30 Getto warszawskie

Getto warszawskie – getto dla ludności żydowskiej utworzone przez władze niemieckie w Warszawie 2 października 1940, a zamknięte i odizolowane od reszty miasta 16 listopada 1940. Było największym gettem w Generalnym Gubernatorstwie i całej okupowanej Europie. W kwietniu 1941 w obrębie murów „dzielnicy zamkniętej” mieszkało ok. 450 tys. osób.

Heinz Auerswald – niemiecki prawnik, członek NSDAP i SS, komisarz do spraw dzielnicy żydowskiej w Warszawie.

Badania nad głodem w getcie warszawskim – naukowa analiza podjęta przez żydowskich lekarzy więzionych w warszawskim getcie w 1942 r. Wielu z nich pracowało w Szpitalu Starozakonnych w Warszawie i jego kontynuacji po przeniesienia Szpitala do getta. Naziści, chcąc zagłodzić getto w ciągu miesięcy, zaplanowali dzienne spożycie kalorii więźniów nie większe niż 180 kalorii, czyli mniej niż 1/10 zalecanej wartości kalorycznej zdrowego człowieka przy równoczesnym wstrzymaniu dostępu do szczepionek i lekarstw, które byłyby niezbędne do zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób w gęsto zaludnionym getcie. Doprowadziło to do rozwoju dobrze prosperującego czarnego rynku, który dostarczał około 80% żywności w getcie oraz powstania sieci 250 jadłodajni prowadzonych przez Joint oraz ŻTOS, które w szczytowym momencie wydawały dziesiątki tysięcy posiłków dziennie.

CENTOS – polsko–żydowskie stowarzyszenie pomocy dzieciom. Założone w 1924 roku, stało się wiodącą organizacją opieki nad dziećmi żydowskimi w II Rzeczypospolitej. Instytucja działała w gettach podczas II wojny światowej.

Dom Sierot – warszawski sierociniec dla dzieci żydowskich założony przez Stefanię Wilczyńską i Janusza Korczaka, działający w latach 1912–1942.

Egzekucje w ruinach getta warszawskiego (1943–1944) – masowe egzekucje polskich więźniów politycznych oraz osób narodowości żydowskiej dokonywane potajemnie przez okupantów niemieckich w ruinach getta warszawskiego.

Fragmenty murów getta w Warszawie – zachowane fragmenty murów między posesjami lub ściany przedwojennych budynków wyznaczających po 16 listopada 1940 granicę pomiędzy warszawskim gettem a „aryjską" częścią miasta.

Maximilian von Herff - generał SS w czasie II wojny światowej.

Kładka Pamięci – pomnik w formie instalacji artystycznej znajdujący się na ul. Chłodnej przy skrzyżowaniu z ul. Żelazną w Warszawie. Upamiętnia drewniany most istniejący w tym miejscu w getcie warszawskim w 1942.

Koszary Wołyńskie, także Koszary Artylerii Koronnej – nieistniejący zabytek architektury wojskowej w Warszawie. Budynek znajdował się przy ul. Zamenhofa 19 na rogu z ul. Gęsią. Wybudowany w latach 1784–92 jako koszary Regimentu Fizylierów Artylerii Koronnej i Korpusu Inżynierów Koronnych. W okresie rozbiorów mieścił m.in. koszary Wołyńskiego Pułku Lejb–Gwardii; od poł. XIX wieku do 1939 więzienie wojskowe; w czasie II wojny światowej zaś w granicach getta warszawskiego, mieścił kolejno Areszt Centralny, siedzibę Judenratu, wychowawczy obóz pracy i KL Warschau; następnie po wojnie obóz NKWD, polski obóz pracy dla Niemców i Centralne Więzienie – Obóz Pracy Warszawa II Gęsiówka. Koszary, wraz z zabudowaniami, zostały zniszczone podczas obrony Warszawy w 1939 i powstania w getcie. Wypalony gmach rozebrano w 1965. Obecnie w jego miejscu znajduje się budynek Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Kościół św. Augustyna – kościół znajdujący się przy ul. Nowolipki 18 w Warszawie.

Muzeum Getta Warszawskiego – muzeum historyczne w Warszawie znajdujące się w organizacji.

Oneg Szabat – kryptonim podziemnej organizacji społecznej, założonej przez historyka Emanuela Ringelbluma w getcie warszawskim.

Pomnik Szmula M. Zygielbojma − monument znajdujący się przy ulicy Lewartowskiego 6 na warszawskim Muranowie upamiętniający Szmula Zygielbojma.

