46 Okulistyka

Okulistyka, oftalmologia – dziedzina medycyny zajmująca się diagnostyką, leczeniem i profilaktyką chorób oczu. W Polsce konsultantem krajowym okulistyki od 1 czerwca 2017 jest prof. dr hab. n. med. Marek Rękas.

Amerykańska Akademia Okulistyki – amerykańska organizacja medyczna zrzeszająca lekarzy okulistów. AAO to największe stowarzyszenie okulistyczne w USA, zrzesza ponad 90 proc. amerykańskich okulistów i dodatkowo ma ponad 7 tys. członków zagranicznych. Akademią zarządza Rada Powiernicza z przewodniczącym na czele. Oficjalnym organem AAO jest czasopismo „Ophthalmology”.

Chirurgia refrakcyjna – dziedzina medycyny związana z okulistyką zajmująca się leczeniem operacyjnym oczu. W praktyce klinicznej są to wszelkie procedury medyczne modyfikujące stan refrakcji oka: zarówno rogówkowe, jak i wewnątrz gałki ocznej. W ramach chirurgii refrakcyjnej wykonywana jest m.in. laserowa procedura LASIK.

Deuteranopia (daltonizm) – wada wzroku, odmiana ślepoty barw, polegająca na nierozpoznawaniu barwy zielonej. Objawia się to dokładnie brakiem rozróżnienia koloru czerwonego, pomarańczowego, żółtego i zielonego. Percepcja jaskrawości nie zmienia się. Występuje za to brak rozróżnienia w percepcji składowych czerwonej i zielonej, co prowadzi do odbioru fioletu i cyjanu jako ten sam kolor.

Dichromatyzm (ang. dichromacy) – zaburzenie rozpoznawania barw związane z całkowitym brakiem jednego z rodzajów czopków. Mówi się wtedy o ślepocie barw. Po raz pierwszy została ona opisana przez angielskiego uczonego Johna Daltona pod koniec XVIII w., który cierpiał na daltonizm.

Diplopia - zaburzenie widzenia stereoskopowego objawiające się widzeniem podwójnych obrazów przedmiotów, które może być powodowane zaburzeniami działania ośrodkowego układu nerwowego lub porażeniem ośrodków motorycznych oka.

Fakoemulsyfikacja – powszechnie stosowana metoda chirurgicznego usuwania zaćmy przy pomocy wibracji ultradźwiękowych.

Foropter - urządzenie stosowane w okulistyce i optometrii służące do ustalenia wady wzroku. Zawiera wewnątrz soczewki sferyczne i cylindryczne, pryzmaty, różne filtry optyczne, cylinder skrzyżowany, otwór stenopeiczny i inne przybory.

Gogle – okulary ochronne, chroniące oczy przed wiatrem, deszczem, lub śniegiem, używane najczęściej przez narciarzy i skoczków narciarskich. Gogle zazwyczaj są tak ukształtowane, aby ich osłona przylegała do twarzy wokół oczu, nie dopuszczając do nich podmuchów powietrza i rozbryzgów wody. Wcześniej także stosowane przez motocyklistów lub osoby prowadzące pojazdy z odkrytymi – narażonymi na wiatr – kokpitami. Podobną rolę pełnią specjalne okulary dla kolarzy i biegaczy narciarskich – zazwyczaj są jednak nieco mniejsze i delikatniejsze od gogli używanych w innych sportach.

Gonioskopia – jest to metoda pozwalająca na obejrzenie kąta rogówkowo-tęczówkowego w celu oceny szerokości oraz określenia konfiguracji kąta, a także poszukiwania uszkodzeń i nieprawidłowych złogów w obrębie jego struktur. Gonioskopia jest jednym z badań przeprowadzanych w celu wykrycia jaskry i klasyfikacji jej na jaskrę z otwartym bądź zamkniętym kątem przesączania.

Guzki Lischa – guzkowate zmiany tęczówki, występujące u pacjentów z nerwiakowłókniakowatością typu 1. Widoczne są dobrze w lampie szczelinowej. Histologicznie są to hamartomata.

Instytut Oftalmiczny – instytut okulistyczny otworzony w Warszawie 31 sierpnia 1827 roku z pieniędzy złożonych w fundacji testamentowej księcia Edwarda Lubomirskiego.

Keratometr, oftalmometr – przyrząd diagnostyczny służący do pomiaru krzywizny przedniej powierzchni rogówki, a w szczególności do mierzenia stopnia i osi astygmatyzmu.

