59 Obiekty budowlane

Obiekt budowlany – budynek, budowla bądź obiekt małej architektury, wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z użyciem wyrobów budowlanych. W polskim prawie istnieje ustawa dedykowana wyrobom budowlanym.

Agora – główny plac, rynek w miastach starożytnej Grecji. Centrum wokół którego toczyło się życie polityczne, religijne, a czasami także handlowe.

Apadana – paradna sala audiencyjna w królewskich pałacach achemenidzkich w Iranie; najlepiej znana jest apadana zbudowana przez Kserksesa I w Persepolis; była to kwadratowa sala o boku 62,5 m, z licznymi kolumnami, przykryta drewnianym stropem; z trzech stron otaczał ją portyk o podwójnej kolumnadzie.

Barak – tymczasowy obiekt budowlany służący za pomieszczenie mieszkalne lub socjalno-bytowe dla ludzi.

Broch – typ kamiennych budowli o kształcie masywnej wieży, wznoszonych w epoce żelaza i datowanych na pierwsze wieki n.e. Wszystkie budowle tego typu znajdują się na terenie Szkocji, w większości na Wyspach Szetlandzkich.

Budowla sportowa – rodzaj budowli przeznaczonej do uprawiania sportu i rekreacji. Zaliczenie takiego obiektu budowlanego do kategorii budowli zostało dokonane w artykule 3 punkcie 3 prawa budowlanego, definiującego pojęcie budowli; w ramach tej definicji wyszczególniono podstawowe rodzaje budowli, wymieniając także budowle sportowe. Ustawa ta zalicza budowle sportowe do kategorii V obiektów budowlanych i wymienia w załączniku listę przykładowych obiektów: stadiony, amfiteatry, skocznie i wyciągi narciarskie, kolejki linowe, odkryte baseny, zjeżdżalnie.

Curia Iulia – budynek na Forum Romanum przeznaczony na posiedzenia senatu w starożytnym Rzymie. Podobne budynki były stawiane w miastach zakładanych przez Rzymian, odbywały się w nich posiedzenia Rady Dekurionów.

Cysterna – zbiornik do gromadzenia i przechowywania cieczy, zwykle wody. Najczęściej cysterny służyły do gromadzenia deszczówki. Ich wielkość i pojemność zależała od potrzeb mieszkańców.

Dom niskoenergetyczny – obiekt budowlany, który cechuje niższe niż w przypadku tradycyjnego budownictwa zapotrzebowanie na ciepło. Nazywany jest też domem energooszczędnym.

Dom parafialny – budynek użyteczności publicznej będący własnością parafii, zazwyczaj ulokowany w pobliżu kościoła, przeznaczony na działalność społeczną, duszpasterską, oświatową, katechetyczną, charytatywną lub opiekuńczą. Dom parafialny może również stanowić mieszkanie dla duchowieństwa lub osób zakonnych, jednak nie jest to jego główna funkcja.

Dom pasywny – standard wznoszenia obiektów budowlanych, który wyróżniają bardzo dobre parametry izolacyjne przegród zewnętrznych oraz zastosowanie szeregu rozwiązań, mających na celu zminimalizowanie zużycia energii w trakcie eksploatacji.

Dom zrębowy – charakterystyczny dla obszarów wiejskich sposób budowania domów, czasem stodół występujący na obszarach wiejskich oraz w małych miasteczkach. W większości przypadków są one trójdzielne, złożone z części mieszkalnej, sieni i spiżarni lub chlewu. Mają kamienne podmurówki, których konstrukcja oparta jest na kamieniach granitowych ociosanych do graniastosłupów. Przestrzenie pomiędzy nimi były wypełniane mchem i łupkiem kamiennym oraz gliną i bielone. Charakterystyczną cechą tych budowli są luki dachowe (świetliki), którymi podawano siano bezpośrednio na poddasze. Inną cechą jest rozmieszczenie okien i drzwi w taki sposób, aby dobrze chroniły dom przed śniegiem i wiatrem.

Drewutnia – przewiewna budowla do przechowywania drewna przeznaczonego na opał. Może być konstrukcją samodzielną, przylegać lub być częścią innych budynków. Drewutnia może być w postaci szopy lub stanowić tylko zadaszenie.

Dróżniczówka – niewielki, drewniany lub murowany budynek znajdujący się przy trasie kolejowej, drodze czy szlaku górskim. Wykorzystywany do obsługi i nadzoru ruchu. Niektóre dróżniczówki pełniły również rolę mieszkalno-administracyjną.

