57 Infrastruktura kolejowa

Infrastruktura kolejowa – linie kolejowe oraz inne budowle, budynki i urządzenia wraz z zajętymi pod nie gruntami, usytuowane na obszarze kolejowym, przeznaczone do zarządzania, obsługi przewozu osób i rzeczy, a także utrzymania niezbędnego w tym celu majątku zarządcy infrastruktury.

Droga kolejowa – nawierzchnia kolejowa wraz z podtorzem i budowlami inżynieryjnymi oraz gruntem, na którym jest usytuowana.

Dróżniczówka – niewielki, drewniany lub murowany budynek znajdujący się przy trasie kolejowej, drodze czy szlaku górskim. Wykorzystywany do obsługi i nadzoru ruchu. Niektóre dróżniczówki pełniły również rolę mieszkalno-administracyjną.

Elektrowozownia – baza, zakład eksploatacji, zajezdnia; zespół pomieszczeń i warsztatów oraz torów przeznaczonych do przechowywania i obsługiwania technicznego lokomotyw elektrycznych.

Elektryczne ogrzewanie rozjazdów – urządzenia elektryczne, zasilane niskim napięciem z sieci energetyki zawodowej, służące do ogrzewania szyn na rozjazdach kolejowych. Urządzenia mają postać metalowych rurek rozmieszczonych wzdłuż szyn, wewnątrz których znajdują się elementy oporowe (grzałki).

Górka rozrządowa – w kolejnictwie niewielkie, sztuczne wzniesienie o odpowiednim profilu znajdujące się na stacji rozrządowej i służące do rozrządzania (segregowania) wagonów towarowych znajdujących się w pociągach z wagonami o różnych stacjach przeznaczenia.

Hala peronowa – budowla lub obszerne wnętrze mieszczące perony i tory. Stanowi ona element dworca lub przystanku kolejowego. Rzadziej spotyka się halę peronową na dworcu autobusowym.

Kierownica – element rozjazdu torowego zapobiegający zsunięciu się jednego koła pojazdu szynowego z szyny po zewnętrznej stronie rozjazdu w momencie pokonywania krzyżownicy przez koło drugie.

Krzyżownica – część rozjazdu torowego, w której następuje przecięcie szyn torów rozjazdu. Krzyżownica składa się z dziobownicy, szyn skrzydełkowych oraz kierownic.

Licznik osi - jest częścią systemu sterowania ruchem kolejowym. Jego zadaniem jest kontrola zajętości danego odcinka torów lub rozjazdów. Jest to jedno z najistotniejszych zagadnień dotyczących sterowania ruchem kolejowym, z uwagi na uzależnianie możliwości wjazdu kolejnego pociągu do danej strefy na podstawie określania zajętości odcinków.

Lokomotywownia – nazwa jednostki organizacyjnej wraz z zespołem budynków i urządzeń, służących do obsługi lokomotyw, m.in. do ich napraw i stacjonowania. Nazwa zaczęła funkcjonować w miarę zmiany profilu obsługiwanego taboru przez byłe parowozownie.

Łącznica – linia kolejowa łącząca dwie inne linie kolejowe z pominięciem stacji węzłowej.

Mijanka – wyznaczony odcinek drogi szynowej lub kołowej jednopasmowej (jednotorowej) umożliwiający wyprzedzanie i wymijanie się pojazdów szynowych lub drogowych.

Nastawnia – posterunek techniczny nastawczy mieszczący urządzenia do zdalnego sterowania ruchem kolejowym, wyposażony w urządzenia nastawcze, blokowe i łączności – z którego ustawia się drogi przebiegu pociągów, przestawia zwrotnice oraz nadaje sygnały. Jej pracą kieruje dyżurny ruchu.

Nasyp kolejowy – element infrastruktury kolejowej (podtorze), służący do przeprowadzenia torów kolejowych powyżej naturalnego poziomu terenu. Podtorze w formie nasypu jest budowlą ziemną, której zadaniem jest przeniesienie obciążeń wynikających z jej własnego ciężaru, jak i z ciężaru przejeżdżających po torze pociągów.

Nawierzchnia – warstwa wierzchnia, będąca na wierzchu, warstwa zewnętrzna, warstwa jezdna, materiał którym jest pokryta płaszczyzna, okładzina.