Keratoskop, nazywany też dyskiem Placido – przyrząd używany w okulistyce od końca XIX wieku do badania zewnętrznego kształtu rogówki oka. W pierwotnej wersji składał się z okrągłej tarczy z otworem w środku, na której umieszczone były koncentryczne, czarne i białe okręgi, oraz uchwytu do jej trzymania. W trakcie badania obserwowano obrazy odbić okręgów w rogówce oka badanej osoby. Przy prawidłowym kształcie rogówki obrazy te powinny być również koncentrycznymi okręgami, natomiast jakiekolwiek deformacje rogówki powodują zniekształcenie odbitych obrazów.

Lampa szczelinowa – przyrząd medyczny składajacy się z silnego źródła światła połączonego z mikroskopem rogówkowym, pozwalający na badanie przede wszystkim struktur przedniego odcinka oka: powiek, twardówki, spojówek, tęczówki, soczewki i rogówki. Dwuokularowe badanie w lampie szczelinowej pozwala na szczegółową ocenę anatomii tych struktur oka i diagnozę wielu chorób narządu wzroku. Badanie w lampie szczelinowej w połączeniu ze specjalnymi soczewkami jak trójlustro Goldmanna, lustro gonioskopowe pojedyncze lub poczwórne (Zeiss), soczewki +90D, +78D, +66D i -56D najdokładniej pozwala ocenić siatkówkę oka.

Laser-Assisted in situ Keratomileusis (LASIK) – typ refrakcyjnej operacji laserowej oczu przeprowadzanej przez okulistów dla korekcji krótkowzroczności, dalekowzroczności i astygmatyzmu. W odróżnieniu od metody fotokeratektomii refrakcyjnej, PRK nie jest wymagane usunięcie nabłonka, dzięki czemu oczy szybciej się goją, a pacjent nie czuje bólu. Można też tą metodą leczyć obydwoje oczu jednocześnie. Występują jednak przypadki, w których wskazane jest przeprowadzenie operacji metodą PRK/ASA. Wielu pacjentów wybiera metodę LASIK alternatywnie do noszenia korekcyjnych okularów albo szkieł kontaktowych.

Leukokoria – jeden z objawów okulistycznych, polegający na pojawieniu się białego refleksu źrenicznego w momencie oświetlania źrenicy za pomocą retinoskopu. W normalnych warunkach białe światło wpadające do oka ulega odbiciu od siatkówki, która jest silnie ukrwioną błoną wyściełającą wnętrze gałki ocznej, dlatego odbite od niej światło ma czerwoną barwę. W przypadku zmian chorobowych w gałce ocznej, jak np. guzy, światło odbija się od patologicznej struktury i daje nieprawidłowy, jasny odblask.

Męty ciała szklistego znane także jako latające muszki – przypadłość medyczna polegająca na nagromadzeniu się różnych substancji o dowolnym stopniu ruchomości, przeźroczystości, gęstości, grubości, znajdujących się w ciele szklistym oka. Mogą one powstawać już w okresie płodowym, a także w wyniku zmian degeneracyjnych siatkówki oka i ciała szklistego. Zjawisko postrzegania mętów w oku nosi medyczną nazwę łac. myodesopsia. Najczęściej występuje podczas patrzenia na jasne tło z przymrużonymi oczami.

Mydriasis – objaw określający nadmierne, nieadekwatne do oświetlenia, rozszerzenie źrenicy, np. w wyniku choroby lub działania leków. Przeciwnym objawem jest miosis (mioza).

Oczopląs – są to mimowolne, rytmiczne oscylacje gałek ocznych, wynikające z braku równowagi w napięciu mięśni ocznych. Może być następstwem uszkodzenia obwodowej lub ośrodkowej części przedsionka lub być przejawem tzw. oczopląsu ocznego.

Oftalmoskopia – badanie dna oka, przeprowadzane za pomocą oftalmoskopu. Dokonywane w celu zdiagnozowania różnych zaburzeń ogólnoustrojowych. Oprócz tego oftalmoskopia umożliwia rozpoznanie nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu siatkówki, błony naczyniowej i nerwu wzrokowego. Wyróżnia się oftalmoskopię: bezpośrednią i pośrednią.

Okulary dwuogniskowe – okulary korekcyjne, w których soczewki zawierają dwa obszary o różnych mocach optycznych. Używane są głównie do korekcji starczowzroczności. Ich działanie jest analogiczne do okularów progresywnych, ale zmiana mocy optycznej zachodzi skokowo.