Dzong – specyficzny typ buddyjskiego klasztoru-twierdzy, który wykształcił się w różnych dawnych królestwach himalajskich. Ten typ architektury jest szczególnie często spotykany w Bhutanie. Charakterystyczną cechą są nachylone pod kątem masywne, wysokie mury, kryjące wewnątrz cały kompleks dziedzińców, świątyń, biur i dormitoriów dla mnichów. Pomieszczenia wewnętrzne są zazwyczaj bogato zdobione i pomalowane jaskrawymi kolorami.

Folly (ang.) – obiekt w angielskim parku krajobrazowym zbudowany w celu dekoracyjnym, sugerujący jego inne przeznaczenie lub celowo skomponowany fantazyjnie lub niezharmonizowany z otoczeniem, mający bawić i szokować. Początkowo budowle tego typu nie miały żadnego zastosowania praktycznego, później termin ten używany bywa także w odniesieniu do budowli spełniających też inne drugorzędne funkcje.

Forum – pierwotnie rynek oraz publiczny plac w miastach świata rzymskiego.

Glorieta – budowla architektoniczna występująca jako:Nadbudówka z kolumnami, arkadami przykryta kopułą, stosowana często w architekturze renesansu, wieńcząca wieże kościołów i ratuszów, dzwonnice lub najwyższe kondygnacje budynków. Samodzielna budowla ogrodowa lub parkowa, najczęściej na wzgórzu, wykonana w formie małego, otwartego pawilonu z kolumnami, arkadami, stosowana od 2. połowy XVIII wieku w ogrodach typu francuskiego.

Gumno – termin stosowany w zależności od regionu na określenie odgrodzonej części gospodarstwa chłopskiego przeznaczonej dla przechowania lub młócenia zboża lub na klepisko w stodole, na którym mełło się zboże, a także na podwórze z budynkami gospodarskimi.

Hala – duże, przestronne pomieszczenie albo budynek o podziale nawowym, zwykle jednokondygnacyjny. W zależności od przeznaczenia może pełnić różne funkcje.

Heliotrop – budynek podążający za Słońcem, wykorzystujący w maksymalny sposób jego energię.

Kopiec – antropogeniczna forma ukształtowania powierzchni ziemi, budowla ziemna w kształcie stożka. Na terenie Europy kopce, różnej wielkości i konstrukcji, były wznoszone już w czasach prehistorycznych. Pełniły wówczas rolę miejsc pochówku, a także funkcje kultowe, obronne, obserwacyjne. W znacznej części przypadków ich rola jest nieznana.

Kopuła geodezyjna – wielościan, który odwzorowuje powierzchnię kuli. W kopule geodezyjnej najmniejszym stosowanym elementem geometrycznym jest najczęściej trójkąt równoramienny zbliżony do równobocznego, bowiem jest on najsztywniejszym wielokątem.

Kordegarda, odwach, wartownia – budynek, w którym stacjonowały wszelkiego rodzaju oddziały wojskowe oraz warty garnizonowe i policyjne, wraz z całym zapleczem. W skład zaplecza wchodziło zazwyczaj biuro komendanta, areszt i szereg izb, w których oddziały odpoczywały lub czekały na swoją kolej do odbycia warty. Przechowywano w nich również broń.

Kostnica – pomieszczenie lub osobny budynek znajdujący się przy kościele, szpitalu lub cmentarzu, w którym przechowuje się ciała zmarłych do chwili pogrzebu.

Kromlech – krąg zbudowany z ustawionych pionowo kamieni, często wokół grobowca lub miejsca kultu. Stawiane były w neolicie oraz w epoce brązu, najczęściej na terenach Bretanii, Anglii i Irlandii – pierwsze kromlechy pojawiły się w drugiej połowie IV tysiąclecia p.n.e. Było to najprawdopodobniej miejsce kultu i zebrań plemiennych. Do najbardziej znanych należy Stonehenge.

Labirynt – budowla odznaczająca się bardzo zawiłym układem dużej liczby pomieszczeń i łączących je krętych ciągów korytarzy, co utrudniało niepowołanym osobom dostęp do usytuowanego zwykle centralnie, strzeżonego pomieszczenia.

Lamus – dawny budynek gospodarczy, drewniany lub murowany, jedno- lub dwukondygnacyjny, czasami z podcieniem lub gankami, często o ozdobnych formach architektonicznych.

Lepianka – dom, chata, szałas i tym podobna budowla mieszkalna albo gospodarcza wykonana z niewypalanej gliny w połączeniu ze słomą.

Lodownia, lodnia – pomieszczenie lub osobny budynek służące do przechowywania wyłącznie lodu lub śniegu. Lodownie były lokalizowane blisko chłodni, w których przechowano produkty łatwo psujące się bez udziału agregatów chłodniczych, albo były jednocześnie chłodnią. W lodowniach i chłodniach uzyskiwano stałą temperaturę 4°C.

