29 Historia Afryki

Dzień Wyzwolenia Afryki – doroczne święto obchodzone od roku 1968 w dniu 25 maja z inicjatywy Organizacji Jedności Afrykańskiej.

Agencja Afryka – polska siatka szpiegowska działająca w czasie II wojny światowej na terenie północno-zachodniej Afryki utworzona przez majora polskiego wywiadu wojskowego Mieczysława Słowikowskiego. Pozyskane przez nią informacje posłużyły logistycznemu przygotowaniu brytyjsko-amerykańskiego desantu na Afrykę, znanego jako operacja Torch.

Aszanti również Asante, Aszantowie – dominująca grupa etniczna we współczesnej Ghanie. W średniowieczu tworzyli potężne imperium w Afryce Zachodniej.

Berberia lub Barbaria to termin używany przez Europejczyków od XVI do XIX wieku w odniesieniu do krajów Maghrebu, czyli środkowych i zachodnich nadmorskich regionów Afryki Północnej — dzisiejsze Maroko, Algieria, Tunezja i Libia. Nazwa pochodzi od koczowniczego plemienia Berberów, pierwotnych gospodarzy tych ziem. Pojęcie to kojarzyło się z piratami berberyjskimi, których ostoją były porty tego wybrzeża i skąd atakowali statki i osady nadmorskie Morza Śródziemnego oraz północnego i środkowego Atlantyku. Napady te miały cele rabunkowe, ale przede wszystkim miały dostarczać brańców z Europy i Afryki subsaharyjskiej, których następnie sprzedawano jako niewolników.

Brytyjska Afryka Zachodnia – nazwa brytyjskich posiadłości kolonialnych w Afryce Zachodniej. Należały do niej Sierra Leone, Gambia, Złote Wybrzeże (Ghana), Nigeria, a po I wojnie światowej dawne posiadłości niemieckie: zachodnie Togo i zachodni Kamerun. W latach 1957–1965 terytoria te uzyskały niepodległość:Nigeria uzyskała niepodległość w 1960 roku, Sierra Leone sprawowała samodzielne rządy od 1958, a niepodległość zdobyła w 1961, Gambia ogłosiła niepodległość w 1965, Złote Wybrzeże sprawowało samodzielne rządy od 1954, a w 1957 uzyskało niepodległość przyjmując nazwę Ghana.

Dekolonizacja Afryki – proces historyczny, który toczył się na znacznym obszarze kontynentu afrykańskiego po zakończeniu II wojny światowej. Polegał on na uzyskiwaniu samodzielności i suwerenności przez terytoria pozostające dotychczas w posiadaniu kolonialnym państw europejskich oraz formowaniu się nowych, niezawisłych państw afrykańskich.

Francuska Afryka Równikowa – federacja francuskich kolonii w środkowej Afryce, między rzeką Kongo a Saharą.

Francuska Afryka Zachodnia – federacja francuskich kolonii w Afryce Zachodniej istniejąca w latach 1904–1958. Powstawała pomiędzy 1895, a 1904 rokiem. W jej skład wchodziły następujące terytoria: Senegal, Mauretania, Sudan Francuski, Gwinea, Wybrzeże Kości Słoniowej, Górna Wolta, Dahomej (Benin) i Niger. W 1958 roku federacja rozpadła się na odrębne republiki autonomiczne w ramach Wspólnoty Francuskiej, a Gwinea uzyskała niepodległość. W 1960 roku pozostałe republiki autonomiczne uzyskały niezależność.

Handel transsaharyjski – handel między terenami nad Morzem Śródziemnym a Afryką Subsaharyjską.

Handel trójkątny – określenie przepływu towarów i ludzi (niewolników) odbywającego się na Oceanie Atlantyckim, w ramach handlu pomiędzy Europą, Afryką i Ameryką w okresie od połowy XVI wieku do połowy XIX wieku.

