44 Rybołówstwo

Rybołówstwo – gałąź gospodarki obejmująca pozyskiwanie (połów) ryb i innych zwierząt oprócz wielorybów (wielorybnictwo), między innymi skorupiaków i mięczaków oraz roślin wodnych w celach spożywczych. Organizmy te wydobywa się zarówno na morzach i oceanach, jak i w rzekach i jeziorach, w celu ich spożycia lub dalszego przetworzenia. Rybołówstwo dzieli się na przybrzeżne i pełnomorskie. Pierwotnie obok zbieractwa i łowiectwa stanowiło podstawę utrzymania się społeczeństw (mezolit).

Akwakultura – forma gospodarki ludzkiej, mająca na celu zwiększenie pozyskiwania żywności ze środowiska wodnego; polega na hodowli wybranych rodzajów organizmów wodnych, głównie zwierzęcych, w naturalnych lub sztucznych zbiornikach wodnych – słodko- lub słonowodnych. Najprostszą i najpospolitszą odmianą akwakultury jest zapewnienie korzystnych warunków do bytowania licznym przedstawicielom danego gatunku użytkowego w mniej lub bardziej wydzielonej części akwenu. Bardziej intensywną formą jest hodowla w stawach, basenach lub wielkich, zanurzonych w wodzie pojemnikach (sadzach). W takich przypadkach stosuje się dokarmianie, zapewnia, o ile to konieczne, odpowiedni przepływ wody czy natlenianie, ochronę przed drapieżnikami i chorobami, a nawet podgrzewanie wody itp. W przypadku organizmów osiadłych zabiegi hodowlane polegają głównie na zwiększeniu powierzchni, na której mogłyby się osiedlać, przez układanie na dnie odpowiednich przedmiotów, np. zużytych opon samochodowych, zawieszanie sieci, sznurów, itp.

Akwaponika to system produkcji żywności łączący konwencjonalną akwakulturę z hydroponiką w wytworzonym symbiotycznym środowisku. W konwencjonalnej akwakulturze ekskrementy zwierząt kumulują się w wodzie, zwiększając jej toksyczność. W systemie akwaponicznym woda z akwakultury zasila system hydroponiczny, gdzie produkty uboczne rozkładane są przez bakterie na azotany i azotyny, które następnie wchłaniane są przez rośliny jako produkty odżywcze. Oczyszczona w ten sposób woda wraca do akwakultury.

Baza rybacka – zespół zabudowań, które stanowią ośrodek dyspozycyjny do organizowania połowów gospodarczych, zarybiania, ochrony rybostanu oraz innych działań związanych z gospodarką rybacką na określonym terenie.

Bodarz – narzędzie rybackie służące do łapania głównie węgorzy. Bodarz jest rodzajem ościenia z dwoma rodzajami zębów. Tępe i grubsze zęby palcowe naprowadzają ciało ryby na ostry ząb właściwy, umożliwiając celne przebicie.

Boja znakowa, preka – bojka z tyczką wyposażoną m. in. w jedną lub dwie, rzadziej trzy chorągiewki, używana przez rybaków do oznakowania narzędzi połowowych biernych, na przykład zastawionych sieci czy takli. Z powodu zwieńczenia kawałkiem materiału znana również jako sztenderek.

Dzielnica Rybacka – część Starego Miasta w Ulm, zamieszkała niegdyś przez rzemieślników, związanych przede wszystkim z rybactwem rzecznym.

Flemish Cap – obszar płytkich wód na północnym Atlantyku, na wschód od Labradoru i Nowej Fundlandii. Zajmuje obszar około 42 000 km², a głębokość waha się od 122 do 700 m. Jest cieplejszy i głębszy od pobliskiego Grand Banks.

Hachiman – w mitologii japońskiej bóg wojny i boski opiekun Japonii oraz narodu japońskiego. Łączony jest również z rolnictwem, płodnością oraz rybołówstwem. Uważany za patrona rodu Minamoto.

Kasarek, kaszorek, siatka hydrobiologiczna, kasar, podbierak – narzędzie składające się z umieszczonej na trzonku siatki tworzącej worek z otworem rozpiętym na obręczy.