Obrotnica – urządzenie służące do zmiany kierunku pojazdu dokonywanej przez obrócenie platformy, na której ów pojazd stoi. Najczęściej stosowane w kolejnictwie w celu zmiany kierunku jazdy lokomotyw, rzadziej wagonów.

Parowozownia – baza, zakład eksploatacji, zajezdnia lokomotyw parowych; zespół pomieszczeń i warsztatów oraz torów przeznaczonych do przechowywania i obsługiwania technicznego parowozów.

Peron – budowla kolejowa umieszczona wzdłuż torów, umożliwiająca wsiadanie i wysiadanie z pociągów. Nazwa peron funkcjonuje także w transporcie wodnym jako nazwa płaszczyzny wzdłuż komory śluzy wodnej. W tym przypadku nazwa ta odnosi się zarówno do bocznych jak i środkowej płaszczyzny.

Peron boczny – peron umiejscowiony po zewnętrznych stronach torów linii dwutorowej, posiadający jedną krawędź peronową.

Podbijanie torowiska – proces regulacji położenia toru na torowisku.

Podkłady kolejowe – belki poprzeczne do biegu toru, na których za pomocą specjalnych przytwierdzeń mocuje się szyny.

Podstacja trakcyjna – stacja elektroenergetyczna, zasilana z krajowego systemu elektroenergetycznego, której podstawowym zadaniem jest zasilanie sieci trakcyjnej na określonym odcinku linii pojazdów o trakcji elektrycznej jak kolej, tramwaje, metro czy trolejbusy.

Podtorze – budowla geotechniczna wykonana na gruncie rodzimym jako nasyp lub przekop wraz z urządzeniami ją zabezpieczającymi i odwadniającymi, na której jest ułożona nawierzchnia toru kolejowego.

Posterunek odgałęźny – posterunek ruchu zapowiadawczy biorący udział w prowadzeniu ruchu kolejowym wszystkich pociągów kursujących na przyległych szlakach (odstępach).

Posterunek techniczny – posterunek ruchu przeznaczony do wykonywania czynności ruchowych oraz bezpośredniego organizowania i nadzorowania tych czynności.

Przejazd kolejowo-drogowy – skrzyżowanie w jednym poziomie eksploatowanej linii kolejowej lub bocznicy z drogą.

Przewody trakcyjne – nieizolowane kształtowniki metalowe i liny przewodzące prąd elektryczny, zawieszone na słupach trakcyjnych, przekazujące energię pojazdom o napędzie elektrycznym poruszającym się pod nimi.

Przewód jezdny – część elektrycznej sieci trakcyjnej, przewód elektryczny zawieszony najczęściej nad torem kolejowym lub tramwajowym, lub nad trasą trolejbusów, służący do zasilania pojazdów z napędem elektrycznym za pośrednictwem odbieraka prądu.

Przystanek osobowy (publiczny) – miejsce na szlaku kolejowym odpowiednio przystosowane do obsługi pasażerów, w którym zatrzymują się rozkładowo wyznaczone pociągi pasażerskie, wyłączając postoje dla potrzeb technicznych i pracowniczych.

Przystanek służbowy – miejsce na szlaku, na którym zatrzymują się pociągi, zwykle położone niedaleko nastawni. Z przystanku tego typu przeważnie mogą korzystać tylko pracownicy kolei i jest wyłączony z ogólnego użytku. Wyjątkiem są przystanki służbowe: Azory, Łódź Olechów Wschód i Toruń Kluczyki, na których planowo zatrzymują się pociągi pasażerskie.

Rozjazd – konstrukcja z szyn umożliwiająca przejazd pojazdów szynowych, z toru zasadniczego na inny tor zwrotny (odgałęźny) lub odwrotnie bez konieczności przerwania jazdy.

Rozjazd nakładkowy – rodzaj rozjazdu szynowego przystosowanego do łatwego montażu i demontażu z toru nieprzeznaczonego do wykonania torów odgałęźnych. Zawsze ma charakter tymczasowy. Rozjazd tego typu jest nakładany na tor idący prosto nie ingerując w jego strukturę, dzięki czemu po jego demontażu osiągany jest stan pierwotny toru bez potrzeby wykonania dodatkowych prac. Rozjazdy nakładkowe stosowane są najczęściej na liniach tramwajowych podczas remontów torowiska. Jeśli jeden tor zostaje wyłączony, tramwaje z dwutorowej linii mogą być łatwo kierowane na drugi tor do momentu zakończenia prac. Rozwiązanie to stosowane jest również na kolejach wąskotorowych o przeznaczeniu przemysłowym.

