30 Formy ekologiczne roślin

Bylina – roślina zielna żyjąca dłużej niż dwa lata, mająca niezdrewniałe części nadziemne, zwykle wielokrotnie wydająca nasiona bądź zarodniki. Byliny wraz z krzewinkami, krzewami i drzewami określane są mianem roślin wieloletnich.

Ceratofilidy, ceratofyllidy – jedna z form życiowych makrofitów (pleustofitów). Rośliny unoszące się wolno w toni wodnej, zwykle stosunkowo duże. W lecie podpływają ku powierzchni wody, wówczas też mogą wytwarzać wystające nad powierzchnię kwiaty. Jesienią opadają w pobliże dna, gdzie zimują w postaci pączków przetrwalnych lub turionów. Do ceratofilidów należą rogatek, niektóre gatunki pływaczy itp. Według niektórych badaczy – także rzęsa trójrowkowa, która jednak nie posiada niektórych ww. cech i według niektórych zaliczana jest do lemnidów czy riccielidów. Z kolei zdolność rogatka do w miarę trwałego przyczepiania się do podłoża sprawia, że bywa on zaliczany nie do roślin pleustonowych, lecz zanurzonych (elodeidów), zwłaszcza w mniej rozbudowanych systemach klasyfikacji form życiowych hydrofitów. Takie rośliny bywają nazywane pleustofitami fakultatywnymi.

Chamefity, chameofity, rośliny niskopączkowe – jedna z form życiowych roślin z klasyfikacji opracowanej przez Christena Raunkiæra. Obejmuje rośliny, których pączki umożliwiające odtworzenie się rośliny w przyszłym sezonie wegetacyjnym znajdują się ponad ziemią, ale nie wyżej niż 0,3 m–0,5 m. Takie usytuowanie pąków zimujących jest przystosowaniem do przetrwania niekorzystnej dla wegetacji pory roku – pod pokrywą śnieżną chronione są przed przemarznięciem. Karłowy wzrost umożliwia tej grupie występowanie także w ekosystemach suchych i gorących (pustynnych).

Efemerydy – rośliny jednoroczne o bardzo krótkim cyklu życiowym. Od skiełkowania do wydania nasion lub zarodników mija w ich przypadku do kilku tygodni.

Elodeidy – forma życiowa hydrofitów. Są to rośliny zakorzenione w podłożu, mające długie i ulistnione łodygi, ale bez specjalnych liści pływających. Do roślin tych należą np. gatunki z rodzajów moczarka (Elodea), rupia (Ruppia), wywłócznik (Myriophyllum), okrężnica (Hottonia). W wąskim ujęciu do elodeidów zalicza się wyłącznie rośliny o liściach niepodzielonych i ułożonych okółkowo, co obejmuje przedstawicieli rodzajów egeria, moczarka, nadwodnik i przęstka, podczas gdy podobne makrofity o liściach podzielonych są wyodrębniane jako myriofylidy.

Epifit, porośle, aerofit – roślina rosnąca na innej roślinie, ale zwykle nie prowadząca pasożytniczego trybu życia. Korzysta z innego gatunku jako podpory, a odżywia się najczęściej samodzielnie. W ekosystemach lądowych wyrasta często w miejscach, gdzie gromadzi się martwa materia organiczna lub osiedla się na pędach innych roślin pobierając składniki odżywcze i wodę z powietrza i niesionych przez nie pyłów, opadów i detrytusu. Nieliczne epifity wykształcają ssawki i wyzyskują w różnym zakresie swego żywiciela. Epifityzm jest szczególnie częsty wśród drobnych organizmów wodnych, które jako peryfiton porastają organy makrofitów.

Fanerofity, rośliny jawnopączkowe – jedna z form życiowych roślin z klasyfikacji opracowanej przez Christena Raunkiæra. Obejmuje rośliny o pędach wzniesionych, odnawiające się z pąków znajdujących się co najmniej 0,5 m nad ziemią. Do grupy tej należą wszystkie drzewa, większe krzewy i liany, zarówno te zrzucające liście na zimę, jak i te o zimozielonych liściach. W klimacie tropikalnym do fanerofitów należą także wieloletnie, wysokie rośliny zielne. W niektórych ujęciach do fanerofitów zaliczane są także epifity, które w nowszych źródłach są wyodrębniane w osobną grupę. Fanerofity odgrywają istotną rolę w formacjach leśnych, przy czym dominują w składzie gatunkowym wilgotnych lasów równikowych, podczas gdy w lasach strefy umiarkowanej ustępują hemikryptofitom.