Łowisko - miejsce połowu ryb i innych zwierząt wodnych, położone w rejonach obfitego ich występowania.

Łódź rybacka – statek rybacki o długości nie większej niż 15 m, przyjętej jako 96% całkowitej długości konstrukcyjnej wodnicy na poziomie 85% najmniejszej wysokości konstrukcyjnej mierzonej od linii stępki albo jako długość od przedniej części dziobnicy do osi trzonu sterowego na tej wodnicy, jeżeli ta będzie większa; na statkach zaprojektowanych z przegłębieniem konstrukcyjnym wodnica, której długość ma być mierzona, powinna być równoległa do wodnicy konstrukcyjnej.

Marikultura – hodowla organizmów morskich w celach konsumpcyjnych i gospodarczych, ale również wykorzystywana w celach rozmnażania innych, rzadkich gatunków morskich stworzeń, forma akwakultury. Hodowla prowadzona jest w wodzie morskiej. Termin obejmuje również wiedzę teoretyczną i badania z tej dziedziny.

Morski Instytut Rybacki – Państwowy Instytut Badawczy – instytut badawczy podległy Ministerstwu Infrastruktury, od 2011 posiadający status państwowego instytutu badawczego. Jest to najstarsza placówka badań morskich w Polsce.

Muzeum hutnictwa i rybołówstwa w Peitz – zespół muzealny zlokalizowany w dawnej hucie żelaza w Peitz na Łużycach. Otwarty w 2001.

Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Niechorzu – placówka muzealna w Niechorzu. Muzeum gromadzi i zabezpiecza zabytki związane z historią, tradycją i kulturą rybacką Pomorza Zachodniego.

Muzeum Rybołówstwa Morskiego – przedstawia zbiory dotyczące historii miasta oraz dzieje połowów ryb. Można zobaczyć też wystawę poświęconą florze Bałtyku, a także dowiedzieć się jakich narzędzi używali dawniej rybacy do połowu ryb.

Muzeum Rybołówstwa w Helu – oddział Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Muzeum mieści się w przejętym przez państwo poewangelickim kościele świętych Piotra i Pawła z XV wieku. Budynek muzeum usytuowany jest w samym centrum miasta, nieopodal portu, w posiadaniu Centralnego Muzeum Morskiego znajduje się od 1972.

Niewód – ciągniona włokowa sieć rybacka złożona ze stożkowatego worka zwanego matnią oraz dwóch długich "skrzydeł" z tkaniny sieciowej. Skrzydła rozpościerane na kształt półkola kierują ryby do matni. Długość skrzydeł sięga 200–300 m. Niewód stosowany jest do połowów na jeziorach, głównie pod lodem.

Okręgowy inspektor rybołówstwa morskiego – w Polsce organ administracji rybołówstwa morskiego podległy ministrowi właściwemu do spraw rybołówstwa, działający na podstawie art. 101 i następnych ustawy z dnia 19 grudnia 2014 r. o rybołówstwie morskie.

Osęka wędkarska – narzędzie o kształcie stalowego haka osadzonego na rękojeści służące do nadziewania ryb w wodzie i wyciągania ich na łódź lub brzeg. Używana często w wędkarstwie podlodowym.

Oścień – rodzaj narzędzia w postaci ostrych stalowych widełek osadzonych na drewnianym trzonku, służącego do kłucia ryb przy połowie; dawniej ościeniem zwano także spiczasty kij (kostur) do popędzania bydła.

Panga – zwyczajowa lub handlowa nazwa kilku różnych gatunków ryb konsumpcyjnych. W języku polskim nazwa panga używana jest dla określenia:Megalaspis cordyla – gatunek z rodziny ostrobokowatych, w wykazie gatunków oznaczona jako panga (HAS), Pangasianodon hypophthalmus – sum rekini, Pangasius pangasius, a także inne gatunki z rodzaju Pangasius, sprowadzane do Europy w dużych ilościach z wietnamskich hodowli, sprzedawane w sklepach pod handlową nazwą panga,

Park Ryb Słodkowodnych – park tematyczny zlokalizowany przy oddanej do użytku w 2013 drodze rowerowej przy wschodnim brzegu jeziora Sarcz w Trzciance.

