58 Rolnictwo

Rolnictwo – dział gospodarki, którego głównym zadaniem jest dostarczenie płodów rolnych. Rolnictwo uzyskuje produkty roślinne i zwierzęce dzięki uprawie roli i roślin oraz chowu i hodowli zwierząt.

Agroleśnictwo – sposób użytkowania ziemi łączący pielęgnację drzew i krzewów leśnych z działalnością agro- i zootechniczną na tym samym terenie, uwzględniający jednocześnie lub w następujących po sobie okresach ekonomiczne, ekologiczne i kulturowe funkcje tego terenu. Wielofunkcyjne agroleśnictwo wykorzystuje się do wdrażania zrównoważonego rozwoju.

Agrolok Sp. z o.o. – polskie przedsiębiorstwo, działające w obszarze rolnictwa i hodowli zwierząt jako dystrybutor i producent wysokiej jakości produktów. Agrolok powstał w 1990 roku, w Golubiu-Dobrzyniu jako firma rodzinna. W 1997 roku firma została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

Agrolotnictwo – lotnictwo świadczące usługi w zakresie ochrony roślin, agrotechniki.

Agronom – rolnik, specjalista w dziedzinie agronomii, teoretycznej i praktycznej nauki o gospodarstwie rolnym.

Agrowoltaika lub też Agrofotowoltaika – koncepcja jednoczesnego wykorzystania ziemi pod uprawy rolne i do produkcji energii elektrycznej. Te same obszary ziemi są wykorzystywane jednocześnie do produkcji energii elektrycznej i hodowli żywności. Energetyka słoneczna i rolnictwo mają ogromny potencjał do współpracy w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i niezawodnej energii. Symbioza rolnictwa i wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii zapewnia wzrost bezpieczeństwa energetycznego. Agrofotowoltaika jest dla gospodarstw rolnych dodatkową możliwością poprawy wyników ekonomicznych oraz zasilenia go własną energią elektryczną. Producenci maszyn rolniczych Fendt i John Deere wprowadzili pierwsze ciągniki w pełni zasilane elektrycznie.

Akwaponika to system produkcji żywności łączący konwencjonalną akwakulturę z hydroponiką w wytworzonym symbiotycznym środowisku. W konwencjonalnej akwakulturze ekskrementy zwierząt kumulują się w wodzie, zwiększając jej toksyczność. W systemie akwaponicznym woda z akwakultury zasila system hydroponiczny, gdzie produkty uboczne rozkładane są przez bakterie na azotany i azotyny, które następnie wchłaniane są przez rośliny jako produkty odżywcze. Oczyszczona w ten sposób woda wraca do akwakultury.

Allelopatia – szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny lub grzyby danego gatunku lub pochodzących z rozkładu tych roślin lub grzybów. Allelopatia odnosi się głównie do substancji chemicznych wydzielanych do podłoża, które wpływają na wzrost innych organizmów w bezpośrednim otoczeniu, głównie roślin i bakterii. Substancje mogą pobudzać lub hamować kiełkowanie, a także wzrost i rozwój innych gatunków roślin żyjących w bliskim sąsiedztwie lub zajmujących bezpośrednio po nich to samo miejsce.

Białka z pojedynczych komórek – jadalne białko wytworzone przez mikroorganizmy jednokomórkowe. Biomasa lub ekstrakt proteinowy z czystych lub zmieszanych kultur drożdży, glonów, grzybów lub bakterii może być użyty jako składnik lub substytut bogatych w białka produktów spożywczych, nadających się do spożycia przez ludzi i zwierzęta hodowlane.

Bioasekuracja, biologiczna ochrona fermy – działania prowadzone na terenie gospodarstwa, jak i w jego najbliższym otoczeniu mające na celu ochronę biologiczną i zdrowotną gospodarstwa. Celem bioasekuracji jest ograniczenie rozprzestrzeniania się w obrębie gospodarstwa wirusów, bakterii, mykoplazm, pasożytów, wektorów biologicznych, poprzez stworzenie środowiska maksymalnie wolnego od drobnoustrojów chorobotwórczych.

