WAltana sądowa – w średniowieczu zadaszona trybuna sądowa, z której ogłaszano wyroki i artykuły prawa miejskiego oraz odczytywano dekrety burmistrza i rady. Forma architektoniczna czerpała wzorce z budynków municypalnych w północnej Italii i miała podnieść rangę oraz znaczenie urzędników.
WCapitulare de Villis vel curtis imperii – kapitularz o włościach, dokument wydany najprawdopodobniej w latach 771-800, w ostatnich latach panowania Karola Wielkiego. Tekst dokumentu wymienia w przypadkowej kolejności zalecenia i przepisy dotyczące sposobów zarządzania dobrami królewskimi. Kapitularz w założeniu miał być częścią reformy karolińskiego rządu i administracji. Dokument był przypisywany także Ludwikowi Pobożnemu synowi Karola Wielkiego.
WCezaropapizm – tendencja nazywana też cezaryzmem, prowadząca do zwierzchności państwa nad Kościołem i decydowaniu o całokształcie życia religijnego, w tym także w materii teologicznej. Przeciwstawia się systemowi teokracji. Cechy cezaropapizmu występowały w gallikanizmie, febronianizmie i józefinizmie.
WDinus de Rossonis Mugellanus – włoski prawnik okresu średniowiecza, zaliczany do szkoły postglosatorów.
WGramota ros. грамота – dokument o charakterze oficjalnym bądź prywatnym na Rusi w X–XVII wieku. Termin został zapożyczony z Bizancjum, gdzie grammata oznaczała posłanie, rozporządzenie i inne dokumenty pisane.
WJarl – średniowieczny tytuł nadawany skandynawskim wodzom, wojownikom lub powiernikom króla. Używali go również niezależni władcy mniejszych terytoriów. Pierwotnie słowo jarl oznaczało człowieka możnego, potężnego lub wyżej postawionego. Później symbolizowało namiestnika królewskiego lub zarządcę prowincji. Tytuł był znany w całej Skandynawii, ale najczęściej używano go w Norwegii i na Orkadach. W Anglii od słowa jarl wywodzi się tytuł earl.
WKara mutylacyjna – hańbiąca kara cielesna polegająca na pozbawianiu skazanego poszczególnych części ciała, popularna w średniowieczu, znana już w starożytności. Stosowano ją wobec przestępców z niższych stanów jako karę odzwierciedlającą. Dokonywano na przykład obcięcia kończyn, nosa, uszu, piersi, oślepienia, wyrwania języka. Statuty Kazimierza Wielkiego wymieniały: obcięcie ucha (szelmowanie), przekłucie lub ucięcie ręki i napiętnowanie gorącym żelazem.
WKartulariusz, kopiariusz, kopiał, kopiarz – zbiór dokumentów i odpisów edyktów, dotyczących majątków ziemskich przeważnie klasztornych. Słowo było używane w średniowieczu i oznaczało początkowo bibliotekę. W Polsce kartulariusz znany był już w XIII wieku. Tym terminem określano także księgę, zawierającą kopie dokumentów od różnych wystawców dla jednego odbiorcy. Takie księgi były prowadzone w klasztorach. W innych kancelariach i urzędach podobną rolę pełniły regesty. Pod koniec XIX wieku funkcję kartulariusza przyjęły kopiały, księgi korespondencyjne, które zawierały kopie pism, odbijanych na szapirografach.
WKodeks dyplomatyczny Wielkopolski – kodeks dyplomatyczny, jedenastotomowe wydawnictwo źródłowe wydawane od 1877 do 1999, grupujące dokumenty średniowieczne dotyczące terytorium Wielkopolski właściwej, tj. zasadniczo województw: poznańskiego i kaliskiego, z nielicznymi odstępstwami.
WLipa sądowa – w średniowieczu i wczesnych czasach nowożytnych określenie drzewa, pod którym ogłaszano wyroki sądowe, nawiązujące do obowiązującej zasady orzekania pod gołym niebem.
WMaski wstydu – narzędzia tortur stosowane w dawnej Europie, głównie w Niemczech, za wykroczenia błahe z współczesnej perspektywy.
WMonarchia feudalna – ustrój, w którym panuje tzw. system feudalny. Całość władzy formalnie jest w rękach monarchy, którego władza jest dziedziczna albo elekcyjna.
