21 Stopy metali nieżelaznych

Silumin, alpaks, Al-Si – odlewniczy stop aluminium z krzemem o stężeniu 2–30%, najczęściej 5–13,5% oraz innymi dodatkami, takimi jak miedź, magnez, mangan, nikiel i tytan. Jest odporny na korozję, o dobrej lejności, małym skurczu i małą skłonnością do pękania na gorąco. Stosowany głównie w przemyśle motoryzacyjnym (żarowytrzymałość), lotniczym, okrętowym i konstrukcyjnym.

Amalgamat (ortęć) – ogólna nazwa stopów metali, w których jednym z podstawowych składników jest rtęć. Tworzy się poprzez rozpuszczenie innych metali w rtęci w warunkach otoczenia. Stopy te można również uważać za roztwory, przy czym mogą to być roztwory o ciekłym lub stałym stanie skupienia. Amalgamaty tworzy większość metali, do wyjątków należy żelazo, które może być wykorzystywane do produkcji naczyń do przechowywania amalgamatów. Po ogrzaniu rtęć wyparowuje całkowicie z amalgamatów, co wykorzystywane jest podczas ekstrakcji srebra lub złota z rudy za pomocą rtęci.

Białe złoto – stop złota z niklem, cynkiem (25%), czasem srebrem i palladem imitujący barwą platynę.

Bilon – stop miedzi i srebra, o zawartości srebra poniżej 50%, z którego bito monety w starożytnej Grecji i starożytnym Rzymie; także od średniowiecza do XIX w. Przeważała w nim miedź, choć dodawano też cynę, cynk czy rtęć. Do bicia monet o większej wartości używano elektrum – naturalnego stopu złota i srebra.

Brązy – stopy miedzi z cyną lub innymi metalami i ewentualnie innymi pierwiastkami, w których zawartość miedzi wynosi 80–90% wagowych. Składy brązów specyfikuje Polska Norma PN-xx/H-87050.

Duraluminium – ogólna nazwa stopów metali, przeznaczonych do przeróbki plastycznej, zawierających głównie aluminium oraz dodatki stopowe: zwykle miedź (2,0–4,9%), mangan (0,3–1,0%), magnez (0,15–1,8%), często także krzem, żelazo i inne w łącznej ilości ok. 6 do 8%.

Fosfobrąz (fosforobrąz) – stop miedzi i cyny z dodatkiem czerwonego fosforu, np. fosforobrąz CuSn10P zawiera oprócz miedzi 10% cyny i 1% fosforu. Jest bardzo odporny na ścieranie i zgniatanie. Przykładowe zastosowanie to panewki w łożyskach ślizgowych o dużych wymaganiach materiałowych.

Hastelloy – stopu metali opracowany przez firmę Haynes International. Jest stopem niklu (50–55%) z chromem i molibdenem (9%) (17–21%), zawierający jako dodatki stopowe wolfram, krzem, kobalt oraz żelazo – reszta. Stop ten charakteryzuje się wysoką żaroodpornością, znaczną odpornością na korozję oraz w niektórych odmianach dużą żarowytrzymałością. Hastelloy znalazł zastosowanie w produkcji aparatury chemicznej, części maszyn, pomp, zaworów, niektórych części silników odrzutowych oraz turbin gazowych.

Landsbergit – naturalny stop srebra i rtęci. Występuje często w złożach cynobru, rtęci i srebra, np. w regionach wzgórza Moschellandsberg w Nadrenii-Palatynacie, Sali w Szwecji, Konsbergu w Norwegii i Szlany na Węgrzech. W Polsce śladowe ilości tego minerału stwierdzono w dolnośląkich cechsztyńskich łupkach miedzionośnych. Często występują ładne kryształy w układzie regularnym w kształcie sześcianów lub oktaedrów. Spotyka się również skupiska ziarniste, masywne i naloty.

Miedzionikle – stopy miedzi i niklu, które mogą zawierać także takie dodatki stopowe jak krzem, żelazo, aluminium lub mangan. Charakteryzują się dobrą wytrzymałością, żaroodpornością i odpornością na korozję oraz posiadają dobre własności oporowe. Przykładem takiego stopu jest kuprodur, używany m.in. przy wyrobie ogniowych skrzyń w parowozach.

Monel – srebrzystobiały stop miedzi i niklu z domieszką żelaza i manganu, charakteryzujący się dużą odpornością na korozję.

Mosiądz – stop miedzi i cynku, zawierający 10–45% cynku. Może zawierać dodatki innych metali, takich jak ołów, glin, cyna, mangan, żelazo, chrom oraz krzem. Topi się w temp. poniżej 1000 °C. Powyżej temperatury 907 °C główny składnik stopowy mosiądzu tj. cynk zaczyna parować powodując tworzenie się zgaru.

Nitinol – stop metaliczny niklu z tytanem, gdzie przybliżony procent atomowy dwóch pierwiastków jest taki sam. Należy do grupy materiałów inteligentnych wykazujących efekt pamięci kształtu. Praktyczne zastosowanie znalazł przy zawartości 53-57% masowego niklu.

Nordic gold – jest to stop 89% miedzi (Cu), 5% cynku (Zn), 5% aluminium (Al) oraz 1% cyny (Sn). Gold (Złoto) w nazwie nie oznacza, że ten stop zawiera chociaż śladową ilość złota, jest to tylko określenie koloru. Od prawdziwego złota łatwo go odróżnić ze względu na znacznie mniejszą gęstość.

Panćaloha - stop pięciu (panća) metali (loha) używany w hinduizmie do wyrobu figur kultowych (murti), zwłaszcza w południowych Indiach. Najczęściej użyte metale to: srebro 4 porcje, złoto 1 porcja, mosiądz 8 porcji, miedź 8 porcji i niewielka ilość żelaza. Ten skład może różnić się w zależności od regionu. Figury, przeznaczone dla świątyń są wytworzone z użyciem złota i srebra, podczas gdy figury, wytwarzane masowo, są wyrabiane głównie z miedzi.

Permaloj – stop składający się zwykle z ok. 80% niklu i 20% żelaza, wynaleziony w 1914 r. przez Gustav Elmena z Bell Telephone Laboratories Jego właściwości magnetyczne wykorzystywane są do budowy rdzeni transformatorów. Charakteryzuje się dużą podatnością magnetyczną tj. łatwo się na- i rozmagnesowuje.

ang. Pewter – stop cyny (90–98%) z antymonem (0,5–8%) i miedzią (0,25–2,5%). Jest wysoce kowalny, plastyczny i twardy. Miedź i antymon pełnią głównie rolę utwardzającą. Gorsze i starsze gatunki pewteru zawierają dodatkowo ołów, który nadaje mu niebieskawy odcień. W zależności od składu temperatura topnienia waha się w granicach od 170 do 230 °C.

Platynoiryd – stop platyny z irydem. Jego cechą charakterystyczną jest duża twardość, stąd stosowany bywa w stomatologii oraz we wzorcach.

Tombak, mosiądz czerwony – stop miedzi z cynkiem, zawierający powyżej 80% miedzi. Cechuje się żółtą barwą przypominającą złoto, jest jednak mało wartościowy, a w celu uniknięcia pomylenia go ze złotem na biżuterii z tombaku wybija się znak probierczy .

Tumbaga – nazwa nadana przez Hiszpanów stopowi złota i miedzi, używanemu przez złotników kultur prekolumbijskich Ameryki Południowej.