Biowęgiel, karbonizat, biokarbon, agrikarbon, toryfikat – substancja o właściwościach zbliżonych do węgla drzewnego uzyskiwana w procesie pirolizy z roślin energetycznych, odpadów leśnych, biomasy rolniczej, odpadów z przetwórstwa rolno-spożywczego, osadów ściekowych, odpadów komunalnych. Produkt ten może być wykorzystywany jako paliwo odnawialne, w rolnictwie w celu poprawy właściwości gleby oraz w ochronie środowiska do usuwania zanieczyszczeń z roztworów wodnych, gazów procesowych oraz remediacji gleb z zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych, a także zwiększania właściwości sorpcyjnych gleby w celu ochrony wód podziemnych i zatrzymania składników biogennych.

Botanika rolna – dział botaniki stosowanej o charakterze interdyscyplinarnym scalający wiedzę z zakresu botaniki z naukami specjalistycznymi z zakresu produkcji roślinnej. W ramach ogólnej uprawy roli i roślin jej celem jest poznanie uwarunkowań z zakresu biologii i ekologii roślin mających wpływ na uzyskiwanie wysokich, pełnowartościowych plonów roślin alimentacyjnych dobrej jakości przy ekonomicznie uzasadnionych nakładach. W szczególności przedmiotem badań jest anatomia i morfologia, fizjologia, systematyka i ekologia roślin uprawianych w gospodarstwach rolnych oraz towarzyszących im chwastów.

Chwast lub roślina segetalna – roślina niepożądana w uprawach. Chwasty rosną zazwyczaj dziko na siedliskach segetalnych. Wiele uznawanych dawniej za chwasty to dziś rośliny ginące, niektóre są już w Polsce wymarłe. Nauką zajmującą się chwastami i ich zwalczaniem jest herbologia.

Darcie pierza, wyskubki, wydzirki, pierzajki, szkubki – oddzieranie z gęsich piór chorągiewek od twardych stosin oraz oddzielanie puchu. Dawniej wykonywane ręcznie w zimie. Gwarowe nazwy to szkubanie, skubaczki, poranie piyrzi. Kilkudniowe darcie pierza kończyło się poczęstunkiem lub zabawą, zwanymi wyskubkiem, będącymi formą zapłaty za pracę.

Działalność rolnicza – działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej.

Fladry – sznury z przywiązanymi kawałkami materiału w jaskrawych barwach, zazwyczaj czerwonymi.

Gołożer - całkowite lub prawie całkowite pozbawienie roślin liści przez odżywiające się nimi organizmy. Gołożery zazwyczaj wywołują larwy owadów licznie występujących i składających jaja w dużych ilościach w jednym miejscu. Najczęściej są to larwy chrząszczy np. stonki ziemniaczanej, motyli np. brudnicy mniszki lub rośliniarek np. gnatarza rzepakowca. Larwy wszystkich tych owadów występują licznie, są żarłoczne i wyposażone w gryzący aparat gębowy. Gołożery najbardziej są widoczne i dokuczliwe w przypadku roślin uprawnych. Rośliny pozbawione liści plonują słabo albo wcale co powoduje określone skutki ekonomiczne dla osób je uprawiających. Larwy pierścienicy nadrzewki często powodują gołożery miejscowe - objadają z liści jedną lub kilka najbliższych gałęzi drzewa. Środkiem zaradczym przeciw gołożerom są odpowiednia agrotechnika i przeprowadzone w porę zwalczanie postaci szkodzącej. Niektóre gołożery wynikają ze szczególnie sprzyjających warunków i mają charakter losowy. W 1711 r. wiatr skierował w okolice Zwierzyńca wielkie masy szarańczy wędrownej owada dla naszego klimatu nietypowego i w formie dorosłej jak i larwalnej objadającego "wszystko co żywe i zielone". Przy słabym wzroście rośliny, nawet mała ilość osobników objadających może okazać się wystarczająca do spowodowania gołożeru. Niekiedy, w sprzyjających warunkach, np. na sałacie gołożerów mogą dokonywać niektóre gatunki ślimaków np. ślimak zaroślowy.

Inokulacja – wprowadzenie do danego ustroju patogenu w postaci wirusa, bakterii, grzyba lub pasożyta.

Integrowana ochrona roślin – sposób ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi, polegającym na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod ochrony roślin, dający pierwszeństwo metodom niechemicznym, w sposób minimalizujący zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska. Tym samym integrowana ochrona roślin pozwala ograniczyć stosowanie chemicznych środków ochrony roślin do niezbędnego minimum i w ten sposób ograniczyć presję na środowisko naturalne oraz chroni bioróżnorodność środowiska rolniczego.

