39 Transport kolejowy

Kolej – droga szynowa wraz z przeznaczonymi do ich eksploatacji budowlami, urządzeniami oraz poruszającym się po tych drogach taborem, służąca do przewozu osób i rzeczy.

Transport kolejowy – gałąź transportu lądowego obejmująca trzy podsektory: pasażerski transport kolejowy, towarowy transport kolejowy i infrastrukturę transportu kolejowego.

Kolejnictwo – ogół zagadnień związanych z transportem kolejowym, a także gałąź gospodarki obejmująca te zagadnienia.

Bilet Edmondsona – prostokątny kartonik wielkości około 30 × 50–60 mm, zadrukowany i opatrzony numerem, często z otworem w środku, będący dowodem uiszczenia opłaty na przejazd. Od momentu wynalezienia i wprowadzenia w 1839 roku przez blisko 150 lat był podstawowym typem biletu wykorzystywanego przez wiele zarządów kolei na całym świecie.

Bocznica kolejowa – droga kolejowa połączona z linią kolejową i służąca do:wykonywania załadunku i wyładunku wagonów wykonywania czynności utrzymaniowych pojazdów kolejowych postoju pojazdów kolejowych przemieszczania i włączania pojazdów kolejowych do ruchu po sieci kolejowej.

Diolkos – kamienna droga o długości 5,5–9 km w pobliżu Koryntu w Grecji, która w okresie starożytnym była używana do transportu statków, okrętów i towarów z Kenchreai w Zatoce Sarońskiej do Lechaion w Zatoce Korynckiej, w poprzek Przesmyku Korynckiego.

Dzień Kolejarza lub Święto Kolejarza – polskie święto obchodzone corocznie przez kolejarzy i pracowników kolei 25 listopada w dniu wspomnienia św. Katarzyny Aleksandryjskiej, patronki kolejarzy.

Fotostop – planowe zatrzymanie pociągu specjalnego w celu wykonania przez miłośników kolei zdjęć lub nagrań filmowych tego pociągu, w miejscu atrakcyjnym historycznie lub krajobrazowo. Fotostop może się odbyć zarówno na stacji czy przystanku kolejowym, jak i na szlaku poza nimi. Z reguły fotostopy są planowane i przewidziane w programie przejazdu oraz rozkładach jazdy, może się jednak też zdarzyć spontaniczne (nieplanowane) zarządzenie przez organizatora fotostopu na życzenie uczestników przejazdu.

GSM-R – system łączności cyfrowej oparty na standardzie GSM, zaprojektowany dla potrzeb zapewnienia komunikacji pomiędzy pracownikami firm zajmujących się transportem kolejowym.

Hyperloop – projekt nowego środka transportu pasażerskiego i towarowego finansowany przez miliardera Elona Muska. Głównym celem projektu jest stworzenie systemu transportowego, który byłby szybki jak transport lotniczy i tani jak drogowy. Według założeń kapsuła zabierająca do 28 osób poruszałaby się w specjalnej rurze z obniżonym ciśnieniem, co zmniejszyłoby opory powietrza i pozwoliłoby osiągnąć prędkość dźwięku.

Impreza kolejowa – przedsięwzięcie organizowane w celach rozrywkowych, propagandowych lub komercyjnych z wykorzystaniem taboru i infrastruktury kolejowej. Imprezy kolejowe mogą być otwarte lub zamknięte, mogą też być przeznaczone dla szerokiej publiczności, dla miłośników kolei albo dla specjalistów z branży (targi).

InnoTrans – międzynarodowe targi kolejnictwa organizowane od 1996 cyklicznie co dwa lata we wrześniu na terenach Targów Berlińskich.

Klasa – stosowany przez zarządy kolejowe podział wagonów pasażerskich ze względu na wygodę podróży, standard wyposażenia i usługi dodatkowe. Podróż klasą oferującą lepsze warunki wiąże się z wyższą ceną. Współczesną tendencją jest dążenie do zmniejszania różnic w komforcie podróży pomiędzy klasami – w takiej sytuacji ekwiwalentem wyższej ceny jest mniejsza zajętość miejsc i usługi dodatkowe.

