41 Ceratozaury

Ceratozaury (Ceratosauria) – infrarząd dinozaurów z podrzędu teropodów. Obejmował zwierzęta mniej zaawansowane ewolucyjnie niż tetanury. Ceratozaury miały po cztery palce na „dłoniach”, podczas gdy późniejsze tetanury nie więcej niż trzy, a wcześniejsze herrerazaury – pięć. Znane w zapisie kopalnym od jury do końca kredy Ich szczątki znajdywano na wielu kontynentach, w Ameryce, Afryce, Eurazji.

Abelizauroidy (Abelisauroidea) – nadrodzina teropodów z grupy ceratozaurów (Ceratosauria). Definiowana jako najwęższy klad obejmujący gatunki Carnotaurus sastrei i Noasaurus leali, lub jako klad obejmujący Carnotaurus sastrei i wszystkie teropody bliżej spokrewnione z nim niż z Ceratosaurus nasicornis.

Abelizaury (Abelisauridae) – mający rangę rodziny klad teropodów z grupy ceratozaurów. Zamieszkiwały one dawny południowy superkontynent Gondwanę od środkowej jury do końca kredy. Ich skamieniałości odnajdywano w dzisiejszych Afryce, Ameryce Południowej, na Subkontynencie Indyjskim, na Madagaskarze i w Europie.

Carnotaurinae – podrodzina teropodów z rodziny abelizaurów (Abelisauridae). Obejmuje rodzaje: Aucasaurus, Carnotaurus, Ekrixinatosaurs, Illocelesia i Skorpiovenator z terenów dzisiejszej Argentyny, Majungasaurus z Madagaskaru i Rajasaurus z Indii. Została utworzona w 1998 przez amerykańskiego paleontologa Paula Sereno, który zdefiniował ją jako klad obejmujący wszystkie abelizaurydy bliżej spokrewnione z karnotaurem niż z abelizaurem.

Ceratozaury (Ceratosauridae) – rodzina dinozaurów z grupy ceratozaurów (Ceratosauria).

Noazaury (Noasauridae) – rodzina teropodów z grupy ceratozaurów (Ceratosauria).

Abelizaur (Abelisaurus) – rodzaj dinozaura z rodziny abelizaurów żyjącego, w późnej kredzie w Ameryce Południowej (Argentyna). Był dwunożnym mięsożercą, mierzącym prawdopodobnie około 7-9 metrów długości. Wielkość określana jest tylko na podstawie badań nad czaszką, jedyną znaną częścią szkieletu.

Aukazaur (Aucasaurus) – rodzaj teropoda z rodziny abelizaurów (Abelisauridae) żyjącego w późnej kredzie na terenie dzisiejszej Argentyny. Został opisany w 2002 roku przez Rodolfa Corię, Luisa Chiappego i Lowella Dingusa w oparciu o niemal kompletny szkielet (MCV-PVPH-236) wydobyty z datowanych na kampan osadów znanego z licznych skamieniałości jaj i embrionów tytanozaurów stanowiska Auca Mahuevo w formacji Río Colorado na północnym wschodzie prowincji Neuquén. Odkrycia dokonała w marcu 1999 roku ekspedycja z Museo Municipal Carmen Funes oraz Muzeum Historii Naturalnej w Los Angeles. W momencie jego opisania był to najbardziej kompletny znany szkielet abelizauryda. Nazwa Aucasaurus pochodzi od słów: Auca, odnoszącego się do Auca Mahuevo, oraz zlatynizowanego greckiego słowa sauros („jaszczur”), zaś nazwa gatunkowa gatunku typowego, garridoi, honoruje Alberta Garrido, który odkrył holotyp.

Betazuch, Betasuchus – czworonożny, mięsożerny dinozaur. Teropod spokrewniony z karnotaurem.

Chenanisaurus – rodzaj wymarłego dinozaura, teropoda z rodziny abelizaurów.

Dahalokely – wymarły rodzaj dinozaura, teropoda z nadrodziny Abelisauroidea i rodziny noazaurów.