Jedwabnictwo – dział rolnictwa zajmujący się uprawą morwy na potrzeby produkcji oprzędów jedwabników oraz rzemiosło zajmujące się obróbką tych oprzędów i wytwarzaniem z nich jedwabiu.

Klub Rolnika – forma świetlicy wiejskiej, później klubokawiarni, upowszechniana w czasach PRL. Była to z założenia placówka kulturalno-oświatowa, wyposażona w telewizor i salę do konsumpcji. Chętnym oferowano gry planszowe i czasopisma.

Kolej folwarczna w Objezierzu – wąskotorowa kolej folwarczna funkcjonująca do lat 50. XX w., łącząca Wargowo z Objezierzem. Kolej posiadała także linię boczną do wsi Nieczajna, a właściwie do dużej stodoły polnej około kilometra na południe od tej wsi.

Komasacja – scalanie gruntów przez wymianę między właścicielami w celu przekształcenia gruntów rozdrobnionych w obszary odpowiadające wymogom prawidłowego gospodarowania.

Kompensacja – zjawisko wykorzystywania przez sąsiednie rośliny powierzchni uwolnionej po roślinach zniszczonych przez szkodnika lub zabieg ochrony roślin.

Lammefjord – sztucznie osuszony teren (polder), dawny fiord w Danii, na południowo-wschodnim krańcu półwyspu Ods Herred, który z kolei wieńczy środkową część północnej Zelandii.

Łan – rosnące w dużych skupieniach nadziemne części roślin zielnych rosnących na jakiejś powierzchni, pokrywające większość tej powierzchni. Na przykład łan żyta na polu, łan rzepaku, łan buraków, łan traw na łące. Analogiczne masowe wystąpienia roślin drzewiastych nazywamy stanami. W fitosocjologii łanowe wystąpienia danego gatunku dominującego w fitocenozie określa się 5. (najwyższym) stopniem skali towarzyskości Braun-Blanqueta.

Miedza – pas niezaoranego terenu pomiędzy dwoma polami. Może również oznaczać sąsiedzką granicę.

Odłóg – grunty porolne pozostawione bez ingerencji człowieka przez wiele lat, które początkowo zarastają roślinnością segetalną, a następnie ruderalną oraz ekspansywnymi gatunkami krzewów i drzew, jak jeżyna, wierzba, brzoza, olcha. W glebach odłogowanych zachodzą następujące procesy:sukcesja wtórna, zmiany właściwości fizycznych, przesuszenie gleby, degradacja próchnicy, wymywanie azotu, erozja, nagromadzanie się diaspor chwastów, patogenów chorób i szkodników.

Okres wegetacyjny – część roku, gdy roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5 °C. Podczas okresu wegetacyjnego w roślinie zachodzą intensywne procesy rozwojowe. W klimacie umiarkowanym trwa od ostatnich przymrozków wiosennych do pierwszych przymrozków jesiennych. Za początek okresu wegetacyjnego przyjmuje się też zakwitanie leszczyny, kaczeńca, podbiału, a za koniec – opadanie liści kasztanowca i brzozy. Najwcześniej, średnio już przed 25 marca, okres ten rozpoczyna się na południowym zachodzie w rejonie Leszna, Wrocławia i Głogowa oraz w rejonie Tarnowa, a najpóźniej, dopiero po 15 kwietnia, na Pojezierzu Mazurskim i w górach. Najwcześniej, przed 25 października, kończy się na Pojezierzu Mazurskim i w górach, a najpóźniej w pasie biegnącym wzdłuż wybrzeża Bałtyku, doliną Odry, Niziną Śląską i Kotlinami Podkarpackimi. W wyniku tych różnic długość okresu wegetacyjnego waha się w nizinnej części kraju od zaledwie 190 dni na Mazurach do ponad 220 dni na Dolnym Śląsku, a w górach 100-150 dni.

Płody rolne – naturalny biologicznie produkt przyrody ożywionej, mający swe źródło witalne w glebie, powietrzu lub wodzie skąd czerpie zasoby potrzebne do rozwoju organizmu i jego przyszłych pokoleń. Surowcem wykorzystywanym przez człowieka mogą być korzenie, bulwy, kłącza, łodygi, kwiatostany, owoce, ziarno. Produkt taki może - aczkolwiek nie musi - być uprawiany przez człowieka, może też istnieć samoistnie.

