59 Oddziały powstania warszawskiego

Siły polskie w powstaniu warszawskim – opis struktury, liczebności i uzbrojenia oddziałów Armii Krajowej oraz pozostałych polskich formacji zbrojnych, uczestniczących w powstaniu warszawskim 1944 roku.

15 Pułk Piechoty „Wilków” AK – jednostka sił zbrojnych Armii Krajowej utworzona 20 września 1944 w ramach akcji odtwarzania struktur Wojska Polskiego sprzed 1939. W jej skład weszły zgrupowania: Zgrupowanie Chrobry II oraz Zgrupowanie Gurt. Pułk wchodził w skład 28 Dywizji Piechoty AK im. Stefana Okrzei.

36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej – jednostka Armii Krajowej.

72 pułk piechoty AK – pułk Armii Krajowej utworzony po 20 września w trakcie powstania warszawskiego w ramach 28 Dywizji Piechoty AK im. Stefana Okrzei.

104 Kompania Związku Syndykalistów Polskich – oddział bojowy Rejonu I Obwodu Śródmieście AK wywodzący się ze Związku Syndykalistów Polskich uczestniczący w powstaniu warszawskim.

535. pluton Słowaków – pluton na prawach kompanii kadrowej Armii Krajowej, działający do 1942 w ramach Rejonu 2 Obwodu Mokotów. Walczący w powstaniu warszawskim w ramach 1. kompanii batalionu „Tur” Zgrupowania „Kryska”, dowodzony przez podporucznika Mirosława Iringha "Stanko". Opaski, które powstańcy nosili na prawym ramieniu, żołnierze plutonu Słowaków mieli w barwach biało-niebiesko-czerwonych, wraz z numerem plutonu i godłem narodowym Słowacji.

Zgrupowanie Pułku Baszta – jednostki wojskowe Armii Krajowej walczące w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz biorące udział w walkach w okresie powstania warszawskiego. Odznaczone srebrnym krzyżem Orderu Virtuti Militari za walki w powstaniu warszawskim.

Batalion „Bończa” – oddział bojowy Armii Krajowej, istniejący od 1940 r., stanowiący Zgrupowanie I w Rejonie I Obwodu Śródmieście AK. Nazwa batalionu została przyjęta od pseudonimu dowódcy – rtm. Edwarda Sobeskiego. Oddział brał udział w walkach w powstaniu warszawskim. Walczył na Starym Mieście w Zgrupowaniu „Róg”, w ramach Grupy AK „Północ”, od 3 do 6 września znajdował się w składzie Grupy „Powiśle” broniącej Powiśla, zaś od 6 września do 3 października w Grupie „Róg”, w ramach obrony Śródmieścia-Północ. Od 20 września 1944 r. oddział przekształcił się w 1 kompanię I batalionu strzelców 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej AK.

Brygada Dywersji Broda 53 – jednostka wojskowa podległa Kedywowi Armii Krajowej, walcząca w powstaniu warszawskim.

Batalion Chrobry I – batalion Armii Krajowej utworzony z oddziału powstałego w ramach Polskiej Organizacji Zbrojnej. Od 1942, włączonego w skład Armii Krajowej i przekształconego w batalion „Chrobry”. Wchodził w skład 4 Rejonu Obwodu Śródmieście AK jako IX Zgrupowanie.

Zgrupowanie „Chrobry II” lub Grupa „Chrobry II” – zgrupowanie Armii Krajowej powstałe 1 sierpnia 1944 w Warszawie, z różnych oddziałów, początkowo jako kilka kompanii i samodzielnych oddziałów, następnie jako dwa bataliony. Zgrupowanie walczyło w zachodniej części Śródmieścia-Północnego pomiędzy ul. Towarową od zachodu Al. Jerozolimskimi od południa, ul. Sosnową od wschodu i ul. Łucką i Ceglaną od północy. 20 września zgrupowanie weszło w skład 15 Pułku Piechoty „Wilków” AK jako 1 i 2 batalion.

Batalion Czata 49, Czata – batalion Armii Krajowej, należący do Zgrupowania Radosław.

