15 Rozsiewanie

Rozsiewanie – rozprzestrzenianie diaspor roślinnych. Proces umożliwia roślinom przemieszczanie i zajmowanie nowych terenów.

Anemochoria (wiatrosiewność) – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania zarodników grzybów oraz zarodników, nasion i owoców u roślin, polegający na roznoszeniu ich przez ruchy powietrza. Wiatrosiewność jest bardzo rozpowszechnionym sposobem rozsiewania, szczególnie wśród roślin rosnących w górach, na stepach, pustyniach, na sawannie i na wyspach. Umożliwia rozprzestrzenianie się grzybów i roślin na duże odległości, nawet setek kilometrów. Odległość na jaką przenoszone są zarodniki i nasiona zależy m.in. od ich ciężaru i stopnia przystosowania do wiatrosiewności.

Antropochoria, hemerochoria – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania diaspor roślin, w którym to oddziaływanie człowieka powoduje ich transport. Jeśli udział człowieka sprowadza się do transportu diaspor w sposób typowy dla zwierząt, zwykle nie wyodrębnia się tego sposobu ich rozprzestrzeniania od zoochorii. Za antropochorię uważane są te sposoby rozprzestrzeniania diaspor, które są specyficzne dla człowieka i jego cywilizacji. Rozprzestrzenianie to może odbywać się świadomie lub nieświadomie.

Ballochoria – to sposób rozsiewania nasion (diaspor) za pomocą mechanizmów eksplozyjnych (balistycznych), na drodze zwolnienia naprężeń w owocni, co powoduje wyrzucenie nasion. Ruchy te spowodowane są wzrostem turgoru w trakcie dojrzewania owocu, oraz różnicami w ułożeniu elementów tkanek. Nasiona mają zwykle kształt kulisty lub owalny.

Barochoria – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania diaspor roślin, polegający na ich spadaniu na ziemię pod wpływem siły grawitacji. Diaspory trafiają w bezpośrednie sąsiedztwo rośliny macierzystej, ewentualnie zatrzymują się w pewnym oddaleniu po uderzeniach w przeszkody lub stoczeniu się z pochyłości terenu. Ponieważ ten sposób rozsiewania ma niewielki zasięg – osobniki potomne osiedlają się w sąsiedztwie roślin macierzystych – barochoria bywa nierzadko wstępem do innych sposobów rozsiewania – głównie przez wodę (hydrochoria) i zwierzęta (zoochoria).

Biegacze, chamaechory – rośliny, których pędy nadziemne lub ich części stanowią diaspory przemieszczające się po powierzchni ziemi pod wpływem działania wiatru. Biegacze są roślinami typowymi dla biomów pustynnych i stepowych, gdzie otwarte przestrzenie pozwalają pokonywać duże odległości. Rośliny lub ich części zyskują zdolność do toczenia się przybierając kulisty kształt oraz ażurową i lekką konstrukcję, po czym w całości lub części odłamują się. Przemieszczane przez wiatr gubią owoce i nasiona, często w znacznej odległości od miejsca rozwoju rośliny macierzystej. Czasem biegacze zbijają się w większe skupienia, mogące osiągać znaczne rozmiary. Szczególną grupą biegaczy są tzw. zmartwychwstanki, skupiające się w kule podczas suszy i uwalniające diaspory poprzez rozpostarcie pędów lub okryw koszyczków w czasie deszczu lub po trafieniu na wilgotne siedlisko. Biegacze rosnące na pustyniach dzięki zdolności do poruszania się na powierzchni gruntu unikają pogrzebania pod piaskiem.

Chiropterochoria – rozsiewanie (roznoszenie) diaspor czyli zarodników, nasion, owoców, rozmnóżek przez nietoperze. Chirepterochoria jest jednym z rodzajów zoochorii, czyli zwierzęcosiewności. W rozsiewaniu ważna role odgrywają dwie grupy nietoperzy: rodzina liścionosowatych należącej do Microchiroptera oraz cały podrząd Megachiroptera.

Elajosom, ciałko mrówcze, ciałko tłuszczowe – obfitujący w tłuszcze i węglowodany wyrostek nasion lub owoców niektórych roślin. Stanowi pokarm dla mrówek, które przyczyniają się w efekcie do rozprzestrzeniania takich diaspor. Wytwarzanie elajosomów nie jest dla roślin wielkim kosztem, daje im natomiast znaczne korzyści, ponieważ mrówki pożywiające się nimi nie tylko rozprzestrzeniają diaspory, ale także chronią je przed roślinożercami, przenoszą w pobliże gniazd stanowiące żyzne mikrosiedliska i często umieszczają w podłożu. Ponieważ mrówki przy okazji zyskują pożywienie, relacja między tymi owadami i roślinami tworzącymi elajosomy jest przykładem mutualizmu.

