22 Fizyka galaktyk

Biegunowa galaktyka pierścieniowa – rzadko spotykany typ galaktyki, której gwiazdy, gaz oraz pył rotują wokół jądra po pierścieniach rozciągających się prostopadle do płaszczyzny jej dysku. Taki układ może być spowodowany przypadkowym wychwyceniem materii przez biegunową galaktykę pierścieniową z innej galaktyki, która zbliżyła się w taki sposób, że wchłonięte gwiazdy oraz gaz i pył między gwiezdny ułożyły się w rotujące pierścienie.

Centralne zgrubienie galaktyczne – najgęstszy obszar galaktyki, znajdujący się w jej centrum. W jego wnętrzu znajduje się niewidoczne jądro galaktyki.

Centrum Galaktyki – dynamiczne centrum, wokół którego wiruje Droga Mleczna. Centrum Galaktyki znajduje się w odległości 8,54 kpc od Ziemi w gwiazdozbiorze Strzelca. Znajduje się tam supermasywna czarna dziura, znaczne ilości gazu i pyłu oraz gwiazd.

Galaktyka aktywna – galaktyka, w której energia w znaczącej ilości nie jest emitowana przez jej normalne składniki, czyli: gwiazdy, pył i gaz międzygwiazdowy. Ta część energii, zależnie od typu galaktyki aktywnej, może być emitowana w szerokim zakresie widma elektromagnetycznego jako podczerwień, fale radiowe, ultrafiolet, promieniowanie rentgenowskie oraz promieniowanie gamma.

Galaktyka eliptyczna – galaktyka o regularnym kulistym lub elipsoidalnym kształcie i gładkiej strukturze.

Galaktyka gwiazdotwórcza – galaktyka, w której zachodzi wyjątkowo intensywny proces formowania nowych gwiazd w porównaniu z procesem powstawania gwiazd obserwowanym w większości galaktyk. Proces ten jest zwykle skutkiem kolizji lub bliskiego spotkania dwóch galaktyk. Przykładami galaktyk, w których występują niezwykle intensywne procesy powstawania gwiazd, są Galaktyka Cygaro, Galaktyki Czułki, IC 10 czy Haro 11.

Galaktyka karłowata – mała galaktyka zawierająca, zazwyczaj, od miliona do kilku miliardów gwiazd. Nie ma ściśle określonych rozmiarów, wyznaczających górną granicę dla galaktyk karłowatych, ale galaktyka o średnicy poniżej 40 000 lat świetlnych może być uważana za karłowatą. Do tej klasy galaktyk zaliczane są m.in. Mały Obłok Magellana i Wielki Obłok Magellana.

Galaktyki nieregularne – galaktyki, które nie mają określonego symetrycznego kształtu. Większość z nich ma względnie niewielkie rozmiary, a ich prototypem jest Mały Obłok Magellana. W wielu z nich znajdują się obszary, w których tworzą się gwiazdy.

Galaktyka Seyferta – rodzaj galaktyki, spiralnej bądź nieregularnej charakteryzującej się jądrem o dużej jasności. Źródłem promieniowania jest najprawdopodobniej materia spadająca na czarną dziurę. Jasność jądra może przebić całą otaczającą galaktykę. Emisja światła przez jądro zmienia się w okresie mniejszym niż rok, co oznacza, że obszar emitujący musi mieć średnicę mniejszą niż rok świetlny.

Galaktyka soczewkowata – galaktyka w kształcie soczewki. Prototypem jest NGC 3115 w Sekstancie czy Galaktyka Wrzeciono. Jest to typ pośredni pomiędzy galaktyką eliptyczną a spiralną. Oznaczane są symbolami S0, SB0, E8.

Galaktyka spiralna – typ galaktyk, wyróżniony w klasyfikacji galaktyk Hubble’a, mających postać dysku z ramionami spiralnymi wychodzącymi ze środka zwanego jądrem galaktyki. Przy spojrzeniu na dysk „z góry” wyraźnie widać jego spiralną strukturę. Galaktyki spiralne stanowią 75% jasnych galaktyk nieba.