Mastaba – rodzaj grobowca spotykanego w starożytnym Egipcie, mającego kształt ściętego ostrosłupa na prostokątnym planie.

Oficyna – określenie obiektu budowlanego w sąsiedztwie pałacu lub dworu pełniącego w stosunku do niego funkcję służebną lub oznaczające skrzydło kamienicy, ewentualnie budynek usytuowany z tyłu kamienicy w głębi działki.

Ogród zimowy – według terminologii nowoczesnego budownictwa jest to budynek kubaturowy.

Padok – ogrodzony, piaszczysty albo trawiasty plac przeznaczony do wychowu młodych koni oraz do ich rekonwalescencji po przebytych chorobach i urazach. Padoki przy hipodromach i torach wyścigów konnych służą dżokejom do ostatecznego przygotowania się do zawodów przed wyjściem na tor, dosiadania konia i autoprezentacji publiczności, graczom i bukmacherom.

Palatium – nazwa używana dla określenia starożytnego lub średniowiecznego głównego budynku zamku, pałacu cesarza, króla lub biskupa. W budynku znajdowały się: sala reprezentacyjna, komnaty władcy i na ogół kaplica zamkowa.

Panoptikon – nazwa więzienia, wymyślonego i zaprojektowanego przez angielskiego filozofa utylitarystę, Jeremy'ego Benthama. Niezwykłość Panoptikonu miała polegać na tym, że jego konstrukcja umożliwiałaby więziennym strażnikom obserwowanie więźniów tak, by nie wiedzieli, czy i kiedy są obserwowani.

Pawilon – budowla architektoniczna.Część reprezentacyjnej budowli – najczęściej pałacowej, rezydencjonalnej – lub jej skrzydło, które wyróżnia się z całości założenia architektonicznego odrębnym dachem i ornamentyką. Pawilon może być również osobnym elementem pałacowego zespołu architektonicznego. Lekka, niewielka budowla wywodząca się z altany wykorzystywana w architekturze ogrodowej, szczególnie rozpowszechniona w XVI–XIX wiecznych ogrodach. Współcześnie budynek zwykle wolno stojący, parterowy lub dwukondygnacyjny, o lekkiej konstrukcji, który występuje pojedynczo lub w kompleksach.

Pomost – rodzaj obiektu budowlanego związanego z transportem wodnym w formie platformy opartej na podporach, wychodzącej z brzegu lub skarpy brzegowej na obszar akwenu, niebędącego obudową brzegu i nieprzenoszącego naporu gruntu terenu przylegającego do tego obiektu.

Portyk – część budynku na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierają dach, otwarta co najmniej z jednej strony, najczęściej jedno- lub dwukondygnacyjna, czasami zwieńczony frontonem.

Półziemianka – prymitywne schronienie częściowo zagłębione w ziemi, w odróżnieniu od ziemianki, ze ścianami wystającymi ponad grunt. Dach opiera się na niskich ścianach.

Quonset hut – amerykański lekki, prefabrykowany barak z cynkowanej blachy stalowej o półkolistym kształcie. Konstrukcja była oparta na projekcie baraków typu Nissen hut, wprowadzonych do użycia przez Brytyjczyków w czasie I wojny światowej. Podczas II wojny światowej wyprodukowano setki tysięcy takich baraków, a nadwyżki trafiły na cywilny rynek konsumencki, powodując, że pojęcie „Quonset hut” zaczęło być rozpoznawalne na świecie. Nazwa wywodzi się od miejsca, gdzie zaczęto budować te baraki, przylądka Quonset na terenie bazy seabees w North Kingstown w stanie Rhode Island. Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie nazywali je „beczkami śmiechu”.

Resursa – określenie klubu towarzyskiego np. kupców, obywateli ziemskich itp., jak również lokalu takiego klubu.

Rotunda – budowla w układzie centralnym, wzniesiona na planie koła. Składa się z jednego pomieszczenia przykrytego często kopułą, czasem z dobudowanymi apsydami. Rotunda może stanowić budynek zamknięty, czasem okolony kolumnadą (tolos). Budowle tego typu znane są od starożytności.

Ruina lub ruiny – widoczne pozostałości zniszczonego, lecz niecałkowicie rozebranego obiektu budowlanego.

Skarbiec – specjalne pomieszczenie lub budynek przeznaczony do gromadzenia i przechowywania cennych dokumentów, kosztowności. Skarbce budowano w pałacach, zamkach – przeznaczone do przechowywania skarbów i dokumentów państwowych lub właściciela zamku; skarbce w klasztorach, kościołach – przeznaczone do przechowywania klejnotów sakralnych, darów wotywnych, pamiątek narodowych. Część zgromadzonych w skarbcach dzieł sztuki często jest eksponowana na wystawach.

