47 Kustosz Pamięci Narodowej

Kustosz Pamięci Narodowej – nagroda przyznawana za szczególnie aktywny udział w upamiętnianiu historii Narodu Polskiego w latach 1939–1989, a także za działalność publiczną zbieżną z ustawowymi celami Instytutu Pamięci Narodowej; ustanowiona w lipcu 2002 przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leona Kieresa na podstawie pomysłu prof. Janusza Kurtyki. Kandydatów do Nagrody mogą wysuwać instytucje, organizacje społeczne i naukowe oraz osoby fizyczne. Ma charakter honorowy, a jej laureaci otrzymują tytuł Kustosza Pamięci Narodowej. Nagroda ma przywrócić szacunek dla narodowej przeszłości, chronić wartości, dzięki którym Polska przetrwała przez lata zniewolenia.

Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika – zakon założony w roku 1215 lub 1225 na Węgrzech przez bł. Euzebiusza z Ostrzyhomia. Nazwa zakonu wywodzi się od św. Pawła z Teb, pierwszego uznanego przez Kościół katolicki pustelnika, a także przez wszystkie Kościoły apostolskie. 13 grudnia 1308 italijski franciszkanin kardynał Gentilis de Monte Florido, legat papieża Klemensa V, nadał zakonowi w imieniu Stolicy Apostolskiej regułę św. Augustyna, a rok później zatwierdził pierwsze zakonne konstytucje.

Biblioteka Polska w Paryżu – polska placówka kulturalna, założona w 1838 m.in. przez Adama Jerzego Czartoryskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza, Karola Sienkiewicza jako fundacja Wielkiej Emigracji. Miała za zadanie zbierać, ocalałe od grabieży i zniszczeń, książki, archiwa i pamiątki narodowe. Stała się ośrodkiem dokumentacyjnym otwartym do dyspozycji Polaków i cudzoziemców. W 2013 r., UNESCO wpisało Bibliotekę, Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu i Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu do Rejestru Pamięci Świata.

Instytut Józefa Piłsudskiego Poświęcony Badaniu Najnowszej Historii Polski – polska jednostka naukowo-badawcza w Londynie.

Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce – instytucja naukowa, archiwum, biblioteka i muzeum, założona w Nowym Jorku (USA) w 1943 z inicjatywy działaczy Komitetu Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia.

Komitet Katyński – polska organizacja pozarządowa, stawiająca sobie za cel upamiętnienie ofiar zbrodni katyńskiej i pielęgnowanie pamięci o polskich ofiarach komunizmu w ZSRR.

Komitet Pamięci Gusen – austriackie stowarzyszenie o międzynarodowym charakterze działania, którego celem jest badanie historii i zachowanie pamięci o ponad 40 000 ofiar kompleksu byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Gusen oraz konserwacja budynków obozowych. Komitet wspiera ocalonych, prowadzi badania naukowe i pracę dydaktyczną, gromadzi i udostępnia źródła historyczne. Zajmuje się także oprowadzaniem wycieczek szkolnych, opracowywaniem artykułów, wydawaniem publikacji, jak również organizuje obchody rocznicowe.

Muzeum Polskie w Rapperswilu – polskie muzeum historyczne w Rapperswilu, założone w 1870 jako Muzeum Narodowe Polskie z inicjatywy Agatona Gillera przez hrabiego Władysława Platera w celu zabezpieczenia polskich zabytków historycznych i propagowania spraw polskich.

Polski Teatr Ludowy we Lwowie – teatr założony na przełomie 1957-1958 we Lwowie z inicjatywy emerytowanego nauczyciela – polonisty, skrzypka, wielkiego miłośnika polskiej literatury i teatru – Piotra Hausvatera (1894-1966). Pierwsze przedstawienie odbyło się 19 kwietnia 1958 roku w Polskiej Szkole Nr 10 we Lwowie.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Historyczno-Oświatowe, Dobroczynne i Obrony Praw Człowieka „Memoriał” – rosyjskie stowarzyszenie powstałe formalnie 26–28 stycznia 1989 roku, zajmujące się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach represji radzieckich, w tym w okresie stalinowskim, a także ochroną praw człowieka w krajach byłego ZSRR.

