłącznie podgatunek subsp. hungarica, który jest subendemitem zachodnich Karpat.

Pierwiosnek maleńki, pierwiosnka maleńka – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w górach Europy – w Alpach, Pirenejach, Apeninach, Karpatach oraz w Bośni. W Polsce występuje głównie w Tatrach, gdzie jest dosyć częsty. Oprócz tego spotyka się go jeszcze w Karkonoszach, gdzie został po raz pierwszy rozpoznany jako nowy gatunek przez Josephine Kablick, brak go natomiast na Babiej Górze.

Pierwiosnek omączony, pierwiosnka omączona – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny pierwiosnkowatych. Jego zasięg występowania obejmuje rozległe połacie Eurazji, jednak stanowiska w jego obrębie ma zwykle rozproszone. Na wielu obszarach gatunek jest skrajnie rzadki lub wyginął. Rośnie na pastwiskach, wilgotnych łąkach, torfowiskach i źródliskach. W Polsce gatunek objęty jest ochroną prawną. Dawniej podawany był w Polsce w sumie na dziewięciu stanowiskach, jednak na wszystkich wyginął. W 2008 roku wymieniony został jako utrzymujący się tylko w jednym miejscu – na stokach Radziejowej w Beskidzie Sądeckim. Pierwiosnek omączony bywa uprawiany jako roślina ozdobna rabatowa i w ogrodach skalnych. Zalecany jest do masowego rozmnażania w szkółkach bylinowych, m.in. ze względu na łatwość namnażania.

Pierwiosnek Siebolda – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z Azji. W Polsce jest uprawiany jako roślina ozdobna

Pierwiosnek ślimakowaty, syn. p. miękki – gatunek należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z Chin i Mjanmy:

Pierwiosnek wyniosły Primula elatior (L.) Hill. – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Rośnie dziko głównie w górach. W Polsce jest pospolity w Sudetach i Karpatach, na niżu jest rzadki. Rozproszone stanowiska znajdują się w Wielkopolsce i na Lubelszczyźnie.

Pierwiosnkowce – rząd roślin liczący ponad 2100 gatunków wyróżniany w niektórych systemach klasyfikacyjnych roślin okrytonasiennych. Tradycyjnie dzielony był na trzy rodziny, których rangę w systemie APG III z 2009 obniżono do podrodziny, a rzędu do rodziny.

Pierwiośnik (Vitaliana) – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych.

Pierwiośnik górski – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Rośnie dziko w górach Europy (Alpy, Apeniny, Pireneje. W Polsce jest uprawiany jako roślina ozdobna.

Primula integrifolia L. – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje naturalnie w Alpach – rośnie powszechnie w Alpach Centralnych, bywa również rzadko spotykany w Północnych i Południowych Alpach Wapiennych.

Primula palinuri Petagna – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje endemicznie we Włoszech – na wapiennym wybrzeżu Morza Tyrreńskiego w regionach Kampania i Basilicata oraz w Kalabrii. Gatunek jest symbolem Parku Narodowego Cilento, Vallo di Diano i Alburni.

Siódmaczek (Trientalis) – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. W zależności od ujęcia obejmuje 2, 3 lub 4 gatunki. Wszystkie występują na półkuli północnej, w Ameryce Północnej i Eurazji. W Polsce rośnie jeden przedstawiciel rodzaju – siódmaczek leśny. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskiego określenia 1/3 długości stopy i odnosi się do wysokości roślin.

Siódmaczek leśny Trientalis europaea L., właśc. Lysimachia europaea (L.) U. Manns & Anderb.) – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w Ameryce Północnej, Azji i Europie. W Polsce roślina pospolita na niżu, w górach rzadka.

Soldanella minima – gatunek rośliny górskiej z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w Alpach Centralnych i Wschodnich; rzadko w Austrii, Słowenii i północnych Włoszech.

Tojeść – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Według niektórych ujęć taksonomicznych należy do niego ok. 150 gatunków. Są dość szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej w rejonach o klimacie umiarkowanym i podzwrotnikowym, przy czym najliczniej występują w Chinach. Gatunkiem typowym jest Lysimachia vulgaris L..

Tojeść bukietowa, bażanowiec – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi z Europy oraz środkowej Azji (Kazachstan) i dalekiego wschodu Rosji. W Polsce występuje dość powszechnie na niżu. We florze Polski jest to gatunek rodzimy.

Tojeść gajowa – gatunek byliny z rodziny pierwiosnkowatych.

Tojeść kropkowana – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny pierwiosnkowatych.

Tojeść pospolita – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. W nazewnictwie ludowym roślina występuje pod nazwą: bażanowiec, gruszka Matki Boskiej, francowate ziele.

Tojeść rozesłana, zwyczajowo nazywana pieniążkiem – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny pierwiosnkowatych. Roślina występująca na większości obszaru Europy oraz w zachodniej Azji i na Kaukazie. W Polsce pospolita, spotykana na obszarze całego kraju, najczęściej na niżu i w niższych piętrach górskich.

Urdzik – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Obejmuje 10 gatunków występujących na obszarach górskich Europy. Z tego 4 gatunki występują w Alpach: S. montana, S. alpina, S. pusilla i S. minima. W Polsce rosną trzy gatunki: urdzik górski, karpacki i węgierski.

Urdzik karpacki, zwyczajowo nazywany jaślinkiem – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Jest endemitem zachodniokarpackim. Występuje głównie w Tatrach i na Babiej Górze, za to jest tam bardzo pospolity. Nieliczne stanowiska znajdują się także na Pilsku, Policy, w Gorcach i w Pieninach.

Zarzyczka – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. W florze Polski występuje tylko jeden gatunek. Gatunkiem typowym jest Cortusa matthioli L.. Nazwa rodzajowa została nadana na cześć J.A. Cortususa, profesora botaniki na Uniwersytecie w Padwie we Włoszech w XVI wieku.

Zarzyczka górska, kortusa górska – gatunek byliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Pochodzi ze środkowej i południowo-zachodniej Europy. W Polsce jest gatunkiem rzadkim, na terenie sąsiedniej Słowacji występuje dość licznie, w niektórych miejscach masowo. W Polsce objęty ochroną.