Endochoria, endozoochoria – sposób rozsiewania się roślin poprzez przenoszenie ich diaspor wewnątrz organizmu zwierząt. Endochoria jest jedną z odmian obcosiewności. Diaspory są zjadane głównie ze względu na wartość odżywczą, atrakcyjny smak i zapach. Tkanki miękiszu, zwykle owocu są trawione, zaś nasiona przechodzą nieuszkodzone przez przewód pokarmowy i są wydalane wraz z kałem. W przypadku niektórych gatunków diaspory nie są atrakcyjnym pożywieniem a dostają się do przewodu pokarmowego przypadkiem wraz z masą pokarmu. Nasiona roślin rozprzestrzeniających się przez endochorię są odporne na działanie soków trawiennych. Działanie enzymów może powodować pęcznienie łupiny lub okrywy co ułatwia a nawet jest warunkiem koniecznym kiełkowania. Przez kilka godzin, gdy pokarm jest przemieszczany w przewodzie pokarmowym zwierzęta przebywają znaczne odległości, szczególnie ptaki wędrujące. Z endochorii jako metody rozprzestrzeniania korzystają rośliny wielu zbiorowisk. Poza roślinami w przewodzie pokarmowym rozprzestrzeniają się zarodniki grzybów.

Hydrochoria (wodosiewność) – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania się nasion roślin i zarodników. Występuje często u roślin wodnych i błotnych. Rzadziej u roślin rosnących na mniej wilgotnych stanowiskach np. u mchów, rozchodnika, wiesiołka. Wtedy zarodniki lub nasiona rozsiewane są dzięki deszczowi (deszczosiewność) lub wody ze zbiorników wodnych. Wśród roślin wybitnie lądowych hydrochoria występuje np. u palm, umożliwiając rozsiewanie się nasion palmy kokosowej i palmy seszelskiej na nawet bardzo odległe stanowiska.

Myrmekochoria, mrówkosiewność – roznoszenie nasion roślin przez mrówki, jeden z rodzajów zoochorii. Niektóre gatunki roślin wykształciły specjalne przystosowania do tego, np. ich nasiona zaopatrzone są w specjalne wyrostki zw. elajosomami, które mrówki zjadają lub gubią w trakcie transportu do mrowiska. Zjawisko to jest specyficznym przykładem mutualizmu. W niektórych regionach klimatycznych odgrywa znaczącą rolę, np. nawet do 30% roślin w południowoafrykańskiej formacji roślinnej fynbos rozsiewa się w ten sposób.

Nasiono, nasienie – organ roślin nasiennych powstający z zapłodnionego zalążka i składający się z zarodka otoczonego tkanką zapasową i osłoniętego łupiną nasienną. Zarodek jest nowym organizmem roślinnym. Tkanka spichrzowa umożliwia wzrost zarodka w pierwszym okresie rozwoju, a łupina nasienna pełni funkcję ochronną.

Ornitochoria (ptakosiewność) – rozsiewanie diaspor przez ptaki. Ornitochoria jest jednym z rodzajów zoochorii, czyli zwierzęcosiewności. Rozprzestrzenianie przez ptaki ma najczęściej formę endozoochorii, możliwe jest także ektozoochoria (epizoochoria) i synzoochoria.

Rozmnóżka – organ rozmnażania wegetatywnego roślin zarodnikowych i nasiennych. Rozmnóżki są specjalnymi fragmentami plechy lub bulwkami pędowymi. Mogą one powstawać na rozłogach, brzegach liści lub na łodygach, zwykle w kątach liści.

Zoochoria, zwierzęcosiewność – rozprzestrzenianie diaspor roślinnych przez zwierzęta. Diaspory mogą być przenoszone na zewnątrz zwierzęcia, mogą być zjadane i następnie wydalane lub też są przez zwierzęta ukrywane jako zapas żywności i w miejscu ukrycia rozpoczynają swój wzrost. Rośliny rozsiewające się przez zoochorię mają szczególne przystosowania do takiego sposobu rozsiewania, np. nasiona zaopatrzone w haczyki przyczepiające je do sierści zwierząt, specjalne ciałka zachęcające mrówki do zabierania nasion, albo jadalne części owocu.Rodzaje zoochorii w zależności od sposobu przenoszenia diaspor przez zwierzęta: ektozoochoria, epizoochoria, epichoria – przenoszenie przez zewnętrzne części ciała zwierzęcia. Diaspory mogą być przyczepione np. do sierści, piór, śluzu pokrywającego ciało itp. endozoochoria, endochoria – diaspory wnikają do wnętrza ciała zwierzęcia, przeważnie do układu pokarmowego, gdy zwierzę zjada nasiona i owoce synzoochoria – nasiona i owoce gromadzone są przez zwierzęta w różnych kryjówkach. W ten sposób rozsiewane są między innymi żołędzie, orzechy laskowe i orzechy włoskie. W rozsiewaniu poprzez magazynowanie uczestniczą głównie ptaki oraz mrówki. W przypadku gdy diaspory są niszczone w przewodzie pokarmowym przypadkowe upuszczanie przez spożyciem określane jest jako dyszoochoria. W zależności od grupy zwierząt uczestniczących w przenoszeniu diaspor wyróżnia się: chiropterochorię – roznoszenie przez nietoperze, entomochorię – roznoszenie przez owady, myrmekochorię – roznoszenie przez mrówki, ornitochorię – roznoszenie przez ptaki.