Okulary korekcyjne – przyrząd optyczny znoszący lub zmniejszający skutki wrodzonej lub nabytej wady wzroku, takiej jak nadwzroczność, krótkowzroczność, astygmatyzm (niezborność), czy starczowzroczność.

Okulary przeciwsłoneczne – odmiana okularów służąca do ochrony wzroku przed silnym światłem słonecznym. Znajdują zastosowanie szczególnie w okresie letnim w miejscach, w których słońce operuje najintensywniej, a zatem na plażach, pokładach łodzi, na stokach narciarskich i na lodowcach, a także na drogach i ulicach – wszędzie tam, gdzie światło słoneczne dociera do powierzchni ziemi w warunkach bez zachmurzenia i zamgleń.

Optometria – dziedzina wiedzy stosowanej, zajmująca się procesem widzenia, a szczególnie ochroną, usprawnieniem, zachowaniem i rozwojem tego procesu.

Pierścień Kaysera i Fleischera – objaw choroby Wilsona występujący w postaci złocistego lub złocisto-brązowego przebarwienia rogówki, szczególnie dobrze widoczny u osób niebieskookich – u innych konieczne jest badanie lampą szczelinową. Powstaje on przez gromadzenie się w błonie Descemeta rogówki osadów miedzi, co nie upośledza wzroku, jest jednak sygnałem uwolnienia się tego pierwiastka z wątroby i uszkodzenia mózgu. Niekiedy (rzadko) pierścieniowi Kaysera i Fleischera towarzyszy tak zwana zaćma słonecznikowa. Brak pierścienia w badaniu nie wyklucza choroby Wilsona.

Plamki Bitota – owalne, trójkątne lub nieregularne w kształcie plamki rozmieszczone na powierzchni spojówek, będące objawem niedoboru witaminy A.

Poli(winylopirolidon), poliwinylopirolidon, PVP – polimer, produkt polimeryzacji winylopirolidonu.

Protanopia – wada wzroku polegająca na nierozpoznawaniu barwy czerwonej. Objawia się to obniżeniem percepcji jaskrawości barwy czerwonej, pomarańczowej i żółtej. Ponadto percepcja jaskrawości może być obniżona do stopnia, w którym czerwony staje się ciemnoszarym, wręcz czarnym kolorem. Brak jest również percepcji składowej czerwonej, co prowadzi do odbioru różu i fioletu jako niebieski.

Przeszczepienie rogówki, keratoplastyka drążąca – procedura chirurgiczna, w której uszkodzona lub zniszczona przez chorobę rogówka jest wymieniana na tkankę rogówki dawcy, pobraną od niedawno zmarłej osoby. Dawca nie może być chory na chorobę mającą wpływ na żywotność przeszczepianej tkanki.

Reaktywne zapalenie stawów – zespół objawów chorobowych występujących po zapaleniu cewki moczowej lub jelit, na który składają się następujące objawy:zapalenie spojówek lub tęczówki zapalenie cewki moczowej zapalenie stawów – często asymetryczne wędrujące zapalenie kilku stawów, głównie kończyn dolnych, np. stawu kolanowego i skokowego. U niektórych zajęte są też stawy palców rąk i nóg.

Różnobarwność tęczówki i różnobarwność tęczówek – zaburzenia rozwoju, polegające na różnicach w rozmieszczeniu barwnika w obrębie różnych obszarów tęczówki jednego oka bądź różnym zabarwieniu tęczówki jednego i drugiego oka.

Soczewka kontaktowa – soczewka umieszczana bezpośrednio na rogówce oka. Służy do korygowania wad wzroku, pełni funkcje opatrunkowe lub kosmetyczne.

Soczewka progresywna (wieloogniskowa) – soczewka, która służy do korekcji starczowzroczności (presbyopii) i innych zaburzeń akomodacji. Używana jest w okularach korekcyjnych, oraz jako korekcyjna soczewka kontaktowa. Podzielona jest na obszary o różnej zdolności skupiającej - mniejszej w górnej części przeznaczonej do dali, a większej w dolnej części przeznaczonej do bliży. Obszary stopniowo przechodzą jeden w drugi uwzględniając naturalną rotację (konwergencję) gałek ocznych przy patrzeniu na różne odległości.

Strabologia – dziedzina medycyny (okulistyki) zajmująca się diagnostyką i leczeniem zeza.

