36 Gospodarka PRL

Gospodarka Polski Ludowej – system gospodarczy związany ściśle z ustrojem panującym w Polsce Ludowej w latach 1944–1989, wzorowanym na rozwiązaniach radzieckich. Główną cechą gospodarki Polski Ludowej było jej podporządkowanie celom politycznym.

ArcelorMittal Warszawa – przedsiębiorstwo z sektora hutniczego z siedzibą w warszawskiej dzielnicy Bielany, w obszarze Huta.

Bank Handlowy w Warszawie SA (BHW) – bank komercyjny z siedzibą w Warszawie, działający aktualnie pod marką Citi Handlowy. Jest 10. największym bankiem w Polsce pod względem wartości aktywów, a 18. pod względem liczby placówek.

Bank Polska Kasa Opieki Spółka Akcyjna – polski bank uniwersalny założony 17 marca 1929 r. jako państwowy bank komercyjny w formie spółki akcyjnej. Od 1998 notowany na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. W latach 1999–2017 kontrolowany przez UniCredit. 7 czerwca 2017 roku zarząd nad Bankiem przejęły spółki Powszechny Zakład Ubezpieczeń i Polski Fundusz Rozwoju, których kontrolne pakiety akcji posiada Skarb Państwa.

Bitwa o handel – polityka gospodarcza w Polsce w latach 1947–1949, mająca na celu ograniczenie i wyeliminowanie sektora prywatnego, jak również okiełznać elementy spekulanckie. Zapoczątkowało ją wystąpienie Hilarego Minca na plenum KC PPR 13 i 14 kwietnia 1947. U podstaw „bitwy o handel”, jak również późniejszych ograniczeń sektora prywatnego, legły przesłanki czysto ideologiczne, sprowadzające się do dostosowania organizacji obrotu towarowego do ogólnej koncepcji gospodarki centralnie kierowanej.

Bon PeKaO – stosowany w okresie PRL środek płatniczy będący substytutem walut wymienialnych ważnym wyłącznie w wydzielonej sieci placówek handlowych.

Centrala Produktów Naftowych (CPN) – byłe polskie przedsiębiorstwo zajmujące się magazynowaniem, transportem, dystrybucją hurtową i detaliczną przetworów naftowych, przede wszystkim paliw płynnych i środków smarowych oraz innych materiałów eksploatacyjnych dla pojazdów silnikowych i jednostek pływających. W szczytowym okresie rozwoju dysponowało przeszło 1400 stacjami paliw oraz flotą prawie 600 autocystern. CPN zapewniała też skup i odsprzedaż zużytych olejów mineralnych rafineriom do powtórnego przetworzenia.

Centralny Zarząd Kopalnictwa Rud Żelaza – powołana w 1951 centralna struktura zrzeszająca przedsiębiorstwa produkcyjne - wydobywcze i usługowe, związane z geologią, projektowaniem i budową kopalń rud żelaza, a także organizujące wydobycie rud żelaza w Polsce. Jego siedzibą była Częstochowa, w okolicach której zalegały największe wówczas złoża rud żelaza. Zarząd mieścił się w budynku przy ul. Śląskiej 11-13.

Fabryka Samochodów Małolitrażowych (FSM) – polskie przedsiębiorstwo przemysłu motoryzacyjnego działające w latach 1971–1992, obejmujące wytwórnie samochodów w Bielsku-Białej i Tychach. Poza samochodami w różnych filiach produkowano podzespoły samochodowe, rowery.

Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” – nazwa spółdzielni produkcyjno-handlowo-usługowych istniejących w większości gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w Polsce.

Gospodarka mieszkaniowa w PRL – liczba budowanych mieszkań w okresie Polski Ludowej była większa niż współcześnie, a obecnie około 50% Polaków mieszka w mieszkaniach zbudowanych w okresie PRL.

H.Cegielski – Poznań S.A. – przedsiębiorstwo założone przez Hipolita Cegielskiego w 1846 w Poznaniu. Producent silników okrętowych, lokomotyw parowych, spalinowych, elektrycznych i wagonów kolejowych.