Podrywka wędkarska – kwadratowa sieć rybacka o powierzchni nie większej niż 1×1 m i oczkach sieci nie mniejszych niż 5 mm, rozpięta na dwóch skrzyżowanych pałąkach, służąca do łowienia ryb na przynętę.

Pomeranka – typ dużej i ciężkiej, żaglowej, płaskodennej łodzi rybackiej wywodzący się z Pomorza Zachodniego, w latach 80. XIX wieku spopularyzowany także na Pomorzu Gdańskim.

Przełowienie – nadmierna, niekontrolowana eksploatacja łowisk sprowadzająca populacje poławianych gatunków poniżej poziomu bezpiecznego dla ich odtworzenia.

Przyłów – wszystkie zwierzęta niestanowiące celu, a złapane podczas odłowów lub połowów konkretnych gatunków użytkowych. Termin ten stosowany jest zwykle w rybołówstwie w odniesieniu do zwierząt złapanych w sieci lub na haki. Główną przyczyną dużego przyłowu jest stosowanie nieselektywnych metod łowienia. W Polsce definicję przyłowu w rybołówstwie morskim określiła ustawa z dnia 18 stycznia 1996 o rybołówstwie morskim:

Rybactwo śródlądowe - gałąź gospodarki obejmująca chów, hodowlę organizmów wodnych i pozyskiwanie ryb ze sztucznych zbiorników wodnych, rzek i jezior, a także zagospodarowaniem i eksploatacją zasobów rybnych rzek i jezior.

Rybak – osoba trudniąca się rybołówstwem, utrzymująca się z połowu ryb i innych owoców morza – krewetek, małży itp. Słowem tym współcześnie określa się zarówno osoby wykonujące ten zawód w pojedynkę lub w niewielkich, kilkuosobowych zespołach, pływających na kilkutonowych kutrach (rybactwo), jak również marynarzy wielkich jednostek oceanicznych. Na potrzeby rybactwa śródlądowego, na rzekach i jeziorach rybacy na ogół posługują się niewielkimi łodziami, kutry morskie są zazwyczaj większe i dysponują mocniejszymi silnikami.

Ryby konsumpcyjne, ryby jadalne – gatunki ryb poławiane przez człowieka w celu natychmiastowego spożycia lub do dalszego przetworzenia poprzedzającego spożycie przez ludzi. Są stosunkowo łatwym do pozyskania źródłem mięsa, wykorzystywanym przez około 60% populacji, zwłaszcza w krajach nadmorskich. Odrębnym produktem pozyskiwanym z ryb jest kawior. Pozyskiwanie ryb konsumpcyjnych i owoców morza jest głównym zadaniem rybołówstwa i rybactwa śródlądowego.

Sadz - urządzenie do hodowli ryb ograniczone od dołu oraz po bokach za pomocą luźno ułożonych desek, siatki lub rozciągniętej sieci, pozwalające na naturalny przepływ wody. Pozwala na krótkotrwałe przechowywanie żywych ryb.

Sieci widma – stare sieci rybackie lub ich fragmenty zalegające w morzu, zagubione przez rybaków podczas sztormów, na skutek zaczepów o wraki statków, ich porzucone części czy inne zatopione w morzu przedmioty. Współczesne narzędzia połowowe wykonane są z materiałów nie podlegających naturalnemu rozkładowi, barwione dla zmniejszenia ich widoczności w wodzie, a następnie wyposażane w różnego typu plastikowe pływaki oraz ołowiane lub wykonane z innych materiałów obciążniki. Sieci pozostawione bez właściciela nadal zanieczyszczają wodę generując niekontrolowany przyłów natykających się na nie ryb, ptaków, ssaków morskich oraz innych zwierząt które złapane w sieci widma giną w męczarniach, po czym – uwięzione – ulegają rozkładowi.

Sieć rybacka – narzędzie do połowu ryb, wykonane z tkaniny sieciowej, produkowanej z nici rybackiej, o oczkach dostosowanych do wielkości i kształtu łowionych ryb.

