22 Gospodarka III Rzeszy

Arbeitsamt – urząd pracy, organ administracji państwowej w nazistowskich Niemczech, zajmujący się całością spraw zatrudnienia.

Baudienst im Generalgouvernement – jedna z form pracy przymusowej zorganizowana przez niemieckie władze okupacyjne dla Polaków i Ukraińców w Generalnym Gubernatorstwie.

DAG Fabrik Bromberg – druga co do wielkości pod względem powierzchni fabryka zbrojeniowa koncernu Dynamit Nobel AG w III Rzeszy, istniejąca w latach 1939–1945, zlokalizowana i zamaskowana w Puszczy Bydgoskiej. Zadaniem fabryki była produkcja miotających i kruszących materiałów wybuchowych oraz wypełnianie nimi skorup pocisków i łusek amunicji wojskowej (elaboracja). Budowa fabryki zmieniła całkowicie południowo-wschodnią okolicę Bydgoszczy, wyposażając ją w setki kilometrów dróg, bocznic kolejowych oraz tysiące budynków, służących różnym celom. Jednocześnie zachowane zostało zalesienie oraz separacja tego terenu, służące w czasach wojny maskowaniu, zaś po wojnie – utrzymaniu tajności i bezpieczeństwa prowadzonej tu działalności produkcyjnej chemikaliów i materiałów wybuchowych.

Dehomag – niemieckie przedsiębiorstwo należące do amerykańskiego koncernu informatycznego IBM, mające monopol na rynku III Rzeszy podczas II wojny światowej. Nazwa jest akronimem niemieckiej nazwy Deutsche Hollerith-Maschinen Gesellschaft mbH. Przedsiębiorstwo powstało w 1910 r.

Fabryka benzyny syntetycznej w Policach – jedna z 12 fabryk wzniesionych przez IG Farben Industrie produkująca paliwo ciekłe z węgla. Produkcja benzyny odbywała się według procesu technologicznego Bergiusa opracowanego w latach 20 XX wieku. Paliwo było produkowane m.in. na potrzeby niemieckiego wojska, ponieważ Niemcy nie posiadali dostępu do złóż ropy naftowej. W 1943 roku zakład produkował 15% niemieckich paliw syntetycznych. Benzyna najlepszej jakości trafiała na lotniska Luftwaffe, bardzo wysokiej jakości olej napędowy przeznaczony był dla U-Bootów, gorszy – dla okrętów nawodnych Kriegsmarine, pełny asortyment benzyn, olejów i smarów – dla czołgów i pojazdów Wehrmachtu. Produkty uboczne, takie jak: smoły, sadza, odpadki były przeznaczone dla przemysłu farmaceutycznego.

I.G. Farbenindustrie AG – niemiecki koncern chemiczny utworzony we Frankfurcie nad Menem w 1925 roku, a ostatecznie zlikwidowany w 2012 roku.

Kombinat DAG Alfred Nobel Krzystkowice – pozostałości niemieckiej fabryki amunicji na terenie lasów w okolicach Nowogrodu Bobrzańskiego. Zajmują ok. 35 km² powierzchni. Część terenu jest niedostępna z powodu przejęcia przez jednostkę wojskową oraz zakład karny w pobliskim Krzywańcu.

Mittelwerk – podziemna fabryka rakiet V2 w Niemczech. Nazwa Mittelwerk pochodzi od nazwy firmy Mittelwerk GmbH zarządzającej produkcją.

Organizacja Todt – utworzona w 1938 w Niemczech organizacja, której zadaniem była budowa obiektów wojskowych, kierowana początkowo przez Fritza Todta, a po jego śmierci w 1942 przez Alberta Speera.

Ostarbeiter – robotnicy przymusowi (Zwangsarbeiter) w nazistowskich Niemczech, werbowani na terenach wschodnich.

Plan Czteroletni – plan rozwoju gospodarczego i związanej z nim serii reform gospodarczo-ekonomicznych realizowany przez partię nazistowską w Niemczech w latach 1936-1940.