WOrdalia – środek dowodowy w średniowiecznym procesie, szczególnie karnym, ale czasami również cywilnym. Źródłem ich była częściowo Biblia, lecz głównie przedchrześcijańskie wierzenia ludów Europy.
WPajdza – tabliczka noszona przez mongolskich urzędników i posłów, która oznaczała, że właściciel posiada autorytet i pewne przywileje. Pozwalały one mongolskim szlachcicom i urzędnikom domagać się dóbr i usług od cywili.
WPiętnowanie – wypalenie rozgrzanym do czerwoności metalem znaków na ciele skazanego w celu jego późniejszego rozpoznania. Kara stosowana powszechnie w sądownictwie w okresie średniowiecza, ale wykonywana jeszcze i w XIX wieku. W Anglii została usunięta z kodeksu cywilnego w 1829 roku, natomiast w wojsku zaprzestano jej stosowania dopiero w 1879 roku.
WPodwoda – jedna z tak zwanych posług komunikacyjnych wynikających z prawa książęcego, obowiązującego w średniowiecznych monarchiach patrymonialnych. Polegała na obowiązku dostarczenia na potrzeby władcy lub jego ludzi koni wierzchowych. W okresie późniejszym obowiązkiem tym, polegającym na dostarczeniu na żądanie dworu, władz państwowych lub wojskowych wozu z koniem i woźnicą, obciążono chłopów.
WPojedynek sądowy – środek dowodowy w średniowiecznym procesie.
WPrawo Polski protofeudalnej – tradycyjne, lokalne prawo słowiańskie wywodzące się jeszcze ze wspólnotowego okresu plemiennego i działające przy niewielkim zróżnicowaniu społecznym. W okresie tworzenia się państwowości polskiej prawo zwyczajowe zostało wzbogacone o tzw. prawo stanowione wprowadzane przez księcia i egzekwowane przez drużynę i urzędników przy udziale starszyzny.
WPrawo składu – przywilej handlowy nadawany miastom lokacyjnym od XIII wieku, wywalczony przez miasta, polegający na nałożeniu na przejeżdżających przez miasto kupców obowiązku wystawienia na sprzedaż przewożonych towarów. Prawo składu rozwinęło się szczególnie w Europie Środkowej. Na ziemiach polskich jako pierwszy prawo uzyskał Wrocław (1274). Prawo składu straciło swe znaczenie w XVII-XVIII wieku.
WProcesy zwierząt w średniowieczu – średniowieczne postępowania sądowe, których stronami były zwierzęta.
WPrzymus drogowy – istniejący w średniowiecznej Europie obowiązek poruszania się kupców przewożących towary po określonych drogach, będących własnością władcy. Przy drogach tych były umiejscowione komory celne. Za użytkowanie swojej drogi panujący pobierał opłaty w postaci cła i myta. Przymus drogowy był niezbędnym uzupełnieniem prawa składu. Do przestrzegania przymusu drogowego, oprócz kar, kupców skłaniała opieka władcy nad wyznaczonymi drogami. Od końca XIII wieku większe miasta starały się o przywileje zwalniające ich kupców od cła.
WPrzywilej targowy również oraz przywileje jarmarczne – w systemie prawnym średniowiecznej Europy Zachodniej prawo królewskie, jasno sprecyzowane pozwolenie (przywilej) dotyczące organizacji i obrotu handlowego w miejscach do tego wyznaczonych w formie targów i jarmarków. Przywilej określał liczbę dni targowych oraz wyznaczał miejsca do prowadzenia handlu. Źródła przywilejów targowych wynikały m.in. z przyjętego prawa magdeburskiego w części dotyczącej zakładania miast i wsi.
WRegest – średniowieczne określenie.Chronologiczny spis dokumentów z podaniem treści i miejsca ich przechowywania. Krótkie streszczenie dokumentu lub listu, zwykle z określeniem wystawcy i odbiorcy. Spis tematyczny pojęć, osób, nazw lub miejsc występujących w książce umieszczany zwykle na jej końcu.
WStan – zbiorowość społeczna w europejskim społeczeństwie feudalnym, wyróżniająca się charakterystyczną pozycją ekonomiczną, społeczną i prawną swoich członków.
WŻelazna dziewica – urządzenie do wykonywania kary na honorze, należące do kategorii płaszcza hańby. Było to pudło o kształcie i rozmiarze dopasowanym do ciała ludzkiego, zaopatrzone w żelazne, dwuskrzydłowe drzwi.