Kolej dołowa - kolej podziemna, zwykle wąskotorowa służąca do transportu technologicznego urobku, kamienia, materiałów obudowy górniczej, paliw i in. w chodnikach kopalnianych. Po okresie dominacji lokomotyw elektrycznych coraz częściej spotykamy lokomotywy spalinowe w wykonaniu specjalnym. Kolej spągowa przestaje pełnić rolę dominującą w transporcie dołowym. Odstawa urobku jest przejmowana przez przenośniki taśmowe, a transport materiałowy zapewniają koleje podwieszane o napędzie spalinowym. Proces odchodzenia od kolei spągowej jest powolny, ale nieodwracalny.

Kolej górnicza – kolej użytku niepublicznego stanowiąca urządzenia zakładów górniczych.

Kolej konna - kolej wąskotorowa o trakcji konnej, powszechnie stosowana w XIX i na pocz. XX w. w przemyśle, rzadziej w transporcie osób.

Kolej normalnotorowa – kolej, która używa torów z odległością między wewnętrznymi powierzchniami główek szyn wynoszącą 1435 mm.

Kolej ogumiona – kolej, której wagony toczą się na kołach wyposażonych w opony.

Kolej parkowa – kolej wąskotorowa lub model kolei w dużej skali o charakterze typowo rekreacyjnym, funkcjonuje jako środek transportu i atrakcja w rozległych parkach miejskich lub rozrywki.

Kolej piaskowa – kolej użytku niepublicznego, której głównym zadaniem jest transport materiałów podsadzkowych do zabezpieczania wyrobisk kopalnianych. Koleje piaskowe charakteryzują się m.in. specjalistycznym taborem i urządzeniami rozładunkowymi.

Kolej szerokotorowa – kolej o prześwicie większym niż uznawany za normalny, czyli 1435 mm. Istnieje w Rosji i innych krajach poradzieckich – prześwit od lat 60. XX wieku wynosi tam 1520 mm, Finlandii – 1524 mm, co jest pozostałością okupacji carskiej Rosji, Irlandii – 1600 mm, w Hiszpanii i Portugalii – 1668 mm, Indiach, Pakistanie i Bangladeszu – 1676 mm.

Kolejowy silnik spalinowy – z reguły silnik wysokoprężny, o czterosuwowym lub dwusuwowym obiegu pracy, z wtryskiem bezpośrednim, poza nielicznymi wyjątkami posiadający doładowanie poprzez turbosprężarkę, a często wyposażony również w chłodnicę powietrza doładowującego celem wzrostu mocy i sprawności.

Komposter – urządzenie mechaniczne służące do wytłaczania daty sprzedania na kartonikowych biletach kolejowych. W zależności od obowiązujących w danym zarządzie kolei przepisów, bilet był ważny przez określony czas od oznaczonej daty sprzedaży – przykładowo według przepisów PKP okres ważności biletów wynosi:do 100 km w relacji „tam” oraz „tam i z powrotem” – 1 dzień, od 101 do 1000 km w relacji „tam” – 2 dni, od 101 do 1000 km w relacji „tam i z powrotem” – 4 dni.

Krzywa przejściowa – krzywa stosowana w projektowaniu dróg i linii kolejowych w celu uzyskania płynnego przejścia między odcinkiem prostym i łukiem. Przyspieszenie kątowe pojazdu poruszającego się po krzywej przejściowej ze stałą prędkością jest stałe, więc siła odśrodkowa rośnie liniowo z czasem.

Mapa kolejowa – mapa, na której przedstawiono elementy infrastruktury kolejowej a także ich parametry, takie jak m.in. kategoria linii kolejowej, jej elektryfikacja, liczba torów, ich szerokość, organ zarządzający linią, klasy linii, maksymalne prędkości. Mapa może zawierać również takie elementy infrastruktury jak mosty i tunele. Istnieją mapy przedstawiające linie obecne w danej chwili, jak i występujące historycznie.

Oznaczenia wagonów kolejowych składają się na kontynencie euroazjatyckim z dwunastocyfrowego międzynarodowego numeru inwentarzowego i ze skrótów literowo-cyfrowych, oraz symboli określających parametry eksploatacyjne wagonu. Niektóre z tych oznaczeń są specyficzne dla poszczególnych krajów, inne zaś mają znaczenie międzynarodowe.

Paletowa tablica informacyjna – elektromechaniczne urządzenie, złożone z obracających się klapek z wydrukowanymi na nich cyframi, literami bądź słowami. Poprzez odpowiednie obracanie klapek można ukazać na tablicy pożądane informacje. Urządzenie to stosowane jest na stacjach kolejowych i lotniskach, gdzie pokazuje informacje o przyjazdach i odjazdach pociągów lub przylotach i odlotach samolotów.