Storem - jeden z najbardziej rozpowszechnionych typów kutrów rybackich używanych w polskim rybołówstwie służący do połowów dennych lub stawnych na obszarze Bałtyku. Charakteryzuje się dużą dzielnością morską pozwalającą na połowy przy sile wiatru 6 stopni w skali Beauforta. Storem występuje na polskim wybrzeżu w bardzo wielu modyfikacjach różniących się:Silnikiem: przy połowach dennych głównie dwunasto-cylindrowe wysokoprężne silniki Henschel-Wola o mocy 310KM, przy połowach stawnych sześcio-cylindrowe Henschel-Wola o mocy około 165KM. Długość: typowa długość to około 17 metrów jednak występują przedłużone o dwa metry Zabudowa: pierwotnie jednostki były wodowane bez żadnej zabudowy, jednakże większość armatorów we własnym zakresie wyposażała jednostki w zabudowę baku oraz jednej burty zapewniającej schronienie załodze przed wiatrem i deszczem/śniegiem. Wyposażenie: pierwsze wodowane jednostki były pozbawione większości wyposażenia połowowego. Dopiero w późniejszym etapie montowane były windy trałowe i siatkowe, wyciągarki i inny osprzęt.

Strefy martwych wód – obszary wód o zawartości tlenu zbyt niskiej, by mogły w nim przeżyć organizmy oddychające tlenem, zarówno roślinne, jak i zwierzęce. Powstają wskutek eutrofizacji zbiorników wodnych, zarówno śródlądowych, jak i otwartych mórz, i obejmują rozległe partie wód głębinowych i przydennych – często o powierzchni kilkuset, a nawet kilku tysięcy kilometrów kwadratowych, powodując śmierć żyjących tam organizmów i wymierne straty ekonomiczne.

Targ rybny – plac targowy, na którym podstawowy asortyment stanowią ryby konsumpcyjne i owoce morza.

Targ rybny Toyosu , pełna nazwa: Centralny Tokijski Hurtowy Targ Metropolitalny – hurtowy targ rybny w Japonii, w tokijskiej dzielnicy Kōtō.

Targ rybny Tsukiji , właściwie Centralny Tokijski Hurtowy Targ Metropolitalny – największy hurtowy targ rybny na świecie i zarazem jeden z największych hurtowych targów żywnościowych, na którym sprzedawane były wszelkie rodzaje ryb i inne owoce morza.

Więcierz (wereżka) – pułapka na ryby w kształcie cylindra około dwumetrowej długości, zrobiona z obręczy drewnianych na których rozpięta jest wiklina lub tkanina sieciowa, czasami z przegrodą w środku.

Włok – ciągnione, czynne narzędzie sieciowe do połowu ryb.Włok morski – wielki wór, zwężający się w matnię, gdzie gromadzą się wyłowione ryby. Wleczony jest za liny, przywiązane do końców skrzydeł przez kuter lub trawler w pobliżu dna morskiego na głębokości 200-400 m. Włok denny – włok wleczony po dnie. Włok pelagiczny – włok do połowu na pełnym morzu, na dużych głębokościach, zwykle ciągnięty przez dwa statki.

Wspólnotowa Agencja Kontroli Rybołówstwa,, jedna z niezależnych agencji Unii Europejskiej, utworzona w 2005 r na mocy rozporządzenia Rady Unii Europejskiej (WE) nr 768/2005 z 26 kwietnia 2005 r. Jej zadaniem jest koordynacja działań w zakresie kontroli i inspekcji połowów w państwach członkowskich, a także nadzór nad skutecznym i jednolitym stosowaniem zasad Wspólnej Polityki Rybołówstwa wszędzie, gdzie prowadzą działalność statki europejskie. Na siedzibę agencji wybrane zostało hiszpańskie miasto Vigo, które należy do najważniejszych portów rybackich w Europie. Obecnie siedzibą agencji jest jeszcze Bruksela.

Zrzeszenie Rybaków Morskich – Organizacja Producentów – polska organizacja zrzeszająca armatorów statków rybackich.

Żak – więcierz wieloskrzydłowy, sieć pułapkowa stanowiąca odmianę więcierza ze skrzydłami zwiększającymi zasięg działania sieci. U wejścia mają zawieszoną tkaninę sieciową, która uniemożliwia rybom wypłynięcie z pułapki.