Batalion Armii Ludowej im. Czwartaków – oddział szturmowy Gwardii Ludowej, a następnie Armii Ludowej, przeznaczony do zadań specjalnych, stworzony na bazie oddziału zbrojnego Związku Walki Młodych. Powstał w październiku 1943, w założeniu jako pluton GL, cztery miesiące później funkcjonował jako kadrowa kompania AL. W lipcu 1944 roku przekształcony został formalnie w batalion. W trakcie powstania warszawskiego występował jako 4. batalion AL im. Czwartaków. Liczył kilkudziesięciu żołnierzy w wieku od 17 do 23 lat.

Oddział „Dysk” – dywersyjno-sabotażowy oddział kobiecy Armii Krajowej. DYSK to skrót od Dywersja i Sabotaż Kobiet.

Batalion „Dzik” – I Batalion Wojskowej Służby Ochrony Powstania utworzony w 1942 w ramach Służby Ochrony Powstania. W czasie konspiracji batalion składał się z pięciu kompanii o numerach 11, 12, 13, 14 i 15 wchodząc w skład Rejonu I Obwodu Śródmieście AK. W okresie powstania warszawskiego oddział uczestniczył w walkach jako oddział liniowy, na Starym Mieście w ramach Zgrupowania "Róg", na Powiślu oraz w Śródmieściu Północ i Śródmieście-Południe.

7 Pułk Piechoty Legionów „Garłuch” – jednostki wojskowe samodzielnego VIII rejonu Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w okresie okupacji niemieckiej. Żołnierze „Garłucha” wzięli udział w powstaniu warszawskim.

Pluton Głuchoniemych – pododdział Armii Krajowej wchodzący w skład 4. kompanii Zgrupowania „Siekiera”.

3 Batalion Pancerny AK – oddział broni pancernej Armii Krajowej, działający w konspiracji na terenach okupacji niemieckiej w Polsce oraz walczący w powstaniu warszawskim. Przed powstaniem stanowił VI Zgrupowanie Rejonu 3 Obwodu Śródmieście. W trakcie powstania walczył w ramach „Podobwodu Śródmieście Południowe”.

Batalion im. Stefana Czarnieckiego, lub od pseudonimu dowódcy: Batalion „Gozdawa” – oddział bojowy Armii Krajowej walczący w powstaniu warszawskim na Starym Mieście, a od września – w Śródmieściu.

IV Zgrupowanie „Gurt” – zgrupowanie Armii Krajowej biorące udział w walkach w okresie powstania warszawskiego w Śródmieściu-Północ. Nazwa grupowania pochodzi od pseudonimu dowódcy kpt. Kazimierza Czapli „Gurt”. 23 września 1944 zgrupowanie zostało przekształcone w 3 batalion 15 Pułku Piechoty „Wilków” AK.

Batalion „Gustaw” – batalion utworzony na bazie Narodowej Organizacji Wojskowej, podległy zgrupowaniu Róg. Od 1942 był dowodzony przez mjr. Ludwika Gawrycha.

Batalion Harnaś – batalion AK, utworzony 6 sierpnia w trakcie powstania warszawskiego, na bazie dwóch kompanii Batalionu "Gustaw", które pozostały Śródmieściu. We wrześniu połączył się z batalionem Gustaw.

II Batalion OW PPS na Ochocie – batalion Oddziałów Wojskowych Pogotowia Powstańczego Socjalistów w dzielnicy Ochota; istniał od listopada 1939 do sierpnia 1944. W ramach akcji scaleniowej z Armią Krajową został włączony w 1942 w skład II rejonu Obwodu Ochota Armii Krajowej. 1 sierpnia batalion uczestniczył w powstaniu warszawskim na Ochocie, gdzie został doszczętnie rozbity, część żołnierzy, przedostała się do Śródmieścia Północnego i Południowego.

III Batalion OW PPS im. Stefana Okrzei – batalion Oddziałów Wojskowych Pogotowia Powstańczego Socjalistów; istniał od maja 1940 do sierpnia 1944. W ramach akcji scaleniowej z Armią Krajową został włączony w 1942 w skład III rejonu Obwodu Wola Armii Krajowej. Od 1 sierpnia batalion uczestniczył w walkach na Woli: w obronie barykady na ul. Wolskiej oraz zajezdni tramwajowej przy ul. Młynarskiej. W trakcie trwających od 1 do 5 sierpnia walk poniósł ciężkie straty; niemal 60% żołnierzy poległo lub zmarło wskutek odniesionych ran. Plutony batalionu weszły częściowo skład „3 kompanii wolskiej” zgrupowania „Leśnik” i uczestniczyły w walkach na Muranowie i Starym Mieście oraz w składzie batalionu „Stefan” na Śródmieściu-Południe. Z części żołnierzy utworzono kompanię „Wola” w VI Batalionie Milicji PPS, który wypełniał zadania pomocnicze na Starym Mieście, a następnie, do 3 października 1944, w Śródmieściu.

