W

Ewolucja ssaków – ewolucja zwierząt zaliczanych do gromady ssaków (Mammalia) to stopniowy proces trwający ok. 70 milionów lat, który rozpoczął się w środkowym permie od pojawienia się synapsydów. W środkowym triasie istniało wiele stworzeń przypominających ssaki. Ssaki właściwe pojawiły się jednak we wczesnym okresie jurajskim. Najstarszy znany torbacz, Sinodelphys, pojawił się 125 milionów lat temu, we wczesnej kredzie, w tym samym czasie żyła także Eomaia, pierwszy znany łożyskowiec. Z kolei najwcześniejszy znany stekowiec, Teinolophos, pojawił się 2 miliony lat później. Po sławnym wymieraniu kredowym, podczas którego zniknęła większość gadów mezozoiku, ssaki zyskały możliwość rozwoju w kierunku wielu nowych form i zajęcia nowych dla nich nisz ekologicznych, zajmowanych wcześniej przez gady. Rozwój ten miał miejsce w trzeciorzędzie, pod koniec tego okresu istniały już wszystkie znane dzisiaj rzędy ssaków.

W

Ewolucja brzegowców – ewolucja współcześnie żyjącego rzędu ssaków obejmującego diugoniowate, manatowate i ich wymarłych krewnych. Są to jedyne przetrwałe do dziś roślinożerne ssaki morskie, a także jedyne roślinożerne ssaki, które wybrały całkowicie wodny tryb życia. Ich zapis kopalny sięga ponad 50 milionów lat, rozpoczynając się we wczesnym eocenie. W kolejnych epokach, oligocenie i miocenie, osiągnęły niewielką różnorodność gatunkową, która zmniejszyła się jeszcze bardziej na skutek ochłodzenia klimatu, zmian oceanograficznych, a w końcu i działalności człowieka. Obecnie wyróżnia się dwa rodzaje obejmujące cztery gatunki: Trichechus liczący trzy gatunki zamieszkujące atlantyckie wybrzeża oraz wybrzeża i rzeki Ameryki Południowej, ostatni gatunek zaś, diugoń przybrzeżny z monotypowego rodzaju Dugong, żyje w Oceanach Spokojnym i Indyjskim.

W

Ewolucja hipopotamowatych – ewolucja biologiczna zwierząt zaliczanych do rodziny hipopotamowatych (Hippopotamidae)

W

Hipoteza latających naczelnych – hipoteza w biologii ewolucyjnej, zgodnie z którą Megachiroptera, podrząd nietoperzy, stanowi grupę siostrzaną naczelnych. Hipoteza bierze swój początek u Linneusza, powtórzył ją J.D Smith w 1980. Australijski neuronaukowiec Jack Pettigrew zaproponował jej współczesną formę w 1986 po odkryciu, że połączenia pomiędzy siatkówką a wzgórkiem górnym (śródmózgowie) u przedstawiciela Megachiroptera o nazwie Pteropus nie różniły się organizacją od tych obserwowanych u naczelnych, różniąc się od spotykanych u wszystkich innych ssaków. Następnie przeprowadzono obszerniejsze badanie, opublikowane w 1989, w którym pogląd ten został wsparty analizą licznych innych cech mózgu i reszty ciała. Pettigrew zasugerował, że lisy latające, skóroskrzydłe i naczelne są potomkami tej samej grupy wczesnych ssaków nadrzewnych. Lot Megachiroptera i lot ślizgowy skóroskrzydłych można traktować jako adaptacje lokomotoryczne do życia wysoko nad ziemią.

W

Ewolucja koniowatych – proces ewolucji części nieparzystokopytnych przebiegający od środkowego paleocenu. W tym czasie u przodków współczesnych koniowatych następowała radiacja, w której wyniku powstało kilkadziesiąt linii ewolucyjnych, z których do czasów współczesnych przetrwał jedynie rodzaj Equus. W jednej z tych linii następowała stopniowa przemiana od niewielkiego, czteropalczastego i posiadającego krótkie korony zębów trzonowych Hyracotherium – poprzez gatunki pośrednie – do jednopalczastego pliohippusa, rozmiarami, wysokością koron i kształtem ciała przypominającego współczesnego konia.

W

Ewolucja kotowatych – ewolucja rodziny kotowatych (Felicidae), należącej do rzędu drapieżnych w gromadzie ssaków. Zalicza się tutaj 40 istniejących obecnie gatunków różnie grupowanych w rodzaje, których wyróżnia się od 2 do 23. Przyczyną braku zgodności jest podobieństwo kotowatych do siebie. Skamieniałości natomiast nie należą do najczęściej znajdowanych. W związku z tym dużą rolę w ustaleniu powiązań w tej rodzinie odgrywać muszą badania DNA. Z uwagi na prostotę i jasność wśród wielu sposobów klasyfikacji artykuł będzie się posługiwał głównie jednym wybranym.

W

Ewolucja waleni – historia przemian ewolucyjnych ssaków z grupy waleni. Rozpoczęła się ona na subkontynencie indyjskim, gdzie walenie powstały z parzystokopytnych. Walenie stanowią w pełni przystosowane do środowiska wodnego ssaki morskie należące do grupy parzystokopytnych, z których wydzieliły się około 50 milionów lat temu. Wyewoluowały w eocenie bądź jeszcze wcześniej. Ich najbliższymi współczesnymi krewnymi są hipopotamowate. Jako ssaki muszą wynurzać się na powierzchnię w celu zaczerpnięcia oddechu, mają w płetwach po 5 kości palców rąk, opiekują się młodymi i pomimo w pełni wodnego trybu życia zachowały liczne cechy szkieletu swych lądowych przodków. Odkrycia, począwszy od dokonanych w latach 70. XX wieku w Pakistanie, ujawniły kolejne etapy przejścia waleni z lądu do morza.