Geofity, rośliny ziemnopączkowe – jedna z form życiowych roślin. Obejmuje byliny posiadające pączki odnawiające, które spędzają niekorzystny dla wegetacji okres roku w organach podziemnych – bulwach, kłączach i cebulach. Geofity są jedną z grup kryptofitów.

Geofity cebulowe – jedna z form życiowych roślin – geofitów obejmująca rośliny, których pączki odnawiające znajdują się w podziemnych cebulach, w nich też gromadzą się zapasy pokarmowe, niezbędne do przetrwania niesprzyjającego wegetacji okresu zimowego lub suszy. Na zimę u roślin tych obumiera cały pęd nadziemny. Na wiosnę lub podczas okresu deszczowego, korzystając ze zgromadzonych w cebuli zapasów pokarmowych odradza się nowy pęd nadziemny.

Geofity kłączowe, geofity ryzomowe – jedna z form życiowych roślin – geofitów obejmująca rośliny, których pączki odnawiające znajdują się na podziemnych kłączach, w nich też gromadzone są zapasy pokarmowe, niezbędne do przetrwania niesprzyjającego wegetacji roślin okresu, np. suszy lub zimy. Warstwa gleby i ściółki chroni je przed wysychaniem lub przemarznięciem. W okresie niesprzyjającym u roślin tych obumiera cały pęd nadziemny. Na wiosnę pęd odradza się z kłącza.

Halofity, słonorośla, rośliny słonolubne, rośliny solniskowe, rośliny halofilne – rośliny przystosowane, dzięki odporności na zasolenie, do rozwoju na silnie zasolonym podłożu. Dostosowanie to polega na wytwarzaniu wysokiego ciśnienia osmotycznego soku komórkowego, gromadzeniu wody w mięsistych organach, zdolności wydalania nadmiaru soli przy pomocy gruczołów wydzielniczych na liściach i łodygach.

Helofity, rośliny błotnopączkowe, geofity bagienne, rośliny błotne – rośliny związane ze środowiskiem błotnym.

Higrofit – roślina zajmująca siedliska o dużej wilgotności zarówno gleby, jak i powietrza. Typowe higrofity występują w dolnych piętrach lasów tropikalnych. Są to gatunki begonii, gloksynii i inne. W lasach europejskich cechy higrofitów posiadają szczawik zajęczy, piżmaczek wiosenny, niecierpek pospolity, czy zawilec gajowy; wśród roślin uprawnych są to pomidor, ziemniak, kapusta.

Hydrofity, rośliny wodne, rośliny wodnopączkowe – rośliny wodne, których pączki odnawiające zimują w wodzie. Według klasyfikacji Raunkiæra są jedną z grup kryptofitów, czyli roślin skrytopączkowych.

Izoetydy, isoetidy – jedna z form życiowych makrofitów zanurzonych. Izoetydy są zakotwiczone w dnie (ryzofity) przy pomocy dużych korzeni. Osiągają stosunkowo niewielkie rozmiary. Liście, najczęściej wąskie, tworzą rozetę i są w stanie przetrwać zimę. Do izoetydów należą zarówno rośliny nasienne, jak i widłaki, a forma ta wyewoluowała niezależnie u co najmniej pięciu rodzin roślin z postaci lądowych lub ziemno-wodnych.

Kserofity, rośliny sucholubne, rośliny kserofilne – rośliny przystosowane fizjologicznie i anatomicznie do życia w suchych miejscach takich jak step, pustynia, półpustynia, wydmy, piaski, skały. Przystosowanie się do życia w takich warunkach nazywa się kseromorfizmem. Kserofity rosną w klimacie suchym i gorącym i w siedliskach, w których nieraz przez dłuższy czas brakuje wody, ale niektóre gatunki rosną także w klimacie zimnym i wysoko w górach, gdzie fizjologiczna susza wywołana jest nie brakiem wody, lecz innymi czynnikami uniemożliwiającymi jej pobieranie; niską temperaturą lub dużym zasoleniem.