III Zgrupowanie „Konrad” – zgrupowanie Rejonu 1 Obwodu Śródmieście AK działające od wiosny 1943. W trakcie powstania warszawskiego walczące od 1 sierpnia do 5 sierpnia na Powiślu. Od 5 sierpnia weszło w skład Grupy Bojowej „Krybar”, zaś od 20 września tworzyło 2 kompanię strzelców I batalionu 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej AK.

IV Batalion OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego – batalion Oddziałów Wojskowych Pogotowia Powstańczego Socjalistów, funkcjonujący na Żoliborzu w Warszawie od jesieni 1939 do października 1944. Na początku 1942 scalony z Armią Krajową w Obwodzie Żoliborz AK. Uczestniczył w powstaniu warszawskim. Wszedł w skład 9 pułku artylerii lekkiej 8 Dywizji Piechoty AK im. Romualda Traugutta w Warszawskim Korpusie Armii Krajowej.

Batalion „Iwo” – oddział odwodowy AK walczący od 6 sierpnia do 12 września podczas powstania warszawskiego pod dowództwem mjra Jerzego Antoszewicza „Iwo”, w Podobwodzie Śródmieście Południowe.

Grupa „Kampinos” – zgrupowanie partyzanckie Armii Krajowej walczące na terenie Puszczy Kampinoskiej w okresie powstania warszawskiego 1944.

Batalion „Kiliński”, właśc. batalion im. Jana Kilińskiego – batalion Armii Krajowej utworzony w styczniu 1940.

Kompania "Koszta" – Kompania Ochrony Sztabu Obszaru Warszawskiego Armii Krajowej – oddziały Armii Krajowej funkcjonujący od 1943 do 1944. Uczestniczyła w powstaniu warszawskim, w Śródmieściu Północ. Po 20 września 1944 kompania weszła w skład 15 Pułku Piechoty "Wilków" AK.

Zgrupowanie Krybar – właściwie Grupa Bojowa „Krybar” – zgrupowanie Armii Krajowej walczące w powstaniu warszawskim, na terenie Powiśla w Rejonie I Obwodu Śródmieście AK od 5 sierpnia do 3 września 1944.

Zgrupowanie „Kryska” – zgrupowanie wojskowe Armii Krajowej walczące w powstaniu warszawskim, utworzone 8 sierpnia 1944, na Czerniakowie. Od 28 sierpnia zostało przemianowane na III Batalion „Kryska” w odcinku wschodnim „Podobwodu Śródmieście Południowe”. Od 7 września zgrupowanie podlegało dowódcy odcinka czerniakowskiego płk. Janowi Mazurkiewiczowi „Radosław”. Zgrupowanie walczyło do upadku Czerniakowa 23 września 1944.

Oddział Leśnik – oddział bojowy Armii Krajowej powstały w trakcie walk w okresie powstania warszawskiego. Oddział występował jako zgrupowanie „Leśnik” lub batalion „Leśnik”. Został zorganizowany w pierwszych dniach powstania, walczył na Woli i Starym Mieście. Po przejściu do Śródmieścia, samodzielne grupy oddziału walczyły na odcinku Powiśle Czerniakowskie oraz częściowo w Śródmieściu Południowym.

Baza Lotnicza „Łużyce” – największy oddział lotniczy Armii Krajowej. Powstał w 1942 ze scalenia kilku mniejszych jednostek z zadaniem przygotowania i obsadzenia lotnisk niemieckich w okolicach Warszawy w przypadku ich zdobycia przez jednostki polskie. Zgodnie z założeniami personel latający miał obsadzić zdobyte samoloty niemieckie, natomiast obsługa naziemna miała przygotować lądowiska dla przerzutu wojsk polskich z Wielkiej Brytanii.

Batalion AK „Miłosz” – pododdział Armii Krajowej walczący w powstaniu warszawskim.