Pomnik Umschlagplatz, właśc. Mur–Pomnik Umschlagplatz – monument znajdujący się w Warszawie przy ulicy Stawki, na terenie dawnego placu przeładunkowego, skąd w latach 1942–1943 Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince oraz obozów w dystrykcie lubelskim ponad 300 tysięcy Żydów z warszawskiego getta.

Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie – monument wzniesiony na zbiorowej mogile 7 tysięcy Żydów i Polaków zamordowanych w czasie II wojny światowej, znajdujący się przy ulicy Gibalskiego 21 w Warszawie.

Pomniki granic getta w Warszawie – zespół 22 tablic pamiątkowych i betonowych płyt pokazujących przebieg murów warszawskiego getta na Woli i w Śródmieściu.

Punkt etapowy – jeden z pięciu rysunków pokazujących życie na terenie getta warszawskiego i losy zamkniętych w nim dzieci. Ich autorem jest bliżej nieznany twórca podpisujący się jako Rozenfeld. Rysunek powstał najprawdopodobniej jesienią i zimą 1941 roku, prawdopodobnie na zamówienie twórców tzw. Archiwum Ringelbluma.

Synagoga im. Zalmana i Rywki Małżonków Nożyków – synagoga znajdująca się przy ulicy Twardej 6 w Warszawie. Jedyna czynna przedwojenna synagoga w mieście, która przetrwała II wojnę światową.

Synagoga Moriah w Warszawie – nieistniejąca synagoga znajdująca się w Warszawie w podwórzu kamienicy przy ulicy Dzielnej 7.

Trakt Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów – zespół kamiennych form pamiątkowych, rozmieszczonych na warszawskim Muranowie i upamiętniających miejsca, wydarzenia i ludzi związanych z gettem warszawskim.

Uklęknięcie Willy’ego Brandta – historyczny gest kanclerza Republiki Federalnej Niemiec Willy’ego Brandta pod pomnikiem Bohaterów Getta podczas wizyty w Warszawie 7 grudnia 1970 będącej pierwszą oficjalną wizytą kanclerza Niemiec Zachodnich w powojennej Polsce.

Umschlagplatz – nieistniejąca obecnie rampa kolejowa przy ulicy Stawki 4/6 w Warszawie, która wraz ze znajdującymi się w jej sąsiedztwie budynkami była wykorzystywana w latach 1942–1943 jako miejsce koncentracji Żydów z warszawskiego getta przed wywiezieniem ich do obozu zagłady w Treblince oraz obozów w dystrykcie lubelskim.

Urząd do Walki z Lichwą i Spekulacją w Dzielnicy Żydowskiej w Warszawie, zwyczajowo „Trzynastka” – instytucja żydowska będąca w latach 1940–1941 półoficjalną agenturą niemiecką w getcie warszawskim. Przez cały okres istnienia była kierowana przez Abrahama Gancwajcha. Z uwagi na adres była przez mieszkańców dzielnicy zamkniętej zwyczajowo nazywana „Trzynastką”.

Pola Walter – polska aktorka pochodzenia żydowskiego, występowała w teatrach jidysz.

Wielka Akcja – akcja likwidacyjna getta warszawskiego połączona z masową eksterminacją jego mieszkańców przeprowadzona od 22 lipca do 21 września 1942. Była częścią akcji „Reinhardt”.

Wielka Synagoga w Warszawie – nieistniejąca obecnie, największa synagoga znajdująca się w Warszawie, przy placu Tłomackie 7. Była symbolem judaizmu reformowanego Warszawy oraz jedną z najwspanialszych polskich budowli wzniesionych w XIX wieku.

Szmul Mordechaj Zygielbojm, ps. Artur – polsko-żydowski polityk lewicowy, członek Bundu, sekretarz generalny Sekcji Żydowskiej Centralnej Komisji Związków Zawodowych, redaktor pisma Arbeter Fragen, radny Warszawy i Łodzi. Od 1942 członek Rady Narodowej RP w Londynie.

Żydowska Organizacja Bojowa – działająca w kilku większych miastach konspiracyjna organizacja zbrojnego oporu Żydów polskich w trakcie Holocaustu, najbardziej znana spośród formacji żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej.

Żydowski Związek Wojskowy, w skrócie ŻZW – podziemna zbrojna organizacja Żydów polskich, powołana do życia po zdobyciu Warszawy przez Niemców, przez byłych oficerów Wojska Polskiego i działaczy żydowskich związanych z syjonizmem rewizjonistycznym, będących członkami Bejtaru, Irgunu, Masady czy Brit he-Chajalu. Organizacja brała udział obok Żydowskiej Organizacji Bojowej w powstaniu w getcie warszawskim.