Sławojka – rodzaj ubikacji; niewielka zamykana od wewnątrz budka, zazwyczaj wolnostojąca, z umieszczoną poziomo wewnątrz deską z otworem nad suchym dołem, do którego wpadają fekalia. Wyposażeniem wychodka był hak lub ostro zakończony gwóźdź służący do wieszania pociętych kartek gazet lub czasopism zastępujących papier toaletowy.

Squat – potocznie, opuszczona nieruchomość, zajęta przeważnie bez zgody właściciela. Skłotersi albo dzicy lokatorzy swoje postępowanie motywują tym, że walka z wytwarzanym przez władze głodem mieszkaniowym lub odbieraniem dostępu do innych podstawowych dóbr jest ważniejsza od prawa własności W wielu krajach squatting jest przestępstwem, w niektórych postrzega się je jedynie jako konflikt pomiędzy właścicielem a squatersem, w którym prawo stoi po stronie właściciela.

Szopa – obiekt budowlany służący do przechowywania urządzeń gospodarczych, drewna, rzadziej węgla lub hodowli zwierząt. Najczęściej drewniany, czasem drewniano-murowany lub murowany.

Tolos – określenie antycznej budowli o kilku różnych funkcjach i znaczeniach:kamienny grobowiec na planie koła lub zbliżonym do koła, przykryty pozornym sklepieniem kopułowym, sklepieniem płaskim lub też w ogóle pozbawiony jakiegokolwiek przykrycia. Mógł być zwykłym kopcem ziemnym usypanym nad pomieszczeniem zawierającym szczątki zmarłego lub zmarłych wraz z wyposażeniem grobowym, w architekturze antycznej budowla składająca się z okrągłego naosu otoczonego kolumnadą, kryta dachem stożkowym, o różnej funkcji.

Türbe – turecki grobowiec, mauzoleum, które budowano dla prominentnych osobistości. Jego perska nazwa to gonbad. Türbe pojawiły się po raz pierwszy w XI-wiecznym budownictwie seldżuckim w Iranie, a później wskutek seldżuckich podbojów zaczęły się rozprzestrzeniać w Anatolii. Tradycję budowania türbe kontynuowali Turcy osmańscy.

Turf maze – labirynt utworzony w ziemi lub wycięty w murawie.

Veles e Vents - budynek zlokalizowany w Walencji, zaprojektowany przez brytyjskiego architekta David Chipperfield. Otwarty w maju 2006 roku.

Wiata przystankowa – konstrukcja zaprojektowana jako osłona dla pasażerów przebywających na przystankach autobusowych, trolejbusowych, tramwajowych czy peronach kolejowych. Wiaty przystankowe zalicza się do zbioru obiektów małej architektury miejskiej, czyli do tak zwanych mebli miejskich.

Wozownia – budynek wykorzystywany na przechowywanie powozów, karet, konnych wozów strażackich, artyleryjskich oraz innych pojazdów wraz z ich wyposażeniem. Dawniej znajdowały się w zespołach pałacowych, na zamku, kamienicy, w karczmie, w zajeździe, w willi, na dworach szlacheckich – tam, gdzie była ich potrzeba przechowywania lub gdzie mieszkał właściciel pojazdu. Drewniane o prostej konstrukcji lub ceglane o często bogatych zdobieniach. Zdarzało się, że łączono ze stajnią lub innymi budynkami folwarcznymi.

Wykop – budowla ziemna w postaci odpowiednio ukształtowanej, wolnej przestrzeni, powstałej w wyniku usunięcia zalegającego w niej gruntu.

Wysokościowiec – wysoki lub bardzo wysoki budynek. Istnieje wiele definicji tego terminu, znacznie odbiegające od siebie.według definicji zawartej w polskim prawie budowlanym budynek o wysokości większej niż 25 metrów to budynek wysoki, natomiast większy niż 55 metrów to wysokościowiec; według Emporis Data Committee, wysokościowiec to budynek mający przynajmniej 35 m wysokości, podzielony regularnie na piętra; New Shorter Oxford English Dictionary określa go jako budynek mający wiele pięter według kodeksu prawnego stanu Massachusetts (USA), wysokościowiec to obiekt wyższy niż 20 metrów International Conference on Fire Safety in High-Rise Buildings nazwała wysokościowcem każdy budynek, którego wysokość znacząco wpływa na możliwość ewakuacji.

ZEO – obiekt związany z esperantem lub Ludwikiem Zamenhofem. ZEO zazwyczaj jest ulicą lub pomnikiem.

Ziemianka – prymitywne schronienie wykopane w ziemi, przeważnie przykryte gałęziami i poszyciem leśnym lub odchodami zwierzęcymi w formie stałej, niekiedy wyposażone w piec gliniany.