Koleje w Afryce pojawiły się jednocześnie na północy (Egipt) i na południu. Koleje północy zbudowano przeważnie na torze normalnym, podczas gdy południa – wąskim, 1067 mm. Przed rozwojem motoryzacji i lotnictwa sieć kolejowa w skali kontynentu nie zdążyła się ukształtować. Koleje marokańskie powstały najpóźniej; stanowią one jednak rzadki przykład nadal dobrze funkcjonującej sieci. W krajach położonych bardziej centralnie pojedyncze linie, czy słabo wykształcone sieci kolejowe, zostały zamknięte albo znajdują się w upadku. Obecnie o funkcjonującej sieci kolejowej można mówić właściwie tylko w odniesieniu do kilku państw Afryki Południowej, Afryki Północnej oraz Afryki Wschodniej.

II wojna światowa w Afryce – całokształt działań zbrojnych stoczonych w Afryce pomiędzy Aliantami a państwami Osi podczas II wojny światowej. Oficjalnie rozpoczęły się 10 czerwca 1940 roku, kiedy to do wojny po stronie III Rzeszy włączyły się faszystowskie Włochy. Benito Mussoliniemu marzyło się stworzenie w basenie Morza Śródziemnego Drugiego Imperium Rzymskiego. Głównym założeniem było więc pokonanie Wielkiej Brytanii i Francji w ich koloniach w Afryce. W lutym 1941 roku do Włochów dołączyli Niemcy z Afrika Korps pod dowództwem Erwina Rommla. Po przeciwnej stronie w kampanii północnoafrykańskiej brały udział wojska alianckie wielu narodowości: brytyjskie, amerykańskie, australijskie, nowozelandzkie, francuskie, południowoafrykańskie, czechosłowackie oraz polskie, reprezentowane przez Samodzielną Brygadę Strzelców Karpackich. Walki w Afryce trwały do 13 maja 1943 roku, kiedy to skapitulowały ostatnie oddziały Osi w Tunezji.

Juju – termin pochodzenia zachodnioafrykańskiego lub francuskiego używany przez europejskich kolonizatorów na określenie tradycyjnych wierzeń ludów afrykańskich. Termin ten odnosi się zarówno do religii, rozmaitych praktyk jak i samych obiektów kultu oraz związanych z nimi nadnaturalnych mocy.

Konferencja berlińska, zwana także konferencją kongijską – zwołana na przełomie lat 1884–1885, poświęcona była ustaleniu podziałów terytorialnych przyszłych aneksji terytorialnych w Afryce. Na konferencji obecni byli przedstawiciele europejskich państw, które miały do tej pory posiadłości w Afryce, w tym Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Portugalia, Włochy i Belgia.

Kość z Ishango – narzędzie wykonane z kości datowane na epokę górnego paleolitu. Jest to ciemnobrązowa długa kość strzałkowa pawiana, z umieszczonym na jednym z końców ostrym kawałkiem kwarcu, który być może służył do grawerowania. Na kości tej wykonano trzy rzędy pogrupowanych po kilka, kilkanaście nacięć rysami różnej długości.

Kultura olduwajska (oldowajska) albo preaszelska, także: kultura Olduvai – najstarsza kultura paleolitu, jej nazwa pochodzi od wąwozu Olduvai w północno-zachodniej Tanzanii, przy granicy Parku Narodowego Serengeti, w prowincji Arusza.

Ngola Ana Nzinga Mbande (1583-1663) – królowa państwa Ndongo (1624-1663), położonego na terenie dzisiejszej północnej Angoli.

Nok, kultura Nok – kultura ludu zamieszkującego niegdyś tereny na południe od Sahary, między rzekami Niger i Benue. Lud ten prowadził osiadły tryb życia oraz zajmował się rolnictwem i hodowlą bydła. Istnienie kultury Nok datuje się na okres od około 500 roku p.n.e. do około 200 roku n.e. Pozostałe po niej ślady są najstarszymi rozpoznawalnymi dowodami istnienia zorganizowanego społeczeństwa na tym terenie Afryki.