Rozstaw metrowy - rozstaw szyn, w którym odległość między wewnętrznymi powierzchniami główek szyn wynosi 1000 mm. Koleje o tym rozstawie są klasyfikowane jako wąskotorowe, jednak w wielu krajach prowadzony jest po nich normalny ruch dalekobieżny, a nawet stanowią jedyny standard w kraju (Kenia). W takich przypadkach jako koleje wąskotorowe są klasyfikowane koleje o rozstawie mniejszym niż 1000 mm.

Rozstaw przylądkowy - rozstaw szyn, w którym odległość między wewnętrznymi powierzchniami główek szyn wynosi 1067 mm. Istnieje na świecie około 112 000 km linii kolejowych na których jest stosowany, Koleje o tym rozstawie są klasyfikowane jako wąskotorowe, jednak w wielu krajach prowadzony jest po nich normalny ruch dalekobieżny, a nawet stanowią jedyny standard w kraju. W takich przypadkach jako koleje wąskotorowe są klasyfikowane koleje o rozstawie mniejszym niż 1067 mm.

Rozwiązanie hiszpańskie – sposób rozplanowania przestrzennego peronów na stacjach kolejowych i stacjach metra, polegający na umiejscowieniu peronów z obu stron toru, umożliwiając w ten sposób wysiadanie i wsiadanie do pociągu z obu jego stron.

Sieć trakcyjna – zespół urządzeń umożliwiających dostarczanie energii elektrycznej do pojazdów poruszanych silnikami elektrycznymi.

Skrajnia kolejowa – zbiór przepisów, w tym kontur odniesienia oraz towarzyszące mu zasady obliczeń, umożliwiający określenie zewnętrznych wymiarów pojazdu oraz przestrzeni, jaką należy udostępnić w obrębie infrastruktury.

Słup trakcyjny – rodzaj konstrukcji stalowej lub betonowej podtrzymującej przewody trakcyjne ponad jezdnią bądź torami.

Słupek hektometrowy – element towarzyszący infrastrukturze kolejowej, służący do określania w terenie położenia względem początku linii kolejowej. Typowy słupek hektometrowy wykonywany jest w postaci wysokiego na kilkadziesiąt centymetrów betonowego słupka, na którym nanoszony jest bieżący kilometr i hektometr linii. Słupki ustawiane są co sto metrów, zazwyczaj na przemian po lewej i prawej stronie torowiska w odległości 2,5m od osi toru. Patrząc w kierunku końca linii kolejowej słupki z hektometrem parzystym stoją po stronie prawej, natomiast z nieparzystym po lewej. W Polsce słupki malowane są na biało, a cyfry na nich - na czarno.

Splot – specyficzne miejsce częściowego połączenia lub zbliżenia dwóch lub więcej torów, w którym możliwe jest jednoczesne poruszanie pojazdu szynowego tylko po jednym z nich. Splot dwóch torów może występować w miejscu o ograniczonej szerokości, w którym nieracjonalne byłoby przechodzenie na odcinek jednotorowy. Z reguły w splocie szyna jednego toru biegnie między tokami szyn drugiego.

System Sprężystego Przytwierdzenia Szyn do Podkładów Strunobetonowych oznaczany w polsce skrótem SB jest technologicznie polskim systemem przytwierdzeń szeroko stosowanym na polskiej sieci kolejowej od lat 80. Jego zadaniem jest tłumienie drgań szyn, co poprawia zarówno komfort jak bezpieczeństwo jazdy.

Stacja towarowa jest obiektem infrastruktury kolejowej służącym wyłącznie lub głównie do obsługi załadunku lub rozładunku wszelkiego rodzaju towarów ze statków lub pojazdów drogowych, jak i też przekazywaniem wagonów do lokalnych bocznic oraz procesów odwrotnych. Stacje te posiadają rozbudowany układ torów, który pozwala na realizację prowadzonych załadunków, rozładunków, składowania i sortowania przewożonych w wagonach dóbr. Część z tych torów służy do obsługi ruchu i sortowania wagonów, co odbywa się w głównej mierze z wykorzystaniem torów równoległych. Stacja towarowa zazwyczaj jest także wyposażona w urządzenia dodatkowe o stałym lub czasowym charakterze, takie jak dźwigi, pasy transmisyjne, koparki, rampy do załadunku lub podnośniki widłowe. Stacje, na których nie odbywa się specjalnie odbieranie i ekspediowanie towarów zwane są też stacjami przeładunkowymi.