Stowarzyszenie Upamiętniania Polaków Pomordowanych na Wołyniu – organizacja pozarządowa, której celem jest upamiętnianie ofiar rzezi wołyńskiej. W 2013 roku stowarzyszenie otrzymało nagrodę Kustosza Pamięci Narodowej.

Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej (ŚZŻAK) – organizacja zawiązana w dn. 14–15 marca 1990 r., skupiająca byłych żołnierzy Armii Krajowej. Wydaje miesięcznik „Biuletyn Informacyjny AK”.

Zjednoczenie Społeczne „Związek Polaków na Białorusi”, ZPB – stowarzyszenie Polaków na Białorusi założone w czerwcu 1990 roku, wywodzące się z istniejącego na Grodzieńszczyźnie od 1988 Polskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego im. Adama Mickiewicza oraz powstałego 18 lutego 1990 Polskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego „Polonia” w Mińsku.

Związek Sybiraków – polska organizacja grupująca byłych zesłańców, którzy nazywają siebie Sybirakami. Od 1989 prezesem Związku był Ryszard Reiff, a obecnie jest Kordian Borejko.

Włodzimierz Roman Aftanazy, właśc. Aftanaziw – polski historyk, bibliotekarz, autor monumentalnej monografii Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej (1991–1997).

Władysław Bartoszewski, ps. „Ludwik”, „Teofil” – polski historyk, publicysta, dziennikarz, pisarz, działacz społeczny, polityk oraz dyplomata.

Adam Zbigniew Borowski – polski działacz opozycji demokratycznej i niepodległościowej w PRL, wydawca i działacz społeczny.

Janusz Brochwicz-Lewiński, pseudonim „Gryf” – generał brygady Wojska Polskiego, oficer Armii Krajowej, uczestnik kampanii wrześniowej, powstaniec warszawski, żołnierz batalionu AK „Parasol”, następnie wojsk lądowych Brytyjskich Sił Zbrojnych, agent Secret Intelligence Service. Pośmiertnie mianowany generałem dywizji Wojska Polskiego.

Julien Hequembourg Bryan – amerykański reżyser, dokumentalista i fotografik. Najbardziej znany jest z dokumentowania na taśmie filmowej życia w Polsce, Związku Radzieckim i III Rzeszy pomiędzy 1935 a 1939.

Zygmunt Michał Goławski – polski wojskowy i działacz społeczny, żołnierz NSZ, działacz opozycji antykomunistycznej, Sybirak.

Tadeusz Isakowicz-Zaleski, właściwie Tadeusz Bohdan Zaleski, pseudonim „Jacek Partyka”, „Jan Kresowiak”, „Ksiądz Robak” – polski Ormianin, duchowny katolicki obrządków ormiańskiego i łacińskiego, działacz społeczny, wieloletni uczestnik opozycji antykomunistycznej w PRL, poeta.

Paweł Jasienica, właściwie Leon Lech Beynar – polski historyk, pisarz historyczny, eseista i publicysta „Tygodnika Powszechnego”.

Lech Aleksander Kaczyński – polski polityk i prawnik. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2005–2010. Brat bliźniak Jarosława Kaczyńskiego.

Wacław Nikodem Karłowicz, pseud. ks. Andrzej Bobola – polski duchowny rzymskokatolicki, kapelan powstania warszawskiego, przewodniczący Duszpasterzy Polski Walczącej, prałat, szambelan papieski, Kustosz Pamięci Narodowej. Syn Józefa i Anieli z Ciszkowskich.

Janusz Stanisław Krupski – polski historyk, działacz opozycji demokratycznej w PRL, urzędnik państwowy III Rzeczypospolitej.

Tadeusz Kukiz – polski lekarz, popularyzator historii i kultury Kresów.

Juliusz Kulesza – polski grafik i pisarz, strzelec, uczestnik powstania warszawskiego, autor książek opowiadających o przeżyciach okupacyjnych i dokumentujących wydarzenia II wojny światowej.