Galaktyka spiralna bez poprzeczki – typ galaktyki spiralnej nieposiadającej centralnej poprzeczki. Ramiona spiralne w tych galaktykach wydają się wychodzić bezpośrednio z jądra galaktyki. Galaktyki spiralne bez poprzeczki oznacza się jako typ SA.

Galaktyka spiralna z poprzeczką – galaktyka spiralna z pasem jasnych gwiazd, wychodzących z centrum i przebiegających przez środek galaktyki. Ramiona spiralne tych galaktyk wydają się wychodzić z końców „poprzeczki”, podczas gdy w zwykłych galaktykach spiralnych wydają się wychodzić bezpośrednio z jądra.

Klasyfikacja galaktyk Hubble’a – system morfologicznej klasyfikacji galaktyk zaproponowany przez Edwina Hubble’a w 1926 roku.

Krzywa rotacji galaktyki – wykres prędkości orbitalnej w funkcji odległości od centrum galaktyki.

Magellaniczna galaktyka spiralna – typ morfologiczny galaktyk, grupujący galaktyki podobne do Obłoków Magellana. Określenie to wprowadził Gérard de Vaucouleurs.

Morfologiczna klasyfikacja galaktyk – system używany przez astronomów do dzielenia galaktyk na grupy na podstawie ich wyglądu. Istnieje wiele systemów używanych do klasyfikacji galaktyk. Mogą być klasyfikowane w zależności od ich cech morfologicznych, najbardziej znana jest sekwencja Hubble’a, opracowana przez Edwina Hubble’a, a następnie rozwijana przez Gérarda de Vaucouleursa i Allan Sandage'a.

Prawo Hubble’a–Lemaître’a – podstawowe prawo kosmologii obserwacyjnej, wiążące odległości galaktyk r z ich tzw. prędkościami ucieczki v. Prawo to określa, iż te dwie wielkości są do siebie proporcjonalne, a stałą proporcjonalności jest stała Hubble’a H0:

Promień półświatła − promień wyznaczający obszar wnętrza galaktyki, z którego pochodzi połowa jej jasności. Pojęcie promienia efektywnego odnosi się do galaktyk o kształcie sferoidalnym, wyznacza on część sfery galaktyki, która emituje połowę światła całej galaktyki.

Ramię spiralne – region gwiazd rozchodzących się od centrum galaktyk spiralnych. Takie długie i cienkie regiony układają się w kształt podobny do spirali. Różne typy galaktyk spiralnych w klasyfikacji posiadają różne struktury ramion spiralnych. Galaktyki typu Sa i SBa są gęsto owinięte ramionami, a galaktyki typu Sc i SBc mają ramiona luźne. W każdym wypadku ramiona spiralne zawierają wiele młodych gwiazd.

Ultrazwarta galaktyka karłowata – typ obiektów astronomicznych o stosunkowo niewielkich rozmiarach, składających się z wielu, bardzo blisko siebie położonych gwiazd, odmiana galaktyki karłowatej. Typowa ultrazwarta galaktyka karłowata ma średnicę ok. 1/1000 średnicy Drogi Mlecznej.

Wielka Debata – debata astronomiczna stoczona 26 kwietnia 1920 roku pomiędzy Harlowem Shapleyem a Heberem Curtisem w Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie. Treścią debaty były zacięte dyskusje dotyczące natury obserwowanych na niebie mgławic spiralnych oraz rozmiarów Wszechświata. Harlow Shapley był błędnie przekonany, że należą one do naszej ogromnej Galaktyki, gdyż nie istnieją inne galaktyki. Jednocześnie jako pierwszy prawidłowo postulował znacznie większe niż wtedy przypuszczano rozmiary naszej Galaktyki. Heber Curtis twierdził natomiast, że mgławice spiralne są oddzielnymi galaktykami.