WTwierdza, in. forteca – ufortyfikowane miasto, gród, klasztor. Czasem jest to samodzielna budowla o charakterze obronnym. Twierdze były budowane od starożytności do czasów II wojny światowej, na stałe przebywała w nich załoga. Określenie twierdza stosowane jest także w odniesieniu do więzienia, które znajdowało się na terenie twierdzy.
WTwierdza fortowa (pierścieniowa) – twierdza składajaca się z kilku odrębnych pierścieni obronnych. Pierścień zewnętrzny był zbudowany z szeregu fortów, czyli dzieł fortyfikacyjnych zdolnych do samodzielnej obrony. Jego rolą było odsunięcie wroga jak najdalej od centrum twierdzy.
WTwierdza gwiazda lub trace italienne – fortyfikacja zbudowana w stylu, który rozwinął się w epoce prochu strzelniczego, kiedy armaty zdominowały pole bitwy. Pierwsza fortyfikacja została wybudowana w tym stylu w połowie XV wieku we Włoszech. Średniowieczne fortyfikacje w kształcie kręgu okazały się zbyt słabe, przez co narażone na duże szkody bądź zniszczenia w wyniku ostrzału armatniego, skierowanego bezpośrednio z zewnątrz w kierunku prostopadłych kamiennych murów. Fort w kształcie gwiazdy był bardzo płaską strukturą złożoną z wielu trójkątnych bastionów, specjalnie zaprojektowanych w taki sposób, by jeden zakrywał drugi, oraz z rowu otaczającego fortyfikację. Pozostałe struktury, jak raweliny, rogi, szańce oraz inne odcięte forty mogły być dodawane w celu stworzenia złożonej struktury symetralnej.
WAlamut – górska twierdza powstała IX wieku, a być może wcześniej, z inicjatywy jednego z władców kraju Daylam. Położona w górach Elburs na południe od Morza Kaspijskiego ok. 100 km od dzisiejszego Teheranu. W okresie od 1090 do 1256 roku Alamut był ośrodkiem politycznym nizaryckich isma'ilitów, zwanych także asasynami. W grudniu 1256 roku zamek został zniszczony w czasie inwazji mongolskiej pod wodzą Hulagu-chana.
WBaba Wida – średniowieczna twierdza w mieście Widyń w północno-zachodniej Bułgarii.
WCitadelle La Ferrière – twierdza w północnym Haiti, w okolicach miasta Milot na południe od Cap-Haïtien. Znajduje się na szczycie porośniętego tropikalną roślinnością wzgórza w obszarze Narodowego Parku Historycznego La Citadelle. W 1982 roku została wraz z pobliskim pałacem Sans-Souci wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
WCytadela Kairska lub Cytadela Saladyna – średniowieczna twierdza znajdująca się w stolicy Egiptu, Kairze. Jest jednym z symboli miasta, posiada duży kompleks muzealny. Ponadto jest jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów zabytków miasta.
WCytadela w Saint-Tropez – twierdza w Saint-Tropez, wzniesiona na przełomie stuleci XVI i XVII. Funkcje militarne pełniła do XIX wieku, przekształcona w muzeum morskie w XX stuleciu.
WDyjament – silna twierdza leżąca u ujścia Dźwiny, osłaniająca Rygę od strony Bałtyku. Od 1959 roku dzielnica Rygi, dzisiejszej stolicy Łotwy.
WFogarasz – miasto w środkowej Rumunii, w okręgu Braszów, nad rzeką Alutą u podnóża północnych stoków Gór Fogaraskich. Około 40,1 tys. mieszkańców.
WFort Groß Friedrichsburg – brandenburska twierdza zbudowana w kolonii w Ghanie o tej samej nazwie. W latach 1683-1718 kolonia i twierdza należały do Brandenburgii-Prus. Zbudowali ją uczony podróżnik Otto Friedrich von der Groeben i Philipp Pietersen Blonck.
WKudak – polska twierdza zbudowana w 1635 roku z inicjatywy hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego.
WTwierdza Liège – zespół fortyfikacji otaczających belgijskie miasto Liège.
WTwierdza w Louisburgu została zbudowana w 1720 na wyspie Cape Breton, północnym cyplu Nowej Szkocji obok osady Louisburg przez francuską administrację kolonialną. Twierdzę zbudowano po utracie Akadii w 1713 r. na mocy traktatu pokojowego w Ultrechcie kończącego wojny o sukcesję hiszpańską.