Andrzej Krzysztof Kunert – polski historyk, doktor habilitowany nauk humanistycznych (2010), w latach 2010–2016 sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Janusz Marek Kurtyka – polski historyk, doktor habilitowany nauk humanistycznych, w latach 2005–2010 prezes Instytutu Pamięci Narodowej.

Adam Jan Macedoński – polski artysta plastyk, poeta, działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL.

Tomasz Adam Merta – polski urzędnik państwowy, historyk myśli politycznej i publicysta, od 2005 do 2010 podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego i generalny konserwator zabytków.

Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski ps. „Tysiąc”, „Bolko”, „Grzmot”, „Michałowicz”, „Burza” – polski dowódca wojskowy, generał brygady Wojska Polskiego.

Bogusław Kazimierz Nizieński – polski prawnik, sędzia, w latach 1999–2004 Rzecznik Interesu Publicznego. Kawaler Orderu Orła Białego.

Kazimierz Piechowski – polski żołnierz, więzień i uciekinier z niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau, żołnierz AK, absolwent Politechniki Gdańskiej, w okresie stalinowskim prześladowany oraz torturowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego i skazany sądownie.

Wanda Wiktoria Półtawska z d. Wojtasik – polska lekarka, doktor nauk medycznych oraz specjalista w dziedzinie psychiatrii, profesor nadzwyczajny Papieskiej Akademii Teologicznej, harcerka, działaczka antyaborcyjna, podczas II wojny światowej więziona w niemieckim obozie koncentracyjnym w Ravensbrück, bliska przyjaciółka Jana Pawła II, dama Orderu Orła Białego.

Zdzisław Stefan Rachtan ps. Halny – porucznik, żołnierz Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” i I batalionu 2 pp Leg. AK „Nurta”, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Irena Zofia Romaszewska z domu Płoska – polska działaczka społeczna, uczestniczka opozycji demokratycznej w PRL. Razem z mężem Zbigniewem Romaszewskim współtwórczyni Biura Interwencyjnego KSS „KOR” i Radia „Solidarność”, od 2015 doradca prezydenta RP Andrzeja Dudy. Dama Orderu Orła Białego.

Zbigniew Jan Romaszewski – polski polityk, działacz opozycji w okresie PRL, doktor nauk fizycznych.

Dieter Schenk – niemiecki kryminolog, literat i niezależny publicysta. Autor książek o zbrodniach Niemiec nazistowskich głównie w Polsce.

Ewa Siemaszko – polska inżynier technolog żywienia, od 1990 roku również badaczka ludobójstwa dokonanego na wołyńskich Polakach podczas II wojny światowej.

Tomasz Romuald Strzembosz – polski historyk, brat Teresy i Adama Strzemboszów. Ojciec Macieja Strzembosza. Mieszkał w Warszawie.

Zygmunt Walkowski – polski fotograf, specjalista interpretacji zdjęć Warszawy z okresu okupacji niemieckiej i powstania warszawskiego.

Janusz Wasylkowski – poeta, pisarz, publicysta, redaktor programów telewizyjnych, założyciel i redaktor naczelny "Rocznika Lwowskiego". Współtwórca Instytutu Lwowskiego w Warszawie.

Andrzej Zagórski herbu Ostoja ps. Mścisław – polski historyk, żołnierz Armii Krajowej.

Elżbieta Zawacka, ps. „Zelma”, „Sulica”, „Zo” – kurierka Komendy Głównej Armii Krajowej, jedyna spośród 15 kandydatek, która pomyślnie przeszła trening i służyła potem jako cichociemna, matematyczka, profesor nauk humanistycznych specjalizująca się w historii najnowszej, w 2006 jako druga Polka w historii Wojska Polskiego awansowana na stopień generała brygady. Dama Orderu Orła Białego.

Janusz Kazimierz Zawodny, ps. „Miś” – polski politolog i historyk, doktor nauk politycznych, profesor uniwersytecki. Oficer Wojska Polskiego, uczestnik walk podczas II wojny światowej. Badacz zbrodni katyńskiej.

Wojciech Ziembiński – polski dziennikarz, działacz społeczny i katolicki, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych, uczestnik opozycji antykomunistycznej i więzień polityczny w okresie PRL.