Deltadrom (Deltadromeus) – rodzaj dużego teropoda należącego prawdopodobnie do grupy ceratozaurów. Jego nazwa oznacza „biegacz z delty”. Miał on wyjątkowo długie, smukłe kończyny tylne, co pozwalało mu szybko biegać. Deltadrom żył w późnej kredzie ok. 95 mln lat temu. Mógł być on jednym z największych teropodów – niepublikowane badania wskazują, że osobnik, do którego należał paratyp, mógł osiągać 13,3 m długości i ważył około 3,5 t. Tymczasem właściciel holotypu – najbardziej kompletnego znanego szkieletu deltadroma – osiągał ok. 8,1 m długości. Deltadrom żył w pobliżu olbrzymiego karnozaura karcharodontozaura i jeszcze większego spinozauryda – spinozaura, którego dieta wciąż jest niepewna. Nazwa rodzajowa Deltadromeus upamiętnia fakt znalezienia szczątków tego dinozaura w delcie dawnej rzeki. Holotyp został odkryty w Maroku w 1995 przez żonę Paula Sereno – Gabrielle Lyon.

Dżabalpuria (Jubbulpuria) – teropod z grupy ceratozaurów (Ceratosauria); jego nazwa pochodzi od miasta Dżabalpur, w pobliżu którego znaleziono jego szczątki.

Ekryksinatozaur (Ekrixinatosaurus) – rodzaj teropoda z grupy ceratozaurów (Ceratosauria). Żył w późnej kredzie na terenach Ameryki Południowej. Początkowo całkowitą długość ciała szacowano na ok. 7-8 m, nowsze szacunki sugerują jednak, że mógł on osiągać nawet 10-11 m długości, co czyniłoby go jednym z największych znanych abelizaurów, jeśli nie największym. Jego szczątki znaleziono w Argentynie. Został odkryty dzięki zastosowaniu materiałów wybuchowych – nazwa rodzajowa oznacza "jaszczur zrodzony z eksplozji". Skamieniałości tego dinozaura odkryto w 1999 roku, ale opisano dopiero w 2004. Znalezienie szczątków w tak wczesnych osadach skłoniło badaczy do wysunięcia tezy, że abelizaurydy pojawiły się wcześniej niż do tej pory uważano; późniejsze odkrycia potwierdziły to. Abelizauryd żył na terenach podmokłych wraz z rybami, żabami, wężami, żółwiami, ssakami i sfenodontami. Większa fauna obejmowała krokodylomorfy z rodzaju Araripesuchus oraz dinozaury: zauropody takie jak rebbachizaur Limaysaurus i tytanozaur Andesaurus, ogromne karcharodontozaury – Giganotosaurus i prymitywne ptakopodobne dromeozaurydy – Buitreraptor.

Elafrozaur (Elaphrosaurus) – rodzaj teropoda z grupy ceratozaurów (Ceratosauria).

Eoabelisaurus – rodzaj teropoda z grupy ceratozaurów, prawdopodobnie abelizauryda, żyjącego w środkowej jurze na terenach dzisiejszej Ameryki Południowej. Gatunkiem typowym jest E. mefi, którego holotypem jest okaz MPEF PV 3990 z zachowaną tylną częścią czaszki i prawie kompletnym szkieletem pozaczaszkowym, odkryty w osadach formacji Cañadón Asfalto na terenie argentyńskiej prowincji Chubut.

Geniodektes (Genyodectes) – rodzaj teropoda z grupy ceratozaurów (Ceratosauria). Żył we wczesnej kredzie na terenach współczesnej Ameryki Południowej. Jego szczątki znaleziono w Argentynie, jednak dokładne miejsce znalezienia jest niepewne. Został opisany na podstawie fragmentu szczęki i kilku długich, wąskich zębów. Początkowo zaliczany do tyranozauroidów, później do karnozaurów, a obecnie do ceratozaurów. Genyodectes jest najbardziej podobny do Ceratosaurus, ale różni się od niego plezjomorficzną obecnością czterech zębów w kości przedszczękowej.