Batalion Miotła – batalion w strukturach Kedywu KG AK, powołany na przełomie lutego i marca 1944 roku. Dowódcą oddziału został mianowany kpt.Franciszek Władysław Mazurkiewicz – „Niebora”.

Batalion KB „Nałęcz” – pododdział Korpusu Bezpieczeństwa.

Batalion „Oaza” – zgrupowanie Armii Krajowej utworzone wiosną 1944 roku w 5. Rejonie V Obwodu AK warszawskiego Dolnego Mokotowa, uczestniczące w powstaniu warszawskim.

Obwód VII „Obroża” – kryptonimy: „Koleba””, „XXVII”, „VII”, „Wrona” - jednostka terytorialna Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, obejmująca teren powiatu warszawskiego, działająca w konspiracji w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz walczącego w powstaniu warszawskim.

Obwód II Żoliborz kryptonimy: „Siedemnastka”, „17” ,”42”, „XXII”, „II” – struktura Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, działającego w konspiracji w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz walczącego w powstaniu warszawskim.

Orlęta – organizacja młodzieżowa działająca od 1933 przy Związku Strzeleckim, a także podczas II wojny światowej w konspiracji.

Batalion „Parasol” – batalion Armii Krajowej, który był oddziałem do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK biorącym udział w powstaniu warszawskim. Składał się głównie z harcerzy Szarych Szeregów.

Batalion „Pięść” – batalion Armii Krajowej biorący udział w walkach w czasie powstania warszawskiego (1944) w zgrupowaniu „Radosław”.

Zgrupowanie „Radosław” – kryptonim zgrupowania oddziałów Kedywu, które zostało utworzone przed wybuchem powstania warszawskiego.

Zgrupowanie „Róg” – utworzone na Starym Mieście 1 sierpnia 1944, na początku powstania warszawskiego. Zgrupowanie "Róg" należało do Obwodu I – Śródmieście, Zgrupowanie od 7 sierpnia weszło w skład Grupy AK "Północ". Dowódcą zgrupowania był - mjr Stanisław Błaszczak "Róg" ,a następnie kpt. Jerzy Czarski "Czahar".

Batalion Ruczaj – batalion Armii Krajowej utworzony w czasie powstania warszawskiego. Powstał na bazie VII Zgrupowania 2 Rejonu Obwodu I Śródmieście. Walczył w składzie „Podobwodu Śródmieście Południe” dowodzonego przez ppłk. „Sławbora”.

Zgrupowanie „Siekiera” lub V Zgrupowanie – oddział Armii Krajowej, wywodzący się ze scalonych z Armią Krajową oddziałów: Organizacji Wojskowej „Wilki” oraz „Polska Niepodległa”, działający w konspiracji oraz walczący w powstaniu warszawskim. Oddział stanowił V Zgrupowanie Rejonu 2 Obwodu Śródmieście AK, pod dowództwem por. Romana Rożałowskiego „Siekiera”. Jako samodzielne zgrupowanie działało od 1 do 7 sierpnia 1944. Od 8 sierpnia dwie kompanie 2 i 4 weszły w skład Zgrupowania „Kryska”, zaś 1 i 3 kompania zostały oddelegowane do dyspozycji dowództwa Podobwodu Śródmieście Południowe.

Batalion KB „Sokół” – pododdział Korpusu Bezpieczeństwa, walczący w powstaniu warszawskim w składzie Podobwodu AK Śródmieście Południowe.

Batalion im. Sowińskiego – jednostka Armii Krajowej walcząca na Woli i w Śródmieściu. Utworzony był w Śródmieściu Północnym z oddziałów, które w trakcie walk wycofały się z Obwodu Wola. Jako batalion funkcjonował od 17 sierpnia do 20 września 1944.

Kompania NSZ „Warszawianka” – kompania NSZ pod dowództwem Konstantego Mieczysława Zacharewicza ps. „Zawadzki”, od 8 sierpnia 1944 roku wchodząca w skład zgrupowania AK Chrobry II.