WTwierdza Luksemburg – zespół fortyfikacji w typie twierdzy fortowej, znajdujących się wokół miasta Luksemburg.
WTwierdza w Niszu – system dawnych fortyfikacji, położony w centrum miasta, nad rzeką Niszawą.
WZamek Palamidi – twierdza w Grecji położona na wzgórzu w Nauplion (Nafplio), około 216 metrów nad poziomem morza, na wschód od szczytu Akronauplia. Zamek został wzniesiony przez Wenecjan podczas okupacji Nauplionu w latach 1686-1715. W latach 1715-1822 znajdował się w rękach Turków osmańskich.
WSkopsko Kale – twierdza w Skopju, w północnej Macedonii Północnej.
WSuomenlinna – twierdza w Helsinkach, położona na grupie sześciu wysp niedaleko brzegu. Dawniej miała za zadanie bronić Helsinek od strony morza. Obecnie utraciła walory militarne, posiada jednak wielkie znaczenie kulturowe jako zabytek historyczny i atrakcja turystyczna. W 1991 r. została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
WTwierdza Arabacka – zbudowana w pierwszej połowie XVII wieku twierdza tatarsko-turecka we wschodniej części Krymu. Nazwa pochodzi od arabskiego słowa الرباط ar-ribat oznaczającego twierdzę polową. Zbudowana została w odległości 2 km od współczesnej miejscowości Kamjanśke u południowego zakończenia Mierzei Arabackiej blokując wraz z twierdzą Perekop dostęp do półwyspu od północy, a wraz z Twierdzą Jenikale blokowała dostęp do Krymu od wschodu.
WTwierdza bełogradczycka – starożytna twierdza znajdująca się ok. 1,5 km od Bełogradcziku. Została zbudowana na terenie Skał bełogradczyckiech.
WTwierdza Bohus – forteca założona na klifie przy rzece Göta w Szwecji. Twierdza została ufundowana w 1308 r. przez norweskiego króla Håkona V Magnussona, w celu obrony południowej granicy Norwegii przed Szwecją. Pierwotnie twierdza nosiła nazwę Bagahus, która z czasem przekształciła się w Bahus, a następnie Bohus. Nazwa twierdzy pochodzi od nazwy krainy historycznej Bohuslän.
WTwierdza Jenikale – nadmorska twierdza zbudowana w latach 1699-1706 przez Turków, położony na północny wschód od centrum współczesnego Kerczu.
WTwierdza Kijów – fortyfikacje zbudowane w XIX wieku w Kijowie, należące w przeszłości do systemu twierdz zachodniej Rosji. W skład twierdzy wchodziły:Cytadela zlokalizowana wokół klasztoru Ławra Peczerska na terenie której znajdował się arsenał Umocnienie Zwierzynieckie Umocnienie Wasylkowskie Umocnienie Szpitalne ze szpitalem oraz m.in. Kosym Kaponierem pełniącym po 1860 roku funkcję więzienia Fortu Łysogórskiego zbudowanego na południe od cytadeli w latach 1872-1874 według projektu Eduarda Totlebena koło dzielnicy Saperska Słobódka. Na początku XX wieku wykorzystywany jako miejsce egzekucji. Fort ten był świadkiem walk obronnych w 1941 r.
WTwierdza Przemyśl – potężny zespół obiektów obronnych, jedna z 200 wielkich fortyfikacji stałych istniejących w Europie w 1914 roku oraz trzecia co do wielkości twierdza. Wyróżnia się jednak wśród nich aż trzema oblężeniami oraz najdłuższym okresem oblężenia w oderwaniu od stałego rodzimego frontu. Więcej wytrzymały jedynie; francuska twierdza Verdun oraz carska, niezdobyta Twierdza Osowiec, które jednak nigdy nie walczyły w całkowitym okrążeniu.
WTwierdza w Benderach – XVI-wieczna twierdza turecka w Benderach. Częściowo nadal pełni funkcje wojskowe, częściowo zaś udostępniana jest turystom do zwiedzania. Jest najstarszym zabytkiem w granicach Naddniestrza i jednym z symboli tego nieuznawanego państwa.