Kolmex – przedsiębiorstwo handlu zagranicznego kolejnictwa zostało powołane w 1964 pod nazwą Centrali Eksportu i Importu Taboru Kolejowego i Urządzeń dla Kolejnictwa, z siedzibą w kompleksie budynków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Warszawie przy ul. Targowej 74. Od 1965 firma zaczęła używać skróconej nazwy - Kolmex. Następnie jej siedzibę przeniesiono do budynku CHZ Metalexport przy ul. Mokotowskiej 49, zaś w 1992 do nowo wybudowanej własnej siedziby przy ul. Grzybowskiej 80-82.

Konsumy – nazwa odnosząca się do sklepów zakładowych, w ograniczonym stopniu dostępnych dla osób spoza danego zakładu, fabryki, które zaczęły powstawać w II poł. XIX w. i były prowadzone również w okresie międzywojennym.

Książeczka walutowa – dokument, wydawany obywatelom PRL w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, w którym rejestrowane były wszystkie zakupy walut zagranicznych oraz czeków podróżnych. Zakupy takie były ściśle reglamentowane i dopuszczalne jedynie wówczas, gdy obywatel otrzymał zezwolenie na wyjazd poza granice kraju.

Linia kolejowa nr 65 Most na rzece Bug – Sławków Południowy LHS, Linia Hutnicza Szerokotorowa, dawniej znana pod nazwą Linia Hutniczo-Siarkowa (LHS) – niezelektryfikowana, jednotorowa linia kolejowa przebiegająca od kolejowego przejścia granicznego w Hrubieszowie do stacji kolejowej Sławków Południowy LHS.

M-I – rodzaj kartek wydawanych w PRL. Przysługiwał nauczycielom, studentom, lekarzom i innym, którzy nie pracowali fizycznie, przez co ten rodzaj kartek nazywany był inteligenckimi. Obejmował on głównie mięso oraz przez pewien czas: masło, cukier, mąkę i produkty zbożowe. W latach 1983–1989 zezwalał na zakup: 700 g mięsa wołowego z kością i 1800 g mięsa innego i wędlin.

M-II – rodzaj kartek w PRL, które były wydawane osobom pracującym fizycznie, tj. robotnikom, przez co były popularnie nazywane robotniczymi. Przydział na te kartki wynosił w latach 1983–1989: 1000 gramów wołowiny z kością i 3000 gramów mięsa i jego wyrobów. Przez pewien czas kartki te obejmowały: 500 gramów masła. Na kartki M-II można było kupić więcej niż na tzw. inteligenckie kartki – M-I.

Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego (PKPG) – polska instytucja istniejąca w latach 1949–1956, która przejęła kompetencje zlikwidowanego poprzedniego, pierwszego organu planowania gospodarczego w Polsce Centralnego Urzędu Planowania (1945–1948), Głównego Urzędu Planowania Przestrzennego oraz częściowo Ministerstwa Przemysłu i Handlu.

Pewex, Przedsiębiorstwo Eksportu Wewnętrznego „Pewex” – przedsiębiorstwo państwowe z siedzibą w Warszawie, prowadzące sieć sklepów i kiosków walutowych w PRL. Powstało ono w 1972 z przekształcenia sklepów dewizowych banku PeKaO, w których można było kupić za waluty wymienialne towary niedostępne w innych sklepach lub trudno dostępne, zarówno importowane, jak i krajowe. Z tego powodu marka „Pewex” była w czasach PRL synonimem towarów luksusowych.

Pierwszy obszar płatniczy – określenie używane w PRL odnoszące się do krajów bloku wschodniego w kontekście ich autonomicznego systemu walutowego. Waluty krajów RWPG oraz państw stowarzyszonych nie podlegały normalnej wymienialności na waluty krajów kapitalistycznych, które w tym kontekście nazywano drugim obszarem płatniczym. Handel zagraniczny pomiędzy krajami pierwszego obszaru płatniczego starano się prowadzić w umownych jednostkach rozliczeniowych: rublu clearingowym oraz rublu transferowym.