Pole – obszar ziemi przeznaczony pod uprawę roślin, najczęściej obsiany lub obsadzony jedną rośliną, np. żytem, kukurydzą, ziemniakami. Pole jest sztucznym agroekosystemem kształtującym krajobraz rolniczy. Pole w płodozmianie przeznaczone pod jakąkolwiek roślinę nazywa się stanowiskiem.

Powrósło (przewiąsło) – wiązka skręconych źdźbeł trawy lub zboża, służący do związania snopów zboża lub luźnych, podłużnych przedmiotów. Do przewiązywania chrustu powrósło wyrabiano z kory najczęściej wikliny.

Pustynnienie – proces poszerzania się pustyń na obszarach, gdzie nie zaobserwowano w czasach historycznych pustyń.

Rolnik, farmer – osoba pracująca na roli, uprawiająca swoje lub cudze pole (rolnictwo). Często specjalista w zakresie rolnictwa.

Samosiewy – rośliny uprawne, które znajdują się i są zbędne w roślinie uprawnej. Są traktowane jako chwasty.

Silnik żywy – człowiek lub zwierzę jako źródło napędu. Nazwa aktualnie bardzo rzadko używana. Dawniej głównie w zestawieniach porównawczych z innymi typami silników i napędów maszyn, np. koń – ciągnik. Nie występuje w aktualnych klasyfikacjach silników.

Słoma – łodygi i liście dojrzałych roślin uprawnych po omłocie.

Snop, snopek, zbieranka – w rolnictwie zebrane, ułożone równolegle i związane źdźbła zbóż, lnu, traw. Stosowanie snopów ułatwiało transport i przechowywanie niewymłóconego zboża.

Staw hodowlany – groblowy zbiornik wodny przystosowany do hodowli określonej grupy zwierząt, zwykle ryb, przeznaczonych na masowy odłów i sprzedaż producentom do dalszego przetworzenia. Służy także jako łowisko udostępnione zainteresowanym.

Stóg – stożkowaty stos siana, rzadziej słomy lub snopów zboża, układany zwykle wokół pionowego drąga. Taki sposób przechowywania chroni składowany materiał przed zawilgoceniem przez opady atmosferyczne. Również są to ułożone snopy słomy bądź rzadziej siana w kształcie graniastosłupa trójkątnego, położonego na jednym z boków. Obecnie stogi układa się z bel słomy lub siana.

Superchwasty – biotypy, gatunki chwastów, które w wyniku przypadkowych mutacji uodporniły się na jedną lub kilka substancji aktywnych herbicydów. Z podobnym zjawiskiem można się spotkać w przypadku stosowania insektycydów i fungicydów, jednak chwasty wolniej wytwarzają odporność. Na całym świecie zaobserwowano w 2017 r. 491 biotypów i gatunków chwastów odpornych na herbicydy tzw. "superchwastów".

Szachownica pól – w rolnictwie: układ wielu niewielkich pól, działek i zagonów o rozmaitym kształcie i rozmiarze rozdzielonych miedzami.

Szkodniki – organizmy powodujące straty w działalności rolnej, leśnej, magazynowej, także uszkadzające kolekcje, zbiory muzealne, biblioteczne itp.

Tarasy rolne – poziome pola w formie schodkowo ułożonych stopni tworzone na stokach górskich w celu zwiększenia powierzchni uprawnych i utrzymania wody na polu.

Teoria stref rolniczych – model przedstawiający rozmieszczenie różnych rodzajów produkcji rolnej wokół jednego centralnie zorganizowanego rynku zbytu jakim jest miasto. Autorem tej teorii jest Johann Heinrich von Thünen, XIX-wieczny ekonomista niemiecki. Była to jedna z pierwszych teorii przedstawienia analizy przestrzennej.

Terroir - unikatowy splot warunków geologicznych i klimatycznych, w których wytwarzany jest dany produkt spożywczy, co nadaje mu ściśle określony i niepowtarzalny charakter. Pojęcie stosuje się najczęściej w produkcji wina, serów i kawy.

Tucz – bardzo intensywne karmienie zwierzęcia przeznaczonego na ubój. Celem tuczu jest przekształcenie podawanych zwierzęciu pasz na mięso i tłuszcz. Tucz różni się w zależności od gatunku zwierzęcia.