Lemnidy – jedna z form życiowych makrofitów (pleustofitów). Rośliny unoszące się wolno na powierzchni wody. W wąskim ujęciu zaliczane są tu wyłącznie drobne rośliny pleustonowe ze zredukowanym pędem, którego górna część przystosowana jest do środowiska powietrznego, a dolna do wodnego. W szerokim ujęciu są to wszystkie rośliny wodne unoszące się na powierzchni wody (akropleustofity), mimo że czasem unoszą się tuż pod nią albo nawet przejściowo zakotwiczają. W takim ujęciu są to, oprócz typowych lemnidów, wolffielidy, czyli rośliny unoszące się pod powierzchnią wody, bez przystosowań do środowiska powietrznego, ale znoszące kontakt z powierzchnią wody i okresowe wynurzenie i hydrocharidy, tj. rośliny trochę większe od rzęs, pływające przynajmniej przez jakiś okres po powierzchni wody. Nie są natomiast zaliczane rośliny unoszące się w toni wodnej, ale wypływające na powierzchnię tylko wyjątkowo.

Liany – pnącza o zdrewniałych łodygach. Występują w lasach strefy międzyzwrotnikowej, rzadziej w strefie umiarkowanej – spośród znanych gatunków lian około 90% rośnie w lasach równikowych. Korzystając z innych roślin, rosną ku górze i osiągnąwszy sklepienie lasu rozgałęziają się, wytwarzają organy asymilacyjne i generatywne. Osiągają znaczne długości do 300 m i nawet 400 m. Ze względu na konieczność transportu wody w pędzie na znaczne odległości, liany charakteryzują się szerokimi naczyniami i rurkami sitowymi.

Makrofity (makrofitobentos) – wodne rośliny kwiatowe, mchy, wątrobowce i duże glony. Wyjątkowo do makrofitów zalicza się widoczne gołym okiem glony nieco mniejszych rozmiarów, głównie glony nitkowate, jak skrętnica, wstężnica, czy nawet nitkowate sinice.

Myko-heterotrofy, dawniej rośliny saprofityczne – rośliny, które część lub wszystkie substancje pokarmowe pobierają z grzybów, na których pasożytują. Rośliny te zwykle nie przeprowadzają fotosyntezy i nie mają barwników fotosyntetycznych.

Nymfeidy (nimfeidy) – forma życiowa hydrofitów. Są to zakorzenione rośliny o łodydze prostej lub słabo rozgałęzionej i posiadające duże liście pływające. Pojęcie nymfeidów odnosi się do kategoryzacji form życiowych roślin opracowanej przez Den Hartoga i Segala w 1964 r. oraz Segala w 1970 r.

Pirofit, pyrofit – roślina przystosowana do oddziaływania ognia.

Pleustofity – grupa makrofitów, rośliny wodne unoszące się na powierzchni wody lub w toni wodnej. Pleustofity stanowią roślinny składnik pleustonu. Rzadziej do pleustofitów zaliczane są większe glony.

Pnącze, roślina pnąca – forma życiowa roślin o długiej, wiotkiej łodydze, wymagającej podpory, by mogła się wspinać do góry, do światła. W strefie umiarkowanej pnącza występują rzadko, w tropikalnych lasach są częste, w tym liczne o zdrewniałych łodygach – tzw. liany, które wykorzystując drzewa jako podpory oszczędzają konieczność wytwarzania silnych i grubych pni by wydostać się z ciemnego dna lasu tropikalnego ku słońcu. Pnącza dzięki oszczędzaniu na wzroście pędu na grubość bardzo szybko rosną na długość. Niektóre z nich potrafią się przyczepić nawet do gładkiego muru.