Nubijczycy – lud afrykański zamieszkujący w starożytności rejony od I do V katarakty na Nilu, czyli rejon zwany przez Egipcjan Nubią.

Piraci berberyjscy byli muzułmańskimi rabusiami morskimi, którzy działali na akwenach Morza Śródziemnego i Atlantyku w oparciu o porty Afryki Północnej od końca XI do początków XIX wieku. Wyruszając z północnoafrykańskich portów jak Tunis, Trypolis, Algier, Sala, czy też innych od Maroka po Cyrenajkę, żeglowali głównie wzdłuż pasa lądu zwanego Berberią. Napadali na statki i osady nadbrzeżne zarówno na Morzu Śródziemnym, jak i na Atlantyku wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki, a nawet daleko na północy, docierając aż do Islandii. Głównym celem tych rejz było chwytanie chrześcijan obojga płci, celem sprzedania ich na targach niewolników w Algierii i Maroku.

Przekleństwo Chama – przekonanie rozpowszechnione przez wieki wśród judaistów, chrześcijan i muzułmanów, że przekleństwo, które Noe rzucił na Kanaana, syna Chama, jest przekleństwem pokoleniowym, obciążającym osoby i grupy ludzi uważane za pochodzące od Chama; pogląd ten m.in. służył jako uzasadnienie dla niewolnictwa Murzynów i Słowian, a w I Rzeczypospolitej poddaństwa chłopów.

Rabih az-Zubayr ibn Fadl Allah lub Rabih Fadlallah był sudańskim watażką, który stworzył potężne mocarstwo na zachód od Jeziora Czad.

Rok Afryki – rok 1960, przełomowy dla dziejów Afryki i dekolonizacji. Powstało wtedy 17 państw, które proklamowały niepodległość od Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii i Włoch. Do tego czasu na kontynencie afrykańskim istniało jedynie 10 niepodległych państw.

Somali Francuskie – dawne terytorium zamorskie Francji, położone na obszarze dzisiejszego państwa Dżibuti w północno-wschodniej Afryce, które obejmowało kolonizowane wcześniej i połączone w 1894 r. tereny Dżibuti i Obock. Nazwa ta była używana w latach 1894-1967.

Transatlantycki handel niewolnikami – element światowego handlu, prowadzonego w basenie Oceanu Atlantyckiego od XV do XIX wieku, tzw. handlu trójkątnego, którego istotą był transport:wyrobów szybko rozwijającego się przemysłu z Europy do Afryki, siły roboczej z Afryki do Ameryki produktów wytworzonych na plantacjach oraz surowców z Ameryki do Europy.

Wielkie Zimbabwe zwane też „Domem z kamieni” – największa budowla okresu przedeuropejskiego w Afryce na południe od równika, leżąca 25 km od prowincjonalnego centrum administracyjnego Masvingo i 250 km na południe od Harare, stolicy Zimbabwe. Kompleks ruin zajmuje powierzchnię ponad 750 ha.

Wojna holendersko-portugalska – konflikt kolonialny z XVII wieku.

Wojna rodezyjska, sh. Druga Chimurenga – wojna domowa toczona od lipca 1964 do grudnia 1979 roku w nieuznawanym przez społeczność międzynarodową państwie o nazwie Rodezja. Kraj ten – dzisiejsze Zimbabwe – kilkakrotnie zmieniał nazwę. Rząd Rodezji Południowej zapowiedział w październiku 1964 roku, gdy Rodezja Północna stała się Zambią, że przyjmuje krótszą nazwę Rodezja, ale Wielka Brytania odmówiła uznania tej decyzji twierdząc, że zmiana nazwy kraju wykracza poza uprawnienia władz kolonii. Rząd kolonii mimo to używał skróconej nazwy, ogłaszając niepodległość jako Rodezja i używając tej nazwy aż do przekształcenia w Zimbabwe-Rodezję w czerwcu 1979 roku.

Wyścig o Afrykę – okres gwałtownej ekspansji kolonialnej na terenie Afryki, trwający od roku 1885 do wybuchu I wojny światowej.