Uprawa grzybów – proces techniczny polegający na celowej uprawie grzybów, najczęściej saprotroficznych z typu podstawczaków. Uprawa grzybów z typu workowców, parazytoidalnych lub mykoryzowych ma znikome znaczenie ekonomiczne. Grzyby uprawia się głównie w celach kulinarnych, ale niektóre gatunki są uprawiane na potrzeby produkcji substancji aktywnych.

Usłonecznienie – sumaryczny czas w danym okresie, podczas którego na określone miejsce na powierzchni Ziemi padają bezpośrednio promienie Słońca. Do pomiaru usłonecznienia służy urządzenie zwane heliografem.

Warchlak, warchlę – gwarowe określenie prosięcia odłączonego od lochy. W łowiectwie to młody dzik, w wieku od narodzin do 31 marca roku następnego – zgodnie z definicją z rozporządzenia ministra środowiska w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne.

Nagroda Wolfa – nagroda przyznawana przez Fundację Wolfa w Izraelu za wybitne osiągnięcia na rzecz ludzkości i przyjaźni między narodami. Corocznie od 1978, komitety złożone z międzynarodowych ekspertów przyznają 5-6 nagród w następujących dziedzinach: chemia, fizyka, matematyka, medycyna, rolnictwo i sztuka. Nagrody w sztuce są przyznawane na przemian w architekturze, muzyce, malarstwie i rzeźbiarstwie. Laureat otrzymuje dyplom i 100 000 USD.

Wyleganie zbóż – trwałe pochylenie się zbóż u podstawy źdźbła lub w międzywęźlach. Na wyleganie mają wpływ następujące czynniki:genetyczne – gatunek i odmiana zboża, długość źdźbła oraz grubość jego ścianek, masa kłosa, długość i grubość dolnych międzywęźli oraz stosunek tkanek sklerenchymatycznych do miękiszowych; agrotechniczne – nieodpowiednie stanowisko, zbyt gęsty siew, niewłaściwe i za duże nawożenie azotowe, porażenie podstawy źdźbła przez choroby podsuszkowe; meteorologiczne – silny wiatr, obfity opad deszczu; bezpośrednie – choroby, szkodniki, niedobór światła, nieodpowiedni rozwój korzeni, wysoka wilgotność gleby, antagonizm jonowy.

Wymakanie roślin – zjawisko polegające na zatapianiu roślin i w konsekwencji ich uszkadzanie poprzez wodę powstającą w czasie roztopów lub powodzi. Rozmiar strat zależy od czasu zalegania wody.

Wysmalanie roślin – zjawisko występujące w zimie, kiedy rośliny nie są okryte śniegiem, w temperaturach poniżej 0 °C i wietrze wiejącym przez dłuższy czas. W takich warunkach następuje stopniowe osłabienie węzła krzewienia i nadmierna transpiracja wody. Z powodu zbyt niskiej temperatury gleby system korzeniowy nie jest w stanie uzupełnić strat wody, wobec czego chore rośliny stopniowo więdną, brunatnieją, zasychają i giną.

Zabudowa zagrodowa – zabudowa: budynki mieszkalne, budynki gospodarcze lub inwentarskie w rodzinnych gospodarstwach rolnych, hodowlanych, ogrodniczych oraz w gospodarstwach leśnych; zespół budynków obejmujący wiejski dom mieszkalny i zabudowania gospodarskie, położony w obrębie jednego podwórza, najczęściej otoczone płotem.

Zadrzewienia śródpolne – zbiorowiska roślinne, składające się z rosnących w niewielkich grupach drzew i krzewów, między innymi brzóz, osik, grabu, tarniny, mirabelki i innych. Pełnią one bardzo ważną funkcję w ekosystemie, m.in. chronią przed erozją, silnymi wiatrami oraz są miejscem życia wielu drobnych zwierząt. Oddziałują też korzystnie na plony przyległych upraw – przyczyniają się do wzrostu plonu zbóż o 5‒20%, buraków cukrowych o 5‒10%, ziemniaków do 20%, warzyw w specyficznych warunkach nawet do 50%. W wyniku działalności człowieka zadrzewienia takie są coraz rzadszym elementem krajobrazu. Przyczyniają się do tego wielkoobszarowa gospodarka rolna.

Zagroda, okół, obejście – zespół budynków gospodarskich i mieszkalnych niewielkiego gospodarstwa wiejskiego wraz z podwórzem i otoczeniem.

Zoofenologia – nauka badająca wpływ klimatu na występowanie oraz długość trwania okresowych zmian w świecie zwierzęcym.