Wojskowa Służba Ochrony Powstania (WSOP) – formacja wojskowa powstała na mocy rozkazu gen. Stefana Roweckiego z 15 lipca 1941, początkowo pod nazwą „Służba Ochrony Powstania” (SOP) jako konspiracyjna struktura tworzona m.in. do zwalczania dywersji i sabotażu, służby ochronno-wartowniczej i garnizonowej, w związku z przygotowywaniem powstania powszechnego. Początkowo podlegała Oddziałowi I (Organizacyjnemu) Komendy Głównej Armii Krajowej, zaś od 1943 Oddziałowi IV Kwatermistrzowskiemu Komendy Głównej AK. W trakcie powstania warszawskiego część oddziałów WSOP pełniła funkcje oddziałów liniowych uczestnicząc w walkach.

Załoga Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych - jednostki bojowe Armii Krajowej walczące w okresie powstania warszawskiego.

Batalion Zaremba–Piorun – oddziały bojowe Armii Krajowej walczące w okresie powstania warszawskiego. Batalion został sformowany w pierwszych dniach powstania na terenie operacyjnym III rejonu Śródmieście Południe z jednostek Rejonu IX Obwodu Powiat Warszawski, oddziałów Bazy Lotniczej "Łużyce", oraz żołnierzy którzy nie zdołali stawić się w wyznaczonych punktach koncentracji 1 sierpnia o godz. 17.00 oraz ochotników.

Batalion „Zośka” – batalion Armii Krajowej (AK) biorący udział w powstaniu warszawskim, składający się przede wszystkim z członków „Szarych Szeregów”, konspiracyjnego Związku Harcerstwa Polskiego; dowódcą batalionu był Ryszard Białous „Jerzy”.

Zgrupowanie „Żaglowiec” – konspiracyjne oddziały kadrowe 21 Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy” działające od października 1939. Od 1940 podporządkowane Związkowi Walki Zbrojnej i wcielone jako Rejon I Obwodu Żoliborz ZWZ-AK, kryptonim „1/17”, XXII-21”. Od 1 sierpnia 1944 oddziały walczyły w powstaniu warszawskim jako Zgrupowanie „Żaglowiec”. Od 9 sierpnia do 30 września ponownie jako 21 Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy”.

Zgrupowanie „Żmija” – oddziały bojowe Armii Krajowej Rejonu 2 – Marymont „XXII-22” Obwodu Żoliborz ZWZ-AK, działające od 1941 w okresie okupacji niemieckiej w Polsce, jako struktury Rejonu 2 – Marymont, oraz biorące od 1 sierpnia 1944 udział w walkach w okresie powstania warszawskiego. Oddziały te walczyły na Marymoncie, Dolnym Żoliborzu, oraz w Puszczy Kampinoskiej. Po 15 września 1944 zgrupowanie zostało rozwiązane, tworząc kompanię „Szrapnel” podporządkowaną Zgrupowaniu „Żyrafa”, zaś od 29 września walczyły jako odrębne plutony w poszczególnych zgrupowaniach powstańczych.

Zgrupowanie „Żniwiarz” – oddział bojowy Armii Krajowej, działający od sierpnia 1942 jako grupa dywersyjna obwodu Żoliborz Armii Krajowej. Od 1943 stanowił oddział dywersyjno-bojowy „DB-17” Kedywu. W połowie 1943, w ramach obwodu, oddział został przekształcony w 9 Kompanię Dywersyjną. W okresie powstania warszawskiego kompania stanowiła odwód dowódcy obwodu jako zgrupowanie „Dywersja Bojowa XII-9”, od 5 sierpnia nazwane zgrupowaniem „Żniwiarz”. 20 września 1944, po utworzeniu 8 Dywizji Piechoty AK im. Romualda Traugutta, oddział pozostawał w dyspozycji dowódcy dywizji. 30 września 1944 wraz z pozostałymi oddziałami dywizji poszedł do niewoli.

Zgrupowanie „Żubr” – oddziały bojowe Armii Krajowej Rejonu 3 – Bielany „XXII-3” Obwodu Żoliborz ZWZ-AK, działające od 1941 w okresie okupacji niemieckiej w Polsce, jako struktury Rejonu 3 – Bielany, oraz biorące od 1 sierpnia 1944 udział w walkach w okresie powstania warszawskiego. Oddziały te walczyły na Bielanach, w Puszczy Kampinoskiej, oraz na Marymoncie walczące w okresie powstania warszawskiego w obwodzie „Żywiciel”.

Zgrupowanie Żyrafa – oddziały bojowe Armii Krajowej Rejonu IV Powązki Obwodu Żoliborz AK, walczące w okresie powstania warszawskiego.