Tor główny – tor na stacji, po którym poruszają się pociągi w warunkach eksploatacji.

Tor – dwie szyny podtrzymujące i prowadzące koła pojazdów szynowych, ułożone na podkładach lub zainstalowane w specjalnej płycie betonowej, w określonej odległości od siebie, służą jako droga kolejowa, tramwajowa lub metro. Tor ułożony jest na podtorzu.

Trójkąt torowy – w transporcie szynowym konfiguracja węzła kolejowego umożliwiająca zawracanie na niej składów pociągów lub kierowanie ich w jednym z trzech zbiegających się kierunków. Składa się z zestawu torów w kształcie zbliżonym do trójkąta ze znajdującymi się na rozwidleniach zwrotnicami.

Trzecia szyna – w kolejnictwie forma zasilania dolnego pociągów elektrycznych. Stanowi ją dodatkowa szyna umieszczona wzdłuż toru kolejowego i znajdująca się pod napięciem. Zazwyczaj używa się jej w szybkich kolejach miejskich prowadzonych we własnych korytarzach, całkowicie lub prawie całkowicie wydzielonych od przestrzeni zewnętrznej.

Tunel kolejowy w Kownie – jeden z dwóch tuneli kolejowych istniejących na Litwie i jedyny tunel kolejowy działający w państwach bałtyckich. Pociągi pasażerskie kursują między Wilnem a Kownem. Długość tunelu wynosi 1285 metrów, jego wysokość wynosi 6,6 metra a szerokość - 8,8 metra. Tunel został włączony do rejestru obiektów dziedzictwa kulturowego Republiki Litewskiej w 1996 roku.

Ukres – miejsce przy zbiegających się torach, dokąd wolno zająć tor taborem bez uniemożliwiania przejazdu po drugim torze. Ukres jest wyznaczony przez miejsce, gdzie spotykają się skrajnie sąsiednich torów. W uproszczeniu, jest to miejsce dokąd można bezpiecznie zatrzymać skład, tak że jego obrys nie będzie zachodził na sąsiedni tor.

Urządzenie Ochrony Zwierząt UOZ-1 – odpłaszacz akustyczny, urządzenie dźwiękiem ostrzegające zwierzęta przed przejazdem pociągu, wprowadzane przez Polskie Koleje Państwowe. Przeznaczone jest do instalowania w miejscach przecięcia linii kolejowej ze szlakami migracji dużych ssaków w celu przeciwdziałania kolizji pociągu ze zwierzęciem, a tym samym zmniejszenia strat w populacji tych zwierząt. Urządzenie ma na celu wywołanie u zwierzęcia odruchu ucieczki w wyniku odebrania sygnału ostrzegawczego.

Węzeł kolejowy – zespół posterunków ruchu i punktów ekspedycyjnych znajdujących się na stacji węzłowej lub w jej rejonie.

Kolejowa wieża ciśnień w Toruniu – wieża ciśnień, należąca niegdyś do Polskich Kolei Państwowych, współcześnie jest budynkiem mieszkalnym.

Wykolejnica – element systemu urządzeń sterowania i zabezpieczenia ruchu kolejowego. Wykolejnice stosuje się na torach bocznych do ochrony drogi przebiegu pociągów i manewrów przed najechaniem taboru z toru bocznego, gdy nie jest możliwe zastosowanie rozjazdu ochronnego, albo zastosowanie go nie jest uzasadnione ekonomicznie.

Wywrotnica wagonowa to urządzenie przeładunkowe powszechnie stosowane w portach, elektrowniach i na placach składowych do rozładunku materiałów sypkich z wagonów kolejowych.

Zwrotnica kolejowa – element toru, w którego skład wchodzą dwie nieruchome szyny (opornice) oraz dwie ruchome szyny (iglice), używane do przekierowywania pojazdów z jednego toru na drugi.

Żuraw wodny – urządzenie hydrauliczne służące do nalewania wody do skrzyni wodnej parowozu lub tendra.