Radziecko-niemiecka umowa handlowa z 1939 r. – porozumienie dotyczące wymiany handlowej pomiędzy Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i III Rzeszą. Podpisane 19 sierpnia 1939 roku w Berlinie jako umowa kompensacyjno-kredytowa, kilka dni przed zawarciem Paktu Ribbentrop-Mołotow. Obejmowała dostarczenie Niemcom przez stronę radziecką surowców w zamian za broń, technologię wojskową oraz urządzenia techniczne. Była negocjowana przez ministrów spraw zagranicznych obu państw – Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa.

Radziecko-niemiecka umowa handlowa z 1940 r. – porozumienie dotyczące wymiany handlowej pomiędzy Związkiem Radzieckim i III Rzeszą, podpisane w Moskwie 11 lutego 1940. Była ona przedłużeniem wcześniejszej radziecko-niemieckiej umowy handlowej podpisanej 19 sierpnia 1939 roku w Berlinie, kilka dni przed paktem Ribbentrop-Mołotow.

Reichsarbeitsdienst – masowa organizacja przystosowania obywatelskiego i wojskowego młodzieży w III Rzeszy, która w trakcie II wojny światowej wykonywała funkcje pomocnicze wobec Wehrmachtu.

Reichsautobahn – nazwa sieci autostrad istniejących w III Rzeszy od 1933 do 1945. Później nazwę tę zmieniono na Autobahn.

Reichswerke Hermann Göring – koncern założony w 1937 roku, będący własnością III Rzeszy.

Roboty przymusowe w III Rzeszy – praca przymusowa, do której zmuszono kilkanaście milionów ludzi z terenów okupowanych przez III Rzeszę podczas II wojny światowej.

Russgertorg – spółka powołana w wyniku zawartego 9 października 1922 przez Ludowy Komisariat Handlu Zagranicznego porozumienia z firmą Otto-Wolff KG z Kolonii, o kapitale należącym po 50% do każdej ze stron. Russgertorg pełnił funkcję pośrednika w operacjach eksportowo-importowych radzieckich central handlu zagranicznego i bezpośrednio wielu innych podmiotów gospodarczych z partnerami niemieckimi, również amerykańskimi. Największym kontraktem firmy było pośrednictwo przy sprowadzeniu do ZSRR rur niezbędnych do budowy ropociągów na Kaukazie, m.in. na trasie Baku-Batumi oraz Grozny-Tuapse. Firma zakończyła swoją działalność w styczniu 1924, zaś według informacji Rosyjskiego Państwowego Archiwum Gospodarki w Moskwie – w 1929 r.

Wyniszczenie przez pracę – zasada stosowana w narodowo-socjalistycznym systemie pracy przymusowej w niemieckich obozach koncentracyjnych i obozach pracy w czasie II wojny światowej.

Zivilarbeiter – robotnicy przymusowi w III Rzeszy, werbowani do robót przymusowych w okupowanej Polsce na podstawie tak zwanych dekretów polskich. Pracujący w Niemczech polscy robotnicy nosili naszywkę „P”.

Złoto III Rzeszy – określenie używane dla mienia w postaci złota gromadzonego przez nazistowskie Niemcy w latach 1933–1945.

Złoty pociąg – domniemany pociąg III Rzeszy, który między listopadem 1944 a końcem stycznia 1945 roku miał wyruszyć z Wrocławia w kierunku Wałbrzycha, jednak na dworzec w Wałbrzychu nigdy nie dotarł. Miał on jakoby zawierać złoto, kosztowności i dzieła sztuki zrabowane przez nazistów w Polsce i Związku Radzieckim czy też tajne archiwa III Rzeszy. Przedmioty te ponoć miały zostać wywiezione z Wrocławia do nieznanej kryjówki, prawdopodobnie w okolicach Gór Sowich lub Karkonoszy. Choć samo jego istnienie nigdy nie zostało potwierdzone, legenda „złotego pociągu” stała się inspiracją dla licznych poszukiwań.