Pikietaż – określenie miejsca na drodze lub linii kolejowej poprzez podanie odległości od jej początku. Odległość tę na ogół podaje się z dokładnością do 1 metra w formacie (km) xx+yyy lub xx,yyy (km), gdzie:xx – całkowita liczba kilometrów od początku drogi lub linii kolejowej; yyy – całkowita liczba metrów liczona od ostatniego pełnego kilometra.

Prędkość maksymalna pociągu – największa prędkość, z jaką może podróżować pojazd lub zespół pojazdów szynowych.

Rolbok – system pozwalający na automatyczne załadowanie lub przetoczenie wagonów kolei normalnotorowych na linię kolei wąskotorowej. Realizuje się to za pomocą połączonych wąskotorowych wózków rolbok w taki sposób, że pociąg może kontynuować jazdę w trakcie zmiany szerokości toru. Odbywa się to na specjalnym torze, gdzie linia wąskotorowa jest poprowadzona wewnątrz normalnotorowej i dodatkowo znajduje się ona poniżej poziomu linii normalnotorowej. Wózki rolbok są wprowadzane pod wagony normalnotorowe tak, aby jeden wózek przypadał na jedną oś wagonu. Podczas dalszego przetaczania składu poziom linii wąskotorowej podnosi się, a wraz z nią osie wagonów normalnotorowych osiadają na wózkach rolbok. Przetaczając skład wagonów w przeciwnym kierunku można łatwo przywrócić wagony na normalny tor. System ten zaprojektowany został w celu obniżenia kosztów przeładunku.

Rollende Landstraße (RoLa) – rodzaj transportu intermodalnego polegający na przewożeniu pociągami towarowymi samochodów ciężarowych lub ciągników siodłowych z naczepami i przyczepami przy użyciu specjalnych wagonów niskopodwoziowych

Rozkład jazdy pociągów – plan, według którego mają się odbywać przejazdy pociągów na danej sieci kolejowej lub jej części w czasie, w którym on obowiązuje.

Starotorze – miejsce, w którym przebiegały tory kolejowe lub tramwajowe, pozostałości po rozebranym torze, m.in. nasypy, przekopy, budowle inżynierskie. Starotorza są wykorzystywane do budowy np. ścieżek rowerowych.

Techniczne specyfikacje interoperacyjności – szczegółowe wymagania techniczne i funkcjonalne, procedury i metody oceny zgodności z zasadniczymi wymaganiami dotyczącymi interoperacyjności kolei, warunki eksploatacji i utrzymania dotyczące składników interoperacyjności i podsystemów transeuropejskiego systemu kolei dużych prędkości i transeuropejskiego systemu kolei konwencjonalnej, określane i ogłaszane przez Komisję Europejską.

Ternion – specjalna szafa przeznaczona do przechowywania w kolejowej kasie biletowej wydrukowanych wcześniej biletów kartonikowych. W zależności od wielkości stacji i ilości najczęściej sprzedawanych biletów zwykle w ternionach znajdowało się kilkanaście a nawet kilkadziesiąt typów gotowych biletów. Wydawane bilety były datowane w komposterze lub przy pomocy metalowego stempla. Dla relacji, dla których nie istniały gotowe bilety wystawiano wypisywane ręcznie bilety blankietowe. Obecnie, po rozpowszechnieniu się biletów drukowanych, terniony zostały praktycznie wycofane z eksploatacji.

Trainspotting, hobby polegające na wyczekiwaniu i rejestrowaniu numerów lokomotyw pociągów przyjeżdżających i odjeżdżających z danej stacji kolejowej oraz czasu ich zjawienia się. Hobby to jest popularne przede wszystkim w Wielkiej Brytanii. Obecnie szerzej rozpowszechnioną formą trainspottingu jest rejestrowanie danego taboru poprzez fotografowanie i umieszczanie na stronach WWW, co jest zauważalne poprzez liczbę stron tzw. galerii kolejowych.

Trako – największe w Polsce i drugie w Europie targi transportu kolejowego.

Wsiąść do pociągu – gra planszowa o tematyce kolejowej autorstwa Alana R. Moona wydana w 2004 przez Days of Wonder. Jej polskie tłumaczenie zostało przygotowane przez wydawnictwo Rebel.pl.

Zębnica – szyna zębata w kolei zębatej. Toczące się po niej koło zębate napędza lokomotywę.