Psychrofit – rośliny o budowie kseromorficznej, tj. wskazującej na adaptację do życia w warunkach o ograniczonej dostępności wody, występujące w klimacie chłodnym, także na siedliskach wilgotnych. Budowa tych roślin służy oszczędnemu gospodarowaniu wodą ponieważ w obszarach ich występowania utrudniona jest dostępność do niej w warunkach niskich temperatur. Do psychrofitów należą drzewa i krzewinki o szpilkowych liściach rosnące w strefie borealnej, np. świerk, sosna, jodła, bażyna, wrzosiec.

Roślina dwuletnia, roślina dwuroczna – roślina potrzebująca do odbycia cyklu rozwojowego dwóch okresów wegetacyjnych. Podczas pierwszego roku tworzy się jedynie krótki pęd z rozetą liści asymilujących oraz organy spichrzowe. W drugim roku wykształcają się pędy kwiatowe i nasiona, po czym roślina zamiera. Pierwszy sezon wegetacyjny umożliwia wytworzenie i zmagazynowanie substancji zapasowych. Mogą być one gromadzone w liściach, korzeniu spichrzowym lub bulwach. Zmagazynowane w pierwszym roku wegetacji materiały zapasowe zużywane są w roku następnym w celu szybkiego wytworzenia organów generatywnych.

Roślina jednoroczna, terofit – jedna z form życiowych roślin. Oznacza roślinę przechodzącą cały cykl rozwojowy w ciągu jednego okresu wegetacyjnego, później ginąca. Obumierają zarówno nadziemne pędy, jak i części podziemne. Niesprzyjającą wegetacji porę roku przetrwają tylko nasiona. Rośliny jednoroczne należą do roślin monokarpicznych. Są roślinami zielnymi – mają zielne, niezdrewniałe pędy.

Roślina wieloletnia – roślina żyjąca więcej niż dwa lata i zwykle wielokrotnie w tym czasie wytwarzająca nasiona. Wśród wieloletnich roślin naczyniowych wyróżnia się:rośliny drzewiaste: drzewa, krzewy, krzewinki i częściowo zdrewniałe podkrzewy. Zdrewniałe są również łodygi niektórych wieloletnich wiechlinowatych, np. bambusów. byliny – rośliny zielne o niezdrewniałych częściach nadziemnych. W strefach klimatycznych, w których występują zimy, nadziemne części tych roślin obumierają na zimę. Ze znajdujących się pod ziemią kłączy, bulw, cebul, zapasonośnych korzeni, bądź z pąków chronionych warstwą gleby i ściółki, na wiosnę odtwarza się część nadziemna wytwarzająca zarodniki bądź nasiona. U bylin wodnych pąki chronione są przed przemarznięciem przez warstwę wody lub mułu na dnie zbiornika.

Suchorośla, suchorosty, sklerofity – kserofity przystosowane do życia w warunkach gorących i suchych za sprawą bardzo wydajnej gospodarki wodnej. W przeciwieństwie do sukulentów nie są przystosowane do gromadzenia wody w okresach, kiedy jest jej pod dostatkiem. Ich adaptacje związane są z możliwością znacznego ograniczenia transpiracji w okresie niedostatku wody i bardzo intensywną gospodarką wodną w okresach jej dostępności. Posiadają bardzo rozwinięty i głęboki system korzeniowy, którego masa zwykle jest dużo większa od masy pędu nadziemnego. Dzięki temu a także wysokiej wartości osmotycznej soku komórkowego i dużej liczbie szparek – rośliny te pobierają wówczas wielkie ilości wody z podłoża. Ciśnienie osmotyczne w ich komórkach czasami wynosi nawet 100 atm.

Sukulenty, rośliny gruboszowate – grupa kserofitów, rośliny, które przystosowały się do życia w warunkach ograniczonej dostępności wody wykształcając tkankę wodną służącą do jej gromadzenia oraz szereg dalszych adaptacji w budowie i fizjologii. Występują najczęściej na obszarach pustynnych, jednak spotykane są we wszystkich strefach klimatycznych, choć rzadko w Australii i w rejonach chłodnych. Dominują wśród nich rośliny dwuliścienne, zwykle rośliny zielne, rzadko drzewa. Wielu przedstawicieli sukulentów uprawia się jako rośliny ozdobne.