Ilokelezja – teropod z rodziny abelizaurów (Abelisauridae).

Indozaur (Indosaurus) – rodzaj teropoda zaliczany do Abelisauridae.

Indozuch – średniej wielkości teropod, który żył na terenach Indii w późnej kredzie ok. 70-65 milionów lat temu (mastrycht). Podobnie jak inne abelizaury był dwunożnym drapieżnikiem o wysokiej czaszce. Opisany przez vona Huene i Matleya w 1933. Nazwa rodzajowa tego zwierzęcia pochodzi z greckich słów indos – Indie i soukhos – krokodyl, tymczasem epitet gatunkowy oznacza tyle co rabuś. Tak więc ogólnie nazwa Indosuchus raptorius oznacza tyle co "indyjski krokodyl-rabuś".

Karnotaur (Carnotaurus) – rodzaj dinozaura, dużego teropoda z rodziny abelizaurów żyjącego w Ameryce Południowej w epoce kredy późnej, 72–69,9 miliona lat temu. Wyróżnia się pojedynczy gatunek Carnotaurus sastrei. Znany z pojedynczego dobrze zachowanego szkieletu, należy do najlepiej poznanych teropodów półkuli południowej. Szkielet ten znaleziono w 1984 r., w argentyńskiej prowincji Chubut w skałach formacji La Colonia. Jego nazwa pochodzi od łacińskich słów carno [carnis] („mięso”) i taurus („byk”), wobec czego Carnotaurus znaczy „mięsożerny byk”. Był on zaawansowanym ewolucyjnie członkiem rodziny abelizaurów, grupy dużych teropodów zajmujących nisze wielkich drapieżników na południowych kontynentach Gondwany w późnej kredzie. Jego relacje filogenetyczne pozostają niepewne, może być bliżej spokrewniony z mażungazaurem i aukazaurem.

Kompsozuch – dwunożny, mięsożerny teropod z grupy ceratozaurów (Ceratosauria).

Kryptops – prymitywny przedstawiciel rodziny abelizaurów, znany z pustyni Ténéré z Afryki z nierozdzielonych wiekowo osadów aptu -albu.

Ksenotarsozaur (Xenotarsosaurus) – rodzaj teropoda z grupy abelizauroidów (Abelisauroidea).

Lewizuch – dwunożny, mięsożerny dinozaur z rodziny noazaurów (Noasauridae).

Ligabino – dinozaur z grupy ceratozaurów (Ceratosauria).

Limusaurus – rodzaj niewielkiego teropoda należącego do grupy ceratozaurów (Ceratosauria). Żył w późnej jurze na terenie dzisiejszych Chin. Jest to pierwszy odkryty w Azji Wschodniej ceratozaur oraz jedyny znany jurajski roślinożerny teropod z dziobem. Został opisany w 2009 roku przez Xu Xinga i współpracowników.

Lukuzaur (Lukousaurus) – rodzaj krokodylomorfa (Crocodylomorpha). Jego nazwa oznacza „jaszczur z Lukou”

Masjakazaur (Masiakasaurus) – rodzaj teropoda należącego do grupy abelizauroidów. Gatunek typowy, M. knopfleri, został nazwany na cześć muzyka Marka Knopflera. Masiakasaurus knopfleri żył na Madagaskarze w późnej kredzie. Według odkrywców słuchając muzyki Knopflera zawsze znajdowali oni więcej skamieniałości.

Mażungazaur (Majungasaurus) – rodzaj teropoda z rodziny abelizaurów (Abelisauridae) żyjącego na terenach obecnego Madagaskaru ok. 70–65 milionów lat temu, w późnej kredzie. obecnie do tego rodzaju zalicza się tylko jeden gatunek – M. crenatissimus. Jego nazwa oznacza "jaszczur z Mahajangi". Początkowo po odkryciu części czaszki mażungazaura uznano ją za należąca do pachycefalozaura i opisano pod nazwą Majungatholus. Obecnie Majungatholus jest uważany za synonim mażungazuara. Podobnie jak inne abelizaury Majungasaurus był dwunożnym drapieżnikiem z krótkim pyskiem. Chociaż jego przednie kończyny nie są w pełni znane, najprawdopodobniej podobnie jak u innych abelizaurów były krótkie i słabe w przeciwieństwie długich i mocnych kończyn tylnych. Od innych przedstawicieli Abelisauridae odróżnia go szersza czaszka o chropowatej fakturze, mocne, zgrubiałe kości na szczycie czaszki i zaokrąglony róg na czaszce z powodu którego pierwsze znalezione szczątki jego czaszki uznano za należące do pachycefalozaura. Miał on również więcej zębów w obu szczękach niż inne abelizaury. Znany z kilku dobrze zachowanych czaszek i wiele pozaczaszkowych elementów szkieletu. Najprawdopodobniej jest on bliżej spokrewniony z abelizaurami z Indii niż z Ameryki Południowej czy Afryki. Mażungazaur był czołowym drapieżnikiem w ekosystemie późnokredowego Madagaskaru i mógł polować na takie zauropody jak Rapetosaurus. Jest on również jednym z nielicznych dinozaurów, na których kanibalizm istnieją bezpośrednie dowody.

Neoceratozaury (Neoceratosauria) to grupa teropodów utworzona przez Novasa w 1991, Obecnie definiuje się tę grupę jako obejmującą ostatniego wspólnego przodka gatunków Ceratosaurus nasicornis i Abelisaurus comahuensis. Inni definicje neoceratozaurów to teropody którym bliżej do gatunku Ceratosaurus nasicornis niż Coelophysis bauri oraz teropody którym bliżej do gatunku Carnotaurus sastrei niż Elaphrosaurus bambergi. Zgodnie z definicją Padiana i innych z 1999 neoceratozaury są pod definicji równe abelizaurom (Abelisauridae) według definicji Rowe i innych z 1997. Znaleziona w Sinpetru Bedfordshire (Rumunia) kość udowa opisana przez Csiki i Grigorescu (1988) prawdopodobnie jest naprawdę dalszą kością śródstopia hadrozaura. Zęby przypisane do nowego, nienazwanego neoceratozaura nie zaliczonego do żadnej niższej rangą grupy, znaleziono w pochodzących z batonu skałach formacji Isalo na Madagaskarze.

Noazaur – dinozaur z rodziny noazaurów (Noasauridae).

Pycnonemosaurus – teropod z rodziny abelizaurów (Abelisauridae).

Radżazaur (Rajasaurus) – rodzaj teropoda z rodziny abelizaurów (Abelisauridae).

Rahiolisaurus – rodzaj teropoda z rodziny abelizaurów (Abelisauridae) żyjącego w późnej kredzie na obecnych terenach Azji. Został opisany w 2010 roku przez Fernanda Emilia Novasa i współpracowników w oparciu o skamieniałości odkryte w datowanych na najpóźniejszą kredę osadach formacji Lameta w pobliżu wioski Rahioli w indyjskim dystrykcie Kheda, w stanie Gudźarat. Rahiolisaurus był dużym i smukłym teropodem – szacuje się, że mógł osiągać około 8 m długości. Miał również smukłe kończyny. Liczne odkryte szczątki sugerują, że jest to odrębny takson od sympatrycznego z nim innego abelizaura Rajasaurus narmadensis. W 2010 roku Ariel Méndez i współpracownicy wstępnie opisali kość ramienną należącą do Rahiolisaurus – wykazuje ona cechy zaawansowane charakterystyczne dla abelizaurów, tym samym potwierdzając, że jest to pierwsza odkryta w Indiach kość ramienna należąca do przedstawicieli tej grupy.

Rugops – rodzaj teropoda z rodziny abelizaurów (Abelisauridae) żyjącego w późnej kredzie na terenie dzisiejszej Afryki. Został opisany w oparciu o czaszkę nieobejmującą tylno-bocznych fragmentów sklepienia oraz podniebienia, pochodzącą z datowanych na cenoman, około 95 mln lat, osadów formacji Echkar w Nigrze. Z holotypem połączone były skamieniałości zauropodów należących do rebbachizaurów i tytanozaurów, teropodów z grup: spinozaurów oraz karcharodontozaurów, a także krokodylomorfów należących do Baurusuchidae i Araripesuchidae.

Saltriovenator – dinozaur z grupy teropodów (Theropoda) żyjący we wczesnej jurze (synemur) na terenach dzisiejszej Europy. Znany z niekompletnego szkieletu oznaczonego MSNM V3664, oraz z pojedynczego zęba oznaczonego MSNM V3659. Skamieniałości Saltriovenator odkryto we Włoszech. Choć w literaturze popularnonaukowej na określenie okazu bywały używane nazwy "saltriosaur" i "Saltriosaurus", dinozaur ten do 2018 roku nie został opisany i nazwany w sposób zgodny z wymogami nakładanymi przez Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Zoologicznej; stąd "Saltriosaurus" pozostaje nomen nudum. Dopiero Dal Sasso, Maganuco i Cau (2018) opublikowali spełniający wymogi formalne opis, nadając zwierzęciu nazwę Saltriovenator zanellai.

Skorpiowenator (Skorpiovenator) – rodzaj teropoda z rodziny abelizaurów (Abelisauridae). Żył w późnej kredzie na terenie dzisiejszej Argentyny. Gatunek typowy rodzaju, Skorpiovenatro bustingorryi, został opisany w oparciu o niemal kompletny szkielet niezawierający jedynie większości kości kończyn przednich oraz fragmentu ogona. Okaz ten został odkryty w dolnej warstwie osadów formacji Huincul w Patagonii. W formacji tej odnaleziono również szczątki innych dużych dinozaurów drapieżnych, takich jak karcharodontozauryd Mapusaurus i abelizauryd Ilokelesia. Zachowana część szkieletu, od kości przedszczękowej do dwunastego kręgu ogonowego, mierzy 4,35 m, co sugeruje, że całe zwierzę miało ok. 6 m długości.

Spinostrof – niewielki teropod, który żył w okresie jurajskim lub we wczesnej kredzie na terenach dzisiejszego Nigru (Afryka). Początkowo opisany jako nowy gatunek elafrozaura - E. gautieri. Jego pozycja filogenetyczna jest niepewna; w analizie kladystycznej Sereno i współpracowników (2004) spinostrof jest ceratozaurem siostrzanym do nadrodziny Abelisauroidea, natomiast w analizie Carrano i Sampsona (2008) jest on ceratozaurem bardziej bazalnym niż Ceratosaurus, być może siostrzanym do elafrozaura.

Taraskozaur (Tarascosaurus) – teropod z grupy abelizauroidów, którego szczątki odkryto w datowanych na wczesny kampan osadach Lambeau de Beausset we Francji. Jego holotyp składa się wyłącznie z niekompletnej kości udowej o długości ok. 350 mm oznaczonej jako FSL 330201. Natomiast pierwszy paratyp składa się z niekompletnego szóstego i siódmego kręgu grzbietowego, a drugi z centrum kręgu ogonowego. W muzeum Dinosauria wystawiona jest jego rekonstrukcja przeżyciowa naturalnych rozmiarów. Z powodu fragmentaryczności i niediangostyczności odnalezionych szczątków obecnie jest uważany za nomen dubium czyli rodzaj wątpliwy. Jego nazwa pochodzi od prowansalskiego słowa tarasco określającego jeden z typów smoka z folkloru tego regionu. Początkowo opisany jako abelizar, co zwiększałoby zasięg tej grupy o Europę. Jednak nowsze badania Carrano i Sampsona (2008) klasyfikują go jako abelizaroida o niepewnej pozycji systematycznej.

Welocizaur – mały teropod z rodziny noazaurów (Noasauridae); jego nazwa oznacza „szybki, unikatowy jaszczur”.