Ślepota barw – zwana też zaburzeniem rozpoznawania barw, u ludzi jest niezdolnością do spostrzegania różnic pomiędzy niektórymi lub wszystkimi barwami, które normalnie są dostrzegane przez inne osoby. Ślepota barw jest zazwyczaj wadą wrodzoną, uwarunkowaną genetycznie, dziedziczoną recesywnie w sprzężeniu z chromosomem X. Z tego też powodu znacznie częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet. Ponieważ mężczyźni nie przekazują swojego chromosomu X męskim potomkom, zatem mężczyzna ze ślepotą barw nie przekaże jej swojemu synowi. Kobieta, mając dwa chromosomy X może być nosicielką genu ślepoty barw nawet o tym nie wiedząc. Jeżeli po stronie rodziny matki jest mężczyzna, który ma ślepotę barw, to jest duża szansa, że jej dziecko odziedziczy jego gen. Przyczyni się to do ślepoty barw zazwyczaj w przypadku, gdy dziecko będzie płci męskiej. W bardzo rzadkich przypadkach matka sama będzie miała tę wadę. Oznaczać to będzie, że posiada dwa „ślepe na barwy” chromosomy X. Fakt, że gen ślepoty barw jest w chromosomie X, jest przyczyną, że prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby u mężczyzn jest od 10 do 20 razy większe niż u kobiet.

Ślepota zmierzchowa – wada wzroku, polegająca na zaburzeniu widzenia w warunkach słabego oświetlenia. Jest jednym z początkowych objawów retinopatii barwnikowej. Powstaje ona wskutek upośledzenia czynności pręcików w siatkówce oka. Osoby dotknięte ślepotą zmierzchową nie widzą przy słabym oświetleniu. Większość ptaków ma upośledzenie widzenia w warunkach słabego oświetlenia i stąd potoczna nazwa wady.

Tablica Snellena – tablica służąca do oceny visus.

Tablice Ishihary – tablice używane przez okulistów do sprawdzenia zdolności rozróżniania kolorów czerwonego i zielonego. Ich nazwa pochodzi od pomysłodawcy, japońskiego okulisty, Shinobu Ishihary, profesora Uniwersytetu Tokijskiego; pierwsze tablice zaprojektował on w 1917 roku. Gdy Ishihara pracował w Wojskowej Szkole Medycznej, poproszono go o wymyślenie prostego testu sprawdzającego umiejętność prawidłowego rozpoznawania kolorów przez rekrutów. Pracę profesorowi niewątpliwie ułatwił fakt, że jego asystent miał właśnie tę przypadłość. Pierwsze tablice zostały namalowane farbami przez samego Ishiharę.

Test Amslera – test stosowany w okulistyce do oceny widzenia w obrębie dołka środkowego siatkówki. Badanie przeprowadza się dla każdego oka osobno. Test polega na obserwacji z odległości 28 cm siatki Amslera, będącej kwadratem o boku 10 cm podzielonym czarną albo białą siatką linii przecinających się co 0,5 cm. Każdy z utworzonych kwadracików odpowiada kątowi widzenia 1°. W centrum siatki znajduje się punkt, na który kieruje się oś widzenia.

Tritanopia – wada wzroku polegająca na nierozpoznawaniu barw żółtej i niebieskiej. Wada dotyczy około 0,0015% populacji. Wada ta jest wynikiem braku czopków czułych na barwę niebieską.

Witrektomia – operacyjny zabieg okulistyczny polegający na usunięciu wszelakich składników patologicznych znajdujących się w obrębie ciała szklistego oka. Jest jednym ze sposobów usuwania mętów ciała szklistego.

Wytrzeszcz – wysadzenie gałki ocznej ku przodowi wskutek zmniejszenia pojemności oczodołu lub zwiększenia jego zawartości.

Zaniewidzenie jednooczne, przejściowe objawy ślepoty, zaćmienie przejściowe wzroku – przejściowa utrata widzenia w jednym oku.

Zapalenie rogówki – stan zapalny rogówki, wywołany zarówno przez czynniki zakaźne, jak i występujący w przebiegu chorób układowych lub też będący wynikiem mechanizmów immunologicznych.

Zez – wada oczu objawiająca się osłabieniem mięśni ocznych, co powoduje zmianę kąta patrzenia jednego oka względem drugiego. Efektem zeza jest zaburzenie widzenia stereoskopowego.