Polmozbyt – Przedsiębiorstwo Techniczno-Handlowe Motoryzacji (PTHM) Polmozbyt to kilkanaście przedsiębiorstw w miastach wojewódzkich według podziału administracyjnego Polski z 1957 roku zajmujących się sprzedażą produktów POLMO oraz ich obsługą.

Polska Izba Handlu Zagranicznego – działające w latach 1949–1989, posiadające siedzibę w Polsce, zrzeszenie podmiotów gospodarczych, głównie central handlu zagranicznego.

Polski Monopol Tytoniowy (PMT) – polskie przedsiębiorstwo państwowe istniejące w latach 1932–1953.

Powszechne Domy Towarowe – polskie przedsiębiorstwo państwowe założone w 1947, operator własnej sieci domów towarowych, od 1993 jednoosobowa spółka Skarbu Państwa Domy Towarowe „Centrum” ; w 1998 pakiet kontrolny akcji DT „Centrum” został sprzedany konsorcjum Handlowy Investments Centrum (HIC).

Poznańska Wytwórnia Produktów Spożywczych „Pegaz” – przedsiębiorstwo branży spożywczej z siedzibą w Poznaniu, obecnie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Pracownie Sztuk Plastycznych – powołane decyzją Ministra Kultury i Sztuki z dnia 23 grudnia 1949 roku pod nazwą Państwowe Przedsiębiorstwo Robót Dekoracyjnych. W 1951 roku nazwę zmieniono na PP Pracownie Sztuk Plastycznych. Miały za zadanie skupić środowiska artystów plastyków wokół zadań związanych z odbudową powojenną kraju pod państwowym mecenatem. Wokół PSP byli i są skupieni doświadczeni, wybitni w swoich dyscyplinach twórczych artyści – profesorowie i absolwenci wyższych uczelni plastycznych.

Reformy walutowe na ziemiach polskich w latach 1944–1945 – w drugiej połowie 1944 r. na ziemiach polskich w obiegu znajdowały się głównie marki niemieckie, okupacyjne złote krakowskie i radzieckie ruble. Możliwie szybkie wprowadzenie nowej waluty stanowiło przesłankę porządkowania rynku i stworzenia źródeł dochodów administracji państwowej. 24 sierpnia 1944 r. wydano Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o emitowaniu biletów skarbowych. Kurs wymienny tych trzech walut określono w stosunku jeden do jednego.

Reglamentacja towarów w Polsce Ludowej – system kontroli dystrybucji towarów w Rzeczypospolitej Polskiej i Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, będący wynikiem silnych niedoborów na rynku i polegający m.in. na wydawaniu ludności kartek, które uprawniały do zakupu ściśle określonych ilości wyznaczonych towarów.

Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna (RSP) – spółdzielnia rolników gospodarujących wspólnie na wniesionej przez nich do spółdzielni ziemi, oraz ziemi dzierżawionej i nabytej przez spółdzielnię, polski odpowiednik kołchozu.

Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy – stowarzyszenie wyższej użyteczności utworzone w 1948 w celu wsparcia odbudowy wojennych zniszczeń i rozbudowy Warszawy.

Stacje Maszynowo-Traktorowe, Ośrodki Maszynowo-Traktorowe (OMT) – przedsiębiorstwa państwowe, prowadzące obsługę maszynową rolnych gospodarstw spółdzielczych.

Supersam – wielki sklep samoobsługowy, większy od samu i mniejszy od megasamu.

Talon tranzytowy – zezwolenie na wymianę określonej, zwykle stosunkowo niewielkiej kwoty w złotych na walutę kraju tranzytowego. Miał formę papieru wartościowego. Talony tranzytowe wydawano na tranzyt przez Niemiecką Republikę Demokratyczną, Czechosłowację, Związek Radziecki oraz Rumunię.

Wypadki gryfickie – wydarzenia początku lat 50. XX w. w powiecie gryfickim, dotyczące nadużyć władz w stosunku do rolników, podczas prowadzonej akcji planowego skupu zboża.

Znak jakości 1 – znak jakości nadawany wyrobom krajowym od